Sfera publiczna w Polsce. Nadzieje, oczekiwania i rozczarowania

Wojciech Misztal

Wojciech Misztal Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Słowa kluczowe: demokracja; sfera publiczna; społeczeństwo obywatelskie; aktywność społeczna

Abstrakt

Właściwością demokracji jest istnienie wolnej od nacisków przestrzeni wymiany poglądów. Sfera publiczna jest niezbędnym elementem prawidłowego funkcjonowania demokracji i przestrzenią aktywności społeczeństwa obywatelskiego. Artykuł zawiera rozważania na temat istoty sfery publicznej, oczekiwań i zjawisk występujących w polskiej przestrzeni publicznej w ciągu ostatnich dziesięciu lat. W pierwszej części pracy zawarto refleksje teoretyczne na temat sfery publicznej w literaturze światowej i polskiej. Druga część artykułu zawiera przegląd socjologicznych opracowań dotyczących kondycji moralnej uczestników sfery publicznej w Polsce. Zakończenie stanowi prezentacja wyników badań o poziomie i jakości zaangażowania obywatelskiego Polaków.

Bibliografia

Arendt H., Kondycja ludzka, tłum. A. Łagodzka, Warszawa: Fundacja ALETHEIA 2000.

Benhabib S., The Reluctant Modernism of Hannah Arendt, Thousand Oaks: SAGE Publications 1996.

Bokajło W., Społeczeństwo obywatelskie: sfera publiczna jako problem teorii demokracji, w: W. Bokajło, K. Dziubka (red.), Społeczeństwo obywatelskie, Wrocław: Wydawnictwo UWr 2001.

Czapiński J., Panek T. (red.), Diagnoza społeczna 2013. Warunki i jakość życia Polaków. Raport, Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego 2013.

Czapiński J., Panek T. (red.), Diagnoza społeczna 2011. Warunki i jakość życia Polaków. Raport, Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego 2011.

Czapiński J., Panek T. (red.), Diagnoza społeczna 2009. Warunki i jakość życia Polaków. Raport, Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego 2009.

Czapiński J., Panek T. (red.), Diagnoza społeczna 2007. Warunki i jakość życia Polaków. Raport, Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego 2007.

Dworkin R., Biorąc prawa na poważnie, Warszawa: PWN 1998.

Frieske K., Moralność ładu instytucjonalnego polskiego społeczeństwa, w: J. Mariański (red.), Kondycja moralna społeczeństwa polskiego, Kraków: Wydawnictwo WAM–Komitet Socjologii PAN 2002.

Gąciarz B., Pańków W., Dialog społeczny po polsku – fikcja czy szansa, Warszawa: ISP PAN 2001.

Giza-Poleszczuk A., Stosunki międzyludzkie i życie zbiorowe, w: M. Marody (red.), Co nam zostało z tych lat… Społeczeństwo u progu zmiany systemowej, Londyn: ANEKS 1991.

Gliński P., Przedmowa. O miejscu problematyki społeczeństwa obywatelskiego w socjologii polskiej, w: A. Kościański, W. Misztal (red.), Społeczeństwo obywatelskie. Między teorią a praktyką, Warszawa: IFiS PAN 2008.

Grabowska B., Sfera publiczna – zbyteczna czy niezbędna w państwie liberalnym?, „Filo-Sofija”, 3(2003), nr 1(3), s. 183-192.

Habermas J., Działanie zorientowane na osiągnięcie porozumienia, w: A. Jasińska-Kania, L.M. Nijakowski, J. Szacki, M. Ziółkowski (red.), Współczesne teorie socjologiczne, t. II, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR 2006.

Habermas J., Typy działania komunikacyjnego, w: A. Jasińska-Kania, L.M. Nijakowski, J. Szacki, M. Ziółkowski (red.), Współczesne teorie socjologiczne, t. II, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR 2006.

Habermas J., Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej, tłum. W. Lipnik, M. Łukasiewicz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2007.

Hudzik J.P., Edukacja: rzecz o budowie mostów między doświadczeniem a wyobrażeniem, w: J. Rutkowiak, D. Kubinowski, M. Nowak (red.), Edukacja. Moralność. Sfera publiczna, Lublin: VERBA 2007.

Kościański A., Rozdroża obywatelskości a zmiany natury społeczeństwa obywatelskiego, „Zoon Politikon”. Rocznik naukowy Centrum Badania Społeczności i Polityk Lokalnych, 2010, nr 1.

Lewowicki T., Pedagogika wobec (nie)moralności sfery publicznej, w: J. Rutkowiak, D. Kubinowski, M. Nowak (red.), Edukacja. Moralność. Sfera publiczna, Lublin: VERBA 2007.

Marody M., Przemiany więzi społecznych w sferze publicznej i ich konsekwencje dla sfery publicznej, w: M. Marody (red.), Zmiana czy stagnacja? Społeczeństwo polskie po czternastu latach transformacji, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR 2004.

Matynia E., Demokracja performatywna, tłum. M. Lavergne, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej 2008.

Michnik A., Nowy ewolucjonizm, w: A. Michnik, Szanse polskiej demokracji, Warszawa: AGORA 2009.

Miszalska A., Moralność a demokracja – uwagi o stylu moralnym współczesnego społeczeństwa polskiego, w: J. Mariański (red.), Kondycja moralna społeczeństwa polskiego, Kraków: Wydawnictwo WAM–Komitet Socjologii PAN 2002.

Morawski L., Prawo jako technika społeczna – problemy aksjologiczne, „Colloquia Communia”, 1989, nr 1.

Ogrodziński P., Pięć tekstów o społeczeństwie obywatelskim, Warszawa: ISP PAN 1991.

Pietrzyk-Reeves D., Idea społeczeństwa obywatelskiego. Współczesna debata i jej źródła, Wrocław: Wydawnictwo UWr 2004.

Popper K.R., Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, t. I, tłum. H. Krahelska, W. Jedlicki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2006.

Putnam R., Samotna gra w kręgle, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne 2009.

Regulski J. (red.), Samorząd i demokracja lokalna. Osiągnięcia, zagrożenia, dylematy, Warszawa 2002.

Schambeck M., Staat. Öffentlichkeit und öffentliche Meinung, Berlin: Dunckler und Humboldt 1992.

Schelsky H., Politik und Publizität, Stuttgart-Degerloch: Seewald Verlag 1983.

Shils E., Co to jest społeczeństwo obywatelskie?, w: K. Michalski (red.), Europa i społeczeństwo obywatelskie. Rozmowy w Castel Gandolfo, Kraków–Warszawa: Wydawnictwo ZNAK–Fundacja im. Stefana Batorego 1996.

Sowa K., Uwagi o przejawach i przyczynach kryzysu moralnego w życiu publicznym współczesnej Polski, w: J. Mariański (red.), Kondycja moralna społeczeństwa polskiego, Kraków: Wydawnictwo WAM–Komitet Socjologii PAN 2002.

Sułek A., Doświadczenia i umiejętności obywatelskie Polaków. Próba diagnozy, w: P. Gliński, A. Kościański (red.), Socjologia i Siciński: style życia, społeczeństwo obywatelskie, studia nad przyszłością, Warszawa: IFiS PAN 2009.

Sułek A., Doświadczenie działania dla społeczności i kompetencje obywatelskie, w: J. Czapiński, T. Panek (red.), Diagnoza społeczna 2011. Warunki i jakość życia Polaków. Raport, Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego 2011.

Sułek A., Stan społeczeństwa obywatelskiego. Doświadczenie działania dla społeczności i kompetencje obywatelskie, w: J. Czapiński, T. Panek (red.), Diagnoza społeczna 2013. Warunki i jakość życia Polaków. Raport, [Special issue], „Contemporary Economics”, 7(2013), s. 275-284. DOI: 10.5709/ce.1897-9254.109.

Szahaj A., O komunikacyjnym zwrocie w teorii krytycznej Jürgena Habermasa, w: L. Witkowski (red.), Dyskursy rozumu: między przemocą a emancypacją, Toruń: Wydawnictwo ADAM MARSZAŁEK 1990.

Śnieżek R., Społeczeństwo obywatelskie w kategoriach dualizmu System/Lebenswelt w teorii krytycznej Jürgena Habermasa, w: W. Bokajło, K. Dziubka (red.), Społeczeństwo obywatelskie, Wydawnictwo UWr 2001.

Tarkowska E., Tarkowski J., „Amoralny familizm”, czyli o dezintegracji społecznej w Polsce lat osiemdziesiątych, w: E. Wnuk-Lipiński (red.), Grupy i więzi społeczne w systemie monocentrycznym, Warszawa: IFiS PAN 1990.

Taylor Ch., Polityka liberalna a sfera publiczna, w: K. Michalski (red.), Społeczeństwo liberalne. Rozmowy w Castel Gandolfo, Kraków–Warszawa: Wydawnictwo ZNAK–Fundacja im. Stefana Batorego 1996.

Wciórka B., Polacy o swojej aktywności społecznej. Komunikat z badań, Warszawa: CBOS 2008.

Wciórka B., Aktywność Polaków w organizacjach obywatelskich w latach 1998-2010, Warszawa: CBOS 2010.

Weryński P., Polskie wzory uczestnictwa w sferze publicznej. Próba typologizacji postaw, w: A. Kościański, W. Misztal (red.), Społeczeństwo obywatelskie. Między ideą a praktyką, Warszawa: IFiS PAN 2008.

Weryński P., Wzory uczestnictwa obywatelskiego Polaków, Warszawa: IFiS PAN 2010.

Załęski P., Propaganda społeczeństwa obywatelskiego w dobie transformacji, „Zeszyty Prasoznawcze”, 50(2007), nr 3-4, s. 42-48.

Ziółkowski M., Społeczno-kulturowy kontekst kondycji moralnej społeczeństwa polskiego, w: J. Mariański (red.), Kondycja moralna społeczeństwa polskiego, Kraków: Wydawnictwo WAM–Komitet Socjologii PAN 2002.