Reportaż historyczny jako forma współczesnej etnografii na przykładzie Czarnego ogrodu Małgorzaty Szejnert
Słowa kluczowe:
reportaż; reportaż historyczny; historiografia; Małgorzata Szajnert; etnografia
Abstrakt
Reportaż w Polsce osiągnął wyjątkowy status. Poważne analizy twórczości reportażystów z perspektywy literackiej najczęściej są jednak skupione na twórczości Ryszarda Kapuścińskiego czy Hanny Krall, natomiast te dotyczące przedstawicieli nowej szkoły polskiego reportażu przybierają co najwyżej formę szkiców. Dziwi zwlaszcza brak właściwego omówienia twórczości Małgorzaty Szejnert, osoby niezwykle zasłużonej dla polskiego reportażu. Jej ostanie książki Czarny ogród, Wyspa klucz, Dom żółwia. Zanzibar i Usypać góry. Historie z Polesia nie są tylko dziełami literackimi, ale stanowią istotny wkład do innych dyscyplin. W wyniku szczegółowej analizy Czarnego ogrodu (Genologia; Reportaż historyczny a historiografia; Czarny ogród a antropologia; Poetyka Czarnego ogrodu; Tożsamość; Geopoetyka; Zakończenie) autorka artykułu stwierdza, że Małgorzata Szejnert uprawia właściwie historiografię, aczkolwiek zasadne jest poza tym stwierdzenie, że jej reportaże są również formą etnografii, spełniają bowiem wszystkie kryteria wymieniane przez Clifforda Geertza. Opisy poszczególnych społeczności są wyczerpujące, poruszają wiele aspektów codzienności i przybliżają realia życia, a przez to ułatwiają czytelnikom zrozumienie innych wspólnot.
Bibliografia
Białek M., Polski reportaż radiowy. Wybrane zagadnienia, Opole: Wydawnictwo Naukowe Scriptorium 2010.
Bortnowska H., O różnych godzinach, „Znak” 2008, nr 8.
Culler J., Co to jest literatura i czy pytanie to ma jakiekolwiek znaczenie?, w: J. Culler, Teoria literatury, tłum. M. Bassaj, Warszawa: Prószyński i S-ka 1997.
Domańska E., Mikrohistorie, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2005.
Dutka E., Zapisywanie miejsca. Szkice o Śląsku w literaturze przełomów XX i XXI wieku, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2011.
Geertz C., Być tam. Antropologia i scena pisarska, przeł. S. Sikora, w: tenże, Dzieło i życie. Antropolog jako autor, Warszawa: Wydawnictwo KR 2000.
Geertz C., Opis gęsty. W poszukiwaniu interpretatywnej teorii kultury, w: tenże, Interpretacja kultur. Wybrane eseje, tłum. M. Piechaczek, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2005.
Glensk U., Precyzja, rzeczowość i nadmiar (Małgorzata Szejnert), w: taż, Po Kapuścińskim. Szkice o reportażu, Kraków: Universitas 2012.
Jedlicki P., Co o Katowicach wiedzą stołeczni urzędnicy? To tam, gdzie dziwnie mówią, http://katowice.gazeta.pl/katowice/1,106509,14949292,Co_o_Katowicach_wiedza_stoleczni_urzednicy__To_tam_.html (dostęp; 6.04.2014).
Kejna A., Zakochani w Rzymie – Zakochani w Krakowie?, „Newsweek” 23.08.2012, http://filmy.newsweek.pl/-zakochani-w-rzymie-zakochani-w-krakowie,95291,1,1.html.
Krupiński P., Trzy spojrzenia na „Dom żółwia”, w tym jedno (prawie) jego własnym okiem, „Pogranicza. Szczeciński Kwartalnik Kulturalny” 2012, nr 2, s. 29-33.
KULA – kultura w sieci dla dzieci, http://kula.gov.pl (dostęp: 22.03.2018).
Kula M., Reportaż historyczny jako rodzaj współczesnej historiografii, w: Historia w kulturze współczesnej. Niekonwencjonalne podejścia do przeszłości, red. P. Witek, M. Mazur, E. Solska, Lublin–Tczew: edytor.org 2011.
Magdoń A., Reporter i jego warsztat, Kraków: Universitas 2011.
Mistrzowie literatury czy dziennikarstwa?, red. K. Wolny-Zmorzyński, Warszawa: Poltext 2011.
Nagroda im. ks. Augustina Wentzla Górnośląski Tacyt, http://rebuc.pl/nagroda-im-ks-augustina-weltzla-gornoslaski-tacyt (dostęp: 22.03.2018).
Nagroda w Czarnym ogrodzie, http://www.tvs.pl/informacje/nagroda-w-czarnym-ogrodzie-2008-09-23 (dostęp: 22.03.2018).
Nowacka B., Magiczne dziennikarstwo. Ryszard Kapuściński w oczach krytyków, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2004.
Nowacka B., Ziątek Z., Literatura non-fiction. Czytanie Kapuścińskiego po Domosławskim, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2013.
Nowacka B., Ziątek Z., Ryszard Kapuściński. Biografia pisarza, Kraków: Wydawnictwo Znak 2008.
Piechota M., Śladem tajemnicy – o reportażach Wojciecha Tochmana, w: Reportaż a przemiany społeczne po 1989 roku, red. K. Wolny-Zmorzyński, W. Furman, Kraków–Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania w Rzeszowie 2005 , s. 75-86.
Reportaż bez granic? Teksty, warsztaty reportera, zjawiska medialne, red. I. Borkowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2010.
Rybicka E., Geopoetyka (o mieście, przestrzeni i miejscu we współczesnych teoriach i praktykach kulturowych, w: Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, red. M.P. Markowski, R. Nycz, Kraków: Universitas 2006, s. 471-490.
Rybicka E., Od poetyki przestrzeni do polityki miejsca. Zwrot topograficzny w badaniach literackich, „Teksty Drugie” 2008, nr 4, s. 21-38.
Skarżyńska M., Język reportażu telewizyjnego (na przykładzie Magazynu Ekspresu Reporterów TVP2), Warszawa: Wydawnictwo SEMPER 2011.
Sławiński J., Baśń, w: Słownik terminów literackich, red. T, Kostkiewiczowa, J. Sławiński i in., Wrocław: Ossolineum 1988, s. 57.
Sławiński J., Epos, w: Słownik terminów literackich, red. T, Kostkiewiczowa, J. Sławiński i in., Wrocław: Ossolineum 1988, s. 127.
Sławiński J., Kronika, w: Słownik terminów literackich, red. T, Kostkiewiczowa, J. Sławiński i in., Wrocław: Ossolineum 1988, s. 241.
Sławiński J., Reportaż, w: Słownik terminów literackich, red. T, Kostkiewiczowa, J. Sławiński i in., Wrocław: Ossolineum 1988, s. 431.
Sławiński J., Saga, w: Słownik terminów literackich, red. T, Kostkiewiczowa, J. Sławiński i in., Wrocław: Ossolineum 1988, s. 454.
Szejnert M., Historyk bez patentu, rozmowę przeprowadził D. Lis, „Znak” 2011, nr 12.
Szejnert M., Krajobraz po detonacji, rozmowę przeprowadziła A. Wójcińska, w: Reporterzy bez fikcji, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne 2011.
Szejnert M., Reportaż krzepi?, rozmowę przeprowadziła D. Bruszewska, http://kortowskie spotkaniazliteratura.blogspot.com/2012/04/reportaz-krzepi-z-magorzata-szejnert.html (dostęp: 22.03.2018).
Sztompka P., Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków: Wydawnictwo Znak 2002.
Uniłowski K., Czarny ogród, czyli maszyna do mieszkania, „Opcje” 2010, nr 2.
Urbaniak P., Reportaż jako źródło wiedzy o społeczeństwie, w: Reportaż bez granic? Teksty, warsztaty reportera, zjawiska medialne, red. I. Borkowski, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2010.
Waniek H., W śląskich plewach, „Więź” 2008, nr 4-5.
White H., Tekst historiograficzny jako artefakt literacki, przeł. M. Wilczyński, w: tenże, Poetyka pisarstwa historycznego, Kraków: Universitas 2000.
Wolny-Zmorzyński K., Reportaż – jak go napisać?, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 2004.
Wysdak K., Kto odbiera imię, odbiera też tożsamość, http://www.nto.pl/apps/pbcs.dll/article? AID=/20140404/HEIMAT/140409899s (dostęp: 22.03.2018).
Zagadać milczenie. O Czarnym ogrodzie rozmawiają K. Łęcki, D. Nowacki, S. Szymutko, K. Uniłowski i K. Wojcieszuk, „Opcje” 2008, nr 1.
Zajas P., Jak świat prawdziwny stał się bajką. O literaturze niefikcjonalnej, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2011.
Zaremba M., Czego nam..., http://wyborcza.pl/1,75475,1785993.html (dostęp: 5.04.2014).
Bortnowska H., O różnych godzinach, „Znak” 2008, nr 8.
Culler J., Co to jest literatura i czy pytanie to ma jakiekolwiek znaczenie?, w: J. Culler, Teoria literatury, tłum. M. Bassaj, Warszawa: Prószyński i S-ka 1997.
Domańska E., Mikrohistorie, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2005.
Dutka E., Zapisywanie miejsca. Szkice o Śląsku w literaturze przełomów XX i XXI wieku, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2011.
Geertz C., Być tam. Antropologia i scena pisarska, przeł. S. Sikora, w: tenże, Dzieło i życie. Antropolog jako autor, Warszawa: Wydawnictwo KR 2000.
Geertz C., Opis gęsty. W poszukiwaniu interpretatywnej teorii kultury, w: tenże, Interpretacja kultur. Wybrane eseje, tłum. M. Piechaczek, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2005.
Glensk U., Precyzja, rzeczowość i nadmiar (Małgorzata Szejnert), w: taż, Po Kapuścińskim. Szkice o reportażu, Kraków: Universitas 2012.
Jedlicki P., Co o Katowicach wiedzą stołeczni urzędnicy? To tam, gdzie dziwnie mówią, http://katowice.gazeta.pl/katowice/1,106509,14949292,Co_o_Katowicach_wiedza_stoleczni_urzednicy__To_tam_.html (dostęp; 6.04.2014).
Kejna A., Zakochani w Rzymie – Zakochani w Krakowie?, „Newsweek” 23.08.2012, http://filmy.newsweek.pl/-zakochani-w-rzymie-zakochani-w-krakowie,95291,1,1.html.
Krupiński P., Trzy spojrzenia na „Dom żółwia”, w tym jedno (prawie) jego własnym okiem, „Pogranicza. Szczeciński Kwartalnik Kulturalny” 2012, nr 2, s. 29-33.
KULA – kultura w sieci dla dzieci, http://kula.gov.pl (dostęp: 22.03.2018).
Kula M., Reportaż historyczny jako rodzaj współczesnej historiografii, w: Historia w kulturze współczesnej. Niekonwencjonalne podejścia do przeszłości, red. P. Witek, M. Mazur, E. Solska, Lublin–Tczew: edytor.org 2011.
Magdoń A., Reporter i jego warsztat, Kraków: Universitas 2011.
Mistrzowie literatury czy dziennikarstwa?, red. K. Wolny-Zmorzyński, Warszawa: Poltext 2011.
Nagroda im. ks. Augustina Wentzla Górnośląski Tacyt, http://rebuc.pl/nagroda-im-ks-augustina-weltzla-gornoslaski-tacyt (dostęp: 22.03.2018).
Nagroda w Czarnym ogrodzie, http://www.tvs.pl/informacje/nagroda-w-czarnym-ogrodzie-2008-09-23 (dostęp: 22.03.2018).
Nowacka B., Magiczne dziennikarstwo. Ryszard Kapuściński w oczach krytyków, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2004.
Nowacka B., Ziątek Z., Literatura non-fiction. Czytanie Kapuścińskiego po Domosławskim, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2013.
Nowacka B., Ziątek Z., Ryszard Kapuściński. Biografia pisarza, Kraków: Wydawnictwo Znak 2008.
Piechota M., Śladem tajemnicy – o reportażach Wojciecha Tochmana, w: Reportaż a przemiany społeczne po 1989 roku, red. K. Wolny-Zmorzyński, W. Furman, Kraków–Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania w Rzeszowie 2005 , s. 75-86.
Reportaż bez granic? Teksty, warsztaty reportera, zjawiska medialne, red. I. Borkowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2010.
Rybicka E., Geopoetyka (o mieście, przestrzeni i miejscu we współczesnych teoriach i praktykach kulturowych, w: Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, red. M.P. Markowski, R. Nycz, Kraków: Universitas 2006, s. 471-490.
Rybicka E., Od poetyki przestrzeni do polityki miejsca. Zwrot topograficzny w badaniach literackich, „Teksty Drugie” 2008, nr 4, s. 21-38.
Skarżyńska M., Język reportażu telewizyjnego (na przykładzie Magazynu Ekspresu Reporterów TVP2), Warszawa: Wydawnictwo SEMPER 2011.
Sławiński J., Baśń, w: Słownik terminów literackich, red. T, Kostkiewiczowa, J. Sławiński i in., Wrocław: Ossolineum 1988, s. 57.
Sławiński J., Epos, w: Słownik terminów literackich, red. T, Kostkiewiczowa, J. Sławiński i in., Wrocław: Ossolineum 1988, s. 127.
Sławiński J., Kronika, w: Słownik terminów literackich, red. T, Kostkiewiczowa, J. Sławiński i in., Wrocław: Ossolineum 1988, s. 241.
Sławiński J., Reportaż, w: Słownik terminów literackich, red. T, Kostkiewiczowa, J. Sławiński i in., Wrocław: Ossolineum 1988, s. 431.
Sławiński J., Saga, w: Słownik terminów literackich, red. T, Kostkiewiczowa, J. Sławiński i in., Wrocław: Ossolineum 1988, s. 454.
Szejnert M., Historyk bez patentu, rozmowę przeprowadził D. Lis, „Znak” 2011, nr 12.
Szejnert M., Krajobraz po detonacji, rozmowę przeprowadziła A. Wójcińska, w: Reporterzy bez fikcji, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne 2011.
Szejnert M., Reportaż krzepi?, rozmowę przeprowadziła D. Bruszewska, http://kortowskie spotkaniazliteratura.blogspot.com/2012/04/reportaz-krzepi-z-magorzata-szejnert.html (dostęp: 22.03.2018).
Sztompka P., Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków: Wydawnictwo Znak 2002.
Uniłowski K., Czarny ogród, czyli maszyna do mieszkania, „Opcje” 2010, nr 2.
Urbaniak P., Reportaż jako źródło wiedzy o społeczeństwie, w: Reportaż bez granic? Teksty, warsztaty reportera, zjawiska medialne, red. I. Borkowski, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2010.
Waniek H., W śląskich plewach, „Więź” 2008, nr 4-5.
White H., Tekst historiograficzny jako artefakt literacki, przeł. M. Wilczyński, w: tenże, Poetyka pisarstwa historycznego, Kraków: Universitas 2000.
Wolny-Zmorzyński K., Reportaż – jak go napisać?, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 2004.
Wysdak K., Kto odbiera imię, odbiera też tożsamość, http://www.nto.pl/apps/pbcs.dll/article? AID=/20140404/HEIMAT/140409899s (dostęp: 22.03.2018).
Zagadać milczenie. O Czarnym ogrodzie rozmawiają K. Łęcki, D. Nowacki, S. Szymutko, K. Uniłowski i K. Wojcieszuk, „Opcje” 2008, nr 1.
Zajas P., Jak świat prawdziwny stał się bajką. O literaturze niefikcjonalnej, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2011.
Zaremba M., Czego nam..., http://wyborcza.pl/1,75475,1785993.html (dostęp: 5.04.2014).
Opublikowane
2020-04-30
Dział
Artykuły
Copyright (c) 2017 Roczniki Nauk Społecznych
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
