Obcy w perspektywie socjologicznej

  • Robert Szwed Katolicki Uniwersytet Lubelski
Słowa kluczowe: „obcy”; „swój”; kategoryzacja; stereotypizacja; narodowość; religia; wartości; tożsamość

Abstrakt

Attempts at distinguishing the category of “stranger” from other research categories have been made from a variety of points of view characterising different disciplines of knowledge. The approach suggested in the article tries to set in order the existing considerations conducted in sociology. Its aim is not to reconstruct and compare all the possible explanations but rather to establish limits in which the suggested solutions may be placed.

The analysis of chosen items from the literature of the subject made in the present article points to a peculiar dualism – existence of two basic ways of understanding the “stranger” and, in consequence, two criteria of “strangeness”. One of them results as it were from the essence of the “stranger” as the subject of the analysis, who is stigmatised irrespective of himself or the external perspective – the perspective of the appraising subject. One is a “stranger” by virtue of objective, unchanging factors, like e.g. race, sex, nationality or age. Most often these categories consider not so much people's very traits, as consequences of their belonging to cognitively distinguished social classes or groups. This type of explanation may be labelled as absolute or unqualified. The other criterion of “strangeness” is liquid, as it is established in a subjective appraisal by the observer in a dynamically changing context. Here it is called relative or contextual, because of the subjective perspective of appraisal dependent on a socially defined situation. As it will be shown, this type of interpretation shakes the conceptions that from social categorisation made a tool of a “necessary” division into “better” and “worse”, “one's own” and “strange” people.

Bibliografia

Aronson E., Człowiek − istota społeczna, PWN, Warszawa 1987.

Bauman Z., Socjologia, przeł. J.Łoziński, Wyd. Zysk is–ka, Poznań 1996.

Boski P., Jarymowicz M., Malewska-Peyre H., Tożsamość a odmienność kulturowa, Instytut Psychologii PAN, Warszawa 1992.

Bystroń J.S., Megalomania narodowa, Książka i Wiedza, Warszawa 1995.

Chałasiński J., Antagonizm polsko-niemiecki w sadzie fabrycznej `Kopalnia' na Górnym Śląsku, „Przegląd Socjologiczny”, 1935, nr1–2.

Drozdowicz Z.(red.), Mity. Historia i struktura mistyfikacji, Wyd. Fundacji Humaniora, Poznań 1997.

Gasiul H., Oblicza „ja” w świetle wybranych koncepcji psychologicznych. Pojęcie, rozwój, patologia, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1992.

Hoult T., Steward D., ASocial-Psychological Theory of the Authoritarian Personality, „American Journal of Sociology”, 1959, vol. 65.

Jarymowicz M.(red.), Studia nad postrzeganiem relacji „ja–inni”: tożsamość, indywidualizacja, przynależność, Wyd. PAN, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1988.

Kamionka-Straszakowa J., Nasz naród jak lawa. Studia zliteratury iobyczaju doby romantyzmu, PWN, Warszawa 1974.

Karpiński J., Rywalizacja, walka i wrogość (konflikty między narodami zperspektywy teoretycznej), „Kultura i Społeczeństwo”, 1992, nr1.

Kempny M., Romaniszyn K., Wstęp, w:W.G.Sumner, Naturalne sposoby postępowania wgromadzie. Studium socjologicznego znaczenia praktyk życia codziennego, manier, zwyczajów, obyczajów oraz kodeksów moralnych, przeł. M.Kempny, K.Romaniszyn, PWN, Warszawa 1995.

Kępiński A., Lach i Moskal. Z dziejów stereotypu, PWN, Warszawa–Kraków 1990.

Lippman W., Public Opinion, MacMillan Company, New Jork 1961.

Łęcki K., Wódz J., Wódz K., Wróblewski P., „Swoi” i„obcy”, w: „Swoi” i„obcy” na Górnym Śląsku. Z problematyki stosunków etnicznych, red. K.Wódz, „Śląsk”, Katowice 1993.

Malewski A., Nietolerancja, dogmatyzm i lęk. Analiza teorii Miltona Rokeacha, w: tenże, O nowy kształt nauk społecznych. Pisma zebrane, PWN, Warszawa 1975.

Mead G.H., Umysł, osobowość, społeczeństwo, tłum. Z. Wolińska, PWN, Warszawa 1975.

Merton R.K., Teoria socjologiczna i struktura społeczna, tłum. E.Morawska, J.Wertenstein-Żuławski, PWN, Warszawa 1982.

Mikołajewska B., Ku teorii orientacji ja–inny, w: Małe struktury społeczne, red. I.Machaj, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1998.

Mirek F., Zarys socjologii, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1948.

Novak M., Przebudzenie etnicznej Ameryki, PIW, Warszawa 1985.

Nowak S. (red.), Teorie postaw, PWN, Warszawa 1973.

Nowak S., Wstęp, w: Metody badań socjologicznych, PWN, Warszawa 1965.

Nowicka E.(red.), Swoi i obcy, Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1990.

Nowicka E.(red.), Religia a obcość, Nomos, Kraków 1991.

Nowicka E., Majewska M., Obcy u siebie. Luteranie warszawscy, Oficyna Naukowa, Warszawa 1993.

Nowicka E., Nawrocki J.(red.), Inny – obcy. Wróg, Oficyna Naukowa, Warszawa 1996.

Pakulski J., Rewolucje wschodnioeuropejskie, „Kultura i Społeczeństwo”, 1991, nr22.

Park R.E., Human Migration and the Marginal Man, „The American Journal of Sociology”, 1928, nr6.

Pietraś J.Z., Postkomunistyczny nacjonalizm, w: Polityka narodowościowa państw Europy Środkowo-Wschodniej, red. J. Kłoczowski, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 1993.

Rybicki P., Struktura społecznego świata. Studia z teorii społecznej, PWN, Warszawa 1979.

Schutz A., Potoczna i naukowa interpretacja ludzkiego działania, przeł. D.Lachowska, w: Kryzys i schizma. Antyscjentystyczne tendencje wsocjologii współczesnej, wybór i wstęp E.Mokrzycki, PIW, Warszawa 1984.

Schutz A., The Stranger. An Essay in Social Psychology, w: Collected Papers. Studies in Social Theory, red. A.Brodersen, Martinus Nijhoff, Hague 1971.

Simmel G., Obcy, w: tenże, Socjologia, przeł. M. Łukasiewicz, PWN, Warszawa 1975.

Skeris P., Teoria grup odniesienia (Studium mechanizmów interakcji międzyludzkich), Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1979.

Swojskość i cudzoziemszczyzna w dziejach kultury polskiej. Materiały z sesji naukowej na temat: Walka z cudzoziemszczyzną w kulturze polskiej (ksenofobia i postawa otwarta), zorganizowanej w Warszawie 25–27 XI 1971r.przez Zakład Literatury IBL PAN, PAN, Warszawa 1973.

Szkudlarek T., Dialektyka Innego i postkolonialna tożsamość, w: Edukacja a tożsamość etniczna. Materiały konferencji naukowej w Rabce, red. M.M.Urlińska, Uniwersytet M.Kopernika, Toruń 1995.

Tajfel H., Differentiation between Social Groups: Studies in Social Psychology of Intergroup Behavior, Academic Press, New York 1978.

Tajfel H., Social Identity and Intergroup Relations, Cambridge University Press, Cambridge 1982.

Tazbir J., Dzieje polskiej tolerancji, Interpress, Warszawa 1973.

Turner J.H., Struktura teorii socjologicznej, tłum. J. Szmatka, PWN, Warszawa 1985.

Vander Zanden J.W., American Minority Relations, The Ronald Press Company, New York 1972.

YoungK., Social Psychology, Appleton–Century–Crofts, Inc., New York 1956.

Znaniecki F., Studia nad antagonizmem do obcych, w: tenże, Współczesne narody, przeł. Z. Dulczewski, PWN, Warszawa 1990.

Opublikowane
2020-05-11