Universal Design – Projektowanie uniwersalne jako idea w dążeniu do osiągania partycypacji społecznej osób niepełnosprawnych

Grzegorz Gawron

doi:10.18290/rns.2015.7(43).1-9

Grzegorz Gawron Uniwersytet Śląski w Katowicach

DOI: https://doi.org/10.18290/rns.2015.7(43).1-9

Słowa kluczowe: projektowanie uniwersalne; niepełnosprawność; partycypacja społeczna; dostępność

Abstrakt

Wielość koncepcji stanowiących próby delimitacji niepełnosprawności stanowi dowód złożoności tego zjawiska. Już ogólna analiza ewolucji głównych nurtów i wypracowanych modeli uwydatnia zmiany postrzegania niepełnosprawności. Istotnym etapem w tym zakresie jest bogaty w przemiany wiek XX. Dzięki nim każda jednostka zyskała bowiem gwarancję podmiotowości przy jednoczesnym uznaniu możliwej indywidualizacji układu posiadanych cech. W konsekwencji rośnie zapotrzebowanie na tworzenie środowisk, produktów, technologii i usług dostępnych i użytecznych dla „wszystkich”. Powszechna i nieograniczona partycypacja społeczna staje się bowiem jedną z głównych wartości współczesnych społeczeństw. Dążenia te są źródłem idei projektowania uniwersalnego (Universal Design). Artykuł stanowi próbę prezentacji głównych założeń tej koncepcji, która choć powstała w połowie lat osiemdziesiątych XX w., obecnie zdaje się zyskiwać na popularności, stanowiąc w założeniach propozycję praktycznej implementacji dostępności i partycypacji społecznej.

Bibliografia

Accessibility Report, Flash Eurobarometer 345: Accessibility, Brussels: European Commission 2012.

Accessibility: Principles and Guidelines. Adaptation of Buildings in an Accessible Built Environment, Strasbourg: Council of Europe 2004.

Aragall F., Neumann P., Sagramola S., Design for All in Progress. From Theory to Practice, Luxembourg: EuCAN 2013.

Balaram S., Universal Design and the Majority World, w: W.F.E. Preiser, K.H. Smith (red.), Universal Design Handbook, New York: McGraw-Hill 2001, s. 50-56.

Barnes C., Understanding Disability and the Importance of Design for All, „Journal of Accessibility and Design for All”, 1(2011), nr 1, s. 55-80, http://www.jacces.org/jacces/ojs/index.php/jacces/article/download/56/15.

Bickenbach J.E., Disability, Non-talent, and Distributive Justice, w: K. Kristiansen, S.Vehmas, T. Shakespeare (red.), Arguing about Disability: Philosophical Perspectives, London: Routledge 2009, s. 105-123.

Björk E., Universal Design or Modular-Based Design Solutions – A Society Concern, w: F.A.Cheein (red.), Assistive Technologies, Rijeka, Croatia: InTech 2012, http://www.intechopen.com/books/assistive-technologies/universal-design-or-modular-ased-design-solutions, s. 121-140.

Brzezińska A.I., Kaczan R., Smoczyńska K. (red.), Diagnoza potrzeb i modele pomocy dla osób z ograniczeniami sprawności, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR 2010.

Danford G.S., Tauke B., Universal Design New York, New York: Center for Inclusive Design and Environmental Access: New York City 2001.

Duncan R., Universal Design – Clarification and Development, Raleigh, NC: North Carolina State University, The Center for Universal Design, College of Design 2007.

D'Souza C., Is Universal Design a Critical Theory?, w: S. Keates, J. Clarkson, P. Langdon, P. Robinson (red.), Designing a More Inclusive World, London: Springer 2004, s.3-9.

French S., Swain J. (red.), Disability on Equal Terms, London: SAGE Publications 2008.

Ginnerup S., Achieving Full Participation through Universal Design, Strasbourg: Council of Europe, kwiecień 2009, http://www.coe.int/t/dg3/disability/source/Universal_design.pdf.

Gossett A., Mirza M., Barnds A.K., Feidt D., Beyond Access: A Case Study on the Intersection between Accessibility, Sustainability and Universal Design, „Disability and Rehabilitation: Assistive Technology”, 6(2009), nr 4, s. 439-450, http://informahealthcare.com/ doi/pdf/10.3109/17483100903100301.

Imrie R., Responding to the Design Needs of Disabled People, „Journal of Urban Design”, 2(2000), nr 5, s. 199-219.

Ingstad B., Disability in the Developing World, w: G.L. Albrecht, K.D. Seelman, M. Bury (red.), Handbook of Disability Studies, London: SAGE Publications 2001, s. 772-792.

International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps, Geneva: World Health Organization 1980 [Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Upośledzeń, Genewa: Światowa Organizacja Zdrowia 1980].

Llewellyn A., Hogan K., The Use and Abuse of Models of Disability, „Disability and Society”, 15(2000), nr 1, s. 157-165.

Mace R.L., Universal Design. Barrier-Free Environments for Everyone, „Designers West”, 33(1985), nr 1, s. 147-152.

Mace R.L., Hardie G.J., Place J.P., Accessible Environments: Toward Universal Design, Raleigh, NC: North Carolina State University, The Center for Universal Design 1991.

Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia – ICF, Genewa: Światowa Organizacja Zdrowia 2009 (International Classification of Functioning, Disability and Health – ICF, Geneva: World Health Organization 2001).

Mueller J.L., Mace R.L., Introduction, w: M.F. Story, J.L. Mueller, R.L. Mace, The Universal Design File: Designing for People of All Ages and Abilities, Raleigh, NC: North Carolina State University, The Center for Universal Design 1998, s. 1-4.

Neuman W.L., The Meanings of Methodology, w: W.L. Neuman, Social Research Methods: Qualitative and Quantitative Approaches, wyd. III, Boston: Allyn & Bacon 1997.

Oliver M., Understanding Disability: From Theory to Practice, wyd. II, London: Palgrave Macmillan 2009.

Plan działań Rady Europy w celu promocji praw i pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w społeczeństwie: podnoszenie jakości życia osób niepełnosprawnych w Europie 2006-2015, Rada Europy, Zalecenie nr Rec (2006)5, http://www.coe.int/t/e/social_cohesion/soc-sp/Rec(2006)5%20Poland.doc.

Preiser W.F.E., Integrating the Seven Principles of Universal Design into Planning Practice, w: J. Nasar, J. Evans-Cowley (red.), Universal Design and Visitability. From Accessibility to Zoning, Columbus, OH: Ohio State University, The John Glenn School of Public Affairs 2007, s. 11-30.

Shakespeare T., Watson N., The Social Model of Disability: An Outdated Ideology, „Research in Social Science and Disability”, 2(2002), nr 2, s. 9-28.

Shakespeare T.W., Disability Rights and Wrongs, London: Routledge 2006.

Smart J., The Power of Models of Disability, „Journal of Rehabilitation”, 75(2009), nr 2, s.3-11.

Steinfeld E., Position Paper: The Future of Universal Design, Buffalo: University of Buffalo, IDEA Center 2006.

Steinfeld E., Universal Design, New York: The Center for International Rehabilitation Research Information and Exchange 2010.

Steinfeld E., Danford G.S., Universal Design and the ICF, Buffalo: University of Buffalo, IDEA Center 2006.

Steinmeyer H., Legislation to Counter Discrimination against Persons with Disabilities, wyd. II, Strasbourg: Council of Europe 2003.

Story M.F., Mueller J.L., Mace R.L., The Universal Design File: Designing for People of All Ages and Abilities, Raleigh, NC: North Carolina State University, The Center for Universal Design 1998.

The New Principles of Universal Design, Raleigh, NC: North Carolina State University, The Center for Universal Design, College of Design 2011, http://www.ncsu.edu/project/design-projects/udi/center-for-universal-design/the-principles-of-universal-design.

Welsh P. (red.), Strategies for Teaching Universal Design, Boston, MA: Adaptive Environments Center 1995.

Wiliński M., Modele niepełnosprawności: indywidualny – funkcjonalny – społeczny, w: A.I.Brzezińska, R. Kaczan, K. Smoczyńska (red.), Diagnoza potrzeb i modele pomocy dla osób z ograniczeniami sprawności, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR 2010, s. 15-59.

Woźniak Z., Niepełnosprawność i niepełnosprawni w polityce społecznej. Społeczny kontekst medycznego problemu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej ACADEMICA 2008.