Szlachcic mieszczaninem? Zmiany społeczne na przykładzie wybranych bohaterów XIX-wiecznych powieści realistycznych. Przypadek niemiecki i polski
Słowa kluczowe:
XIX wiek; powieść realistyczna; bohater literacki; szlachta; mieszczaństwo; szlachcic; mieszczanin; kapitalizm
Abstrakt
Niniejszy artykuł jest próbą analizy dwóch wybranych postaci powieściowych: barona Rothsattela z Soll und Haben Gustava Freytaga i Stanisława Wokulskiego z Lalki Bolesława Prusa, uwikłanych w działanie kapitalizmu – jeden we wschodniej części ówczesnych Prus, drugi zaś w warunkach Królestwa Kongresowego. Obie powieści opowiadają o różnicach stanowych, konieczności rezygnacji (przynajmniej częściowej) z dotychczasowego stylu życia, a ich dwaj bohaterowie łączą w sobie cechy szlacheckie i mieszczańskie i – co bardzo ciekawe – w obydwu przypadkach można zastanawiać się nad proporcjami „szlachcica” i „mieszczanina” w ich osobach. Idea analizy postaci literackich pod kątem ich położenia pomiędzy szlachtą a mieszczaństwem została zainspirowana lekturą prac Norberta Eliasa, przede wszystkim zaś jego Die höfische Gesellschaft („Społeczeństwa dworskiego”) .
Bibliografia
Anderson P., Lineages of the Absolutist State, London: Verso 1974.
Beauvois D., Walka o ziemię. Szlachta polska na Ukrainie prawobrzeżnej pomiędzy caratem a ludem ukraińskim, 1863-1914, tłum. K. Rutkowski, Sejny: Pogranicze 1996.
Berman M., Wszystko, co stałe, rozpływa się w powietrzu. Rzecz o doświadczaniu nowoczesności, tłum. M. Szuster, Kraków: Universitas 2006.
Chałasiński J., Przeszłość i przyszłość inteligencji polskiej, Warszawa: Świat Książki 1997.
Cymbrowski B., Walka klas w społeczeństwie dworskim, „Kultura i Społeczeństwo” 59 (2015), nr 1, s. 71-91.
Dumas, Aleksander, Trzej muszkieterowie, tłum. J. i K. Błońscy, Kraków: Znak 2014.
Elias Norbert, Die höfische Gesellschaft. Untersuchungen zur Soziologie des Königtums und der höfischen Aristokratie, Frankfurt am Main: suhrkamp taschenbuch verlag 2002.
Elias Norbert, O procesie cywilizacji. Analizy socjo- i psychogenetyczne, tłum. T. Zabłudowski i K. Markiewicz, Warszawa: Wyd. W.A.B. 2011.
Elias N., Rozważania o Niemcach. Zmagania o władzę a habitus narodowy i jego przemiany w XIX i XX wieku, tłum. R. Dziergwa, J. Kałążny, I. Sellmer, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1996.
Freytag G., Soll und Haben. Ein Roman in sechs Büchern. Vollständige Ausgabe, Berlin: Schreitersche Verlagsbuchhandlung 1926.
Goldmann L., Wzajemne uwarunkowania między społeczeństwem przemysłowym a nowymi formami twórczości literackiej, Warszawa: Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej, Uniwersytet Warszawski. Tekst dostępny na stronie: http://www.filozofia.uw.edu.pl/skfm/publikacje/ goldmann03.pdf (dostęp: 10.01.2017).
Habermas, J., Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej, tłum. W. Lipnik, M. Łukasiewicz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2007.
Hegel G. W. F., Wykłady o estetyce, t. III, tłum. J. Grabowski i A. Landman, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1967.
Inglot M., Obraz idealnej miłości w „Lalce” Bolesława Prusa, (Acta Universitatis Wratislaviensis. Prace Literackie XVI), Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1974.
Jameson F., Zakochany biznesmen, „Teksty Drugie” 2010, t. 1-2 (121-122), s. 267-277.
Käsler D., Weber. Życie i dzieło, tłum. S. Lisiecka, Warszawa: Oficyna Naukowa 2010.
Krasnodębski Z., M. Weber, Warszawa: Wiedza Powszechna 1999.
Kulczycka-Saloni J., Dwie powieści kupieckie: Au bonheur des dames Emila Zoli i Lalka Bolesława Prusa, „Przegląd Humanistyczny” 1963, nr 1, s. 45-60.
Lepenies, W., Trzy kultury. Socjologia między literaturą a nauką, tłum. Krystyna Krzemieniowa, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1997.
Lukács G., Powieść jako mieszczańska epopeja, tłum. A. Wołodźko, w: W kręgu socjologii literatury. Antologia tekstów zagranicznych, t. II: Zagadnienia i interpretacje, red. A. Mencwel, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1977, s. 364-399.
Lukács G., Teoria powieści, tłum. J. Goślicki, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1968.
Luksemburg R., Rozwój przemysłu w Polsce, przeł. J. Chlebowczyk, Warszawa: Książka i Wiedza 1957.
Markiewicz H., Co się stało z Lalką?, w: tenże, Przygody dzieł literackich, Gdańsk: Słowo/ Obraz. Terytoria, 2004, s. 117-158.
Marks K., Engels F., Manifest Partii Komunistycznej, oprac. T. Zabłudowski, Warszawa: Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (Uniwersytet Warszawski) 2007 (tekst dostępny na stronie: http://www.filozofia.uw.edu.pl/skfm/publikacje/marks-engels01.pdf; dostęp: 10.01. 2017).
Milenkowicz Ł., Literacka koegzystencja asynchronizmów. Wokół Lalki Bolesława Prusa, w: Ekonomie w literaturze i kulturze, red. B. Cymbrowski i P. Tomczok, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2017, s. 11-26.
Moretti F., The Bourgeois: Between History and Literature, London–New York: Verso 2013.
Szcześniak J., Kolonizacja niemiecka w publicystyce i twórczości literackiej Bolesława Prusa, w: Z tradycji idei niepodległościowych w literaturze polskiej XIX i XX w., red. E. Łoch, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1986, s. 113-125.
Urfé H. d’, Astrea, tłum. J. Arnold, Warszawa: Czytelnik 1978.
Weber M., Państwo narodowe a narodowa polityka gospodarcza. Akademicki wykład inauguracyjny, tłum. A. Kopacki, w: M. Weber, Polityka jako zawód i powołanie, przedmowa, wstęp i oprac. Z. Krasnodębski, tłum. A. Kopacki, P. Dybel, Kraków–Warszawa: Wydawnictwo Znak – Fundacja im. Stefana Batorego 1998.
Beauvois D., Walka o ziemię. Szlachta polska na Ukrainie prawobrzeżnej pomiędzy caratem a ludem ukraińskim, 1863-1914, tłum. K. Rutkowski, Sejny: Pogranicze 1996.
Berman M., Wszystko, co stałe, rozpływa się w powietrzu. Rzecz o doświadczaniu nowoczesności, tłum. M. Szuster, Kraków: Universitas 2006.
Chałasiński J., Przeszłość i przyszłość inteligencji polskiej, Warszawa: Świat Książki 1997.
Cymbrowski B., Walka klas w społeczeństwie dworskim, „Kultura i Społeczeństwo” 59 (2015), nr 1, s. 71-91.
Dumas, Aleksander, Trzej muszkieterowie, tłum. J. i K. Błońscy, Kraków: Znak 2014.
Elias Norbert, Die höfische Gesellschaft. Untersuchungen zur Soziologie des Königtums und der höfischen Aristokratie, Frankfurt am Main: suhrkamp taschenbuch verlag 2002.
Elias Norbert, O procesie cywilizacji. Analizy socjo- i psychogenetyczne, tłum. T. Zabłudowski i K. Markiewicz, Warszawa: Wyd. W.A.B. 2011.
Elias N., Rozważania o Niemcach. Zmagania o władzę a habitus narodowy i jego przemiany w XIX i XX wieku, tłum. R. Dziergwa, J. Kałążny, I. Sellmer, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1996.
Freytag G., Soll und Haben. Ein Roman in sechs Büchern. Vollständige Ausgabe, Berlin: Schreitersche Verlagsbuchhandlung 1926.
Goldmann L., Wzajemne uwarunkowania między społeczeństwem przemysłowym a nowymi formami twórczości literackiej, Warszawa: Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej, Uniwersytet Warszawski. Tekst dostępny na stronie: http://www.filozofia.uw.edu.pl/skfm/publikacje/ goldmann03.pdf (dostęp: 10.01.2017).
Habermas, J., Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej, tłum. W. Lipnik, M. Łukasiewicz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2007.
Hegel G. W. F., Wykłady o estetyce, t. III, tłum. J. Grabowski i A. Landman, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1967.
Inglot M., Obraz idealnej miłości w „Lalce” Bolesława Prusa, (Acta Universitatis Wratislaviensis. Prace Literackie XVI), Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1974.
Jameson F., Zakochany biznesmen, „Teksty Drugie” 2010, t. 1-2 (121-122), s. 267-277.
Käsler D., Weber. Życie i dzieło, tłum. S. Lisiecka, Warszawa: Oficyna Naukowa 2010.
Krasnodębski Z., M. Weber, Warszawa: Wiedza Powszechna 1999.
Kulczycka-Saloni J., Dwie powieści kupieckie: Au bonheur des dames Emila Zoli i Lalka Bolesława Prusa, „Przegląd Humanistyczny” 1963, nr 1, s. 45-60.
Lepenies, W., Trzy kultury. Socjologia między literaturą a nauką, tłum. Krystyna Krzemieniowa, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1997.
Lukács G., Powieść jako mieszczańska epopeja, tłum. A. Wołodźko, w: W kręgu socjologii literatury. Antologia tekstów zagranicznych, t. II: Zagadnienia i interpretacje, red. A. Mencwel, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1977, s. 364-399.
Lukács G., Teoria powieści, tłum. J. Goślicki, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1968.
Luksemburg R., Rozwój przemysłu w Polsce, przeł. J. Chlebowczyk, Warszawa: Książka i Wiedza 1957.
Markiewicz H., Co się stało z Lalką?, w: tenże, Przygody dzieł literackich, Gdańsk: Słowo/ Obraz. Terytoria, 2004, s. 117-158.
Marks K., Engels F., Manifest Partii Komunistycznej, oprac. T. Zabłudowski, Warszawa: Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (Uniwersytet Warszawski) 2007 (tekst dostępny na stronie: http://www.filozofia.uw.edu.pl/skfm/publikacje/marks-engels01.pdf; dostęp: 10.01. 2017).
Milenkowicz Ł., Literacka koegzystencja asynchronizmów. Wokół Lalki Bolesława Prusa, w: Ekonomie w literaturze i kulturze, red. B. Cymbrowski i P. Tomczok, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2017, s. 11-26.
Moretti F., The Bourgeois: Between History and Literature, London–New York: Verso 2013.
Szcześniak J., Kolonizacja niemiecka w publicystyce i twórczości literackiej Bolesława Prusa, w: Z tradycji idei niepodległościowych w literaturze polskiej XIX i XX w., red. E. Łoch, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1986, s. 113-125.
Urfé H. d’, Astrea, tłum. J. Arnold, Warszawa: Czytelnik 1978.
Weber M., Państwo narodowe a narodowa polityka gospodarcza. Akademicki wykład inauguracyjny, tłum. A. Kopacki, w: M. Weber, Polityka jako zawód i powołanie, przedmowa, wstęp i oprac. Z. Krasnodębski, tłum. A. Kopacki, P. Dybel, Kraków–Warszawa: Wydawnictwo Znak – Fundacja im. Stefana Batorego 1998.
Opublikowane
2020-04-30
Dział
Artykuły
Copyright (c) 2017 Roczniki Nauk Społecznych
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
