Le courant personnaliste au XXe siècle. Max Scheler (18741928), Nicolas Berdiaev (1874-1948), Jacques Maritain (1882-1973)

Abstrakt

Prąd personalistyczny w XX wieku. Max Scheler (1874-1928), Mikołaj Bierdiajew (1874-1948), Jakub Maritain (1882-1973)

Trzech różnych autorów, ale równocześnie bliskich sobie, uzasadnia przeprowadzenie badań nad ich poglądami i porównanie ich koncepcji filozoficznych.

Max Scheler urodził się w rodzinie żydowskiej w Monachium, gdzie jako docent wykładał filozofię; następnie był profesorem w Kolonii. Zmarł w 1928 r. tuż przed przejęciem katedry filozofii społecznej we Frankfurcie.

Mikołaj Bierdiajew urodził się w arystokratycznej rodzinie rosyjskiej w Kijowie, gdzie ukończył studia uniwersyteckie. Z Kijowa został wydalony za swe poglądy polityczne. W latach 1907- 1922 uczył oraz publikował swe dzieła w Moskwie. Po wydaleniu przebywał dwa lata w Berlinie, a resztę życia spędził w Paryżu.

Jacques Maritain urodził się w Paryżu. Jego rodzice byli niepraktykującymi protestantami liberalnymi. Był on profesorem w Instytucie Katolickim w Paryżu. W latach 1940-1945 wykładał w USA, przez trzy lata był ambasadorem rządu francuskiego przy Watykanie. Po śmierci żony wstąpił do zgromadzenia Małych Braci Karola de Foucauld w Tuluzie; habit zakonny przywdział w 88 roku życia.

Wszyscy trzej byli konwertytami - Maritain i Scheler stali się katolikami, Bierdiajew przyjął wyznanie prawosławne. Z czasem Scheler utracił wiarę, Bierdiajew zaś zdystansował się wobec Kościoła prawosławnego. Scheler był pod wpływem Nietzschego i Husserla, Bierdiajew zaś - Nietzschego, Dostojewskiego i Marksa. Maritain był uczniem Bergsona, ale od 1910 r. stał się zwolennikiem tomizmu. Każdy z nich nosił na sobie znamiona kultury narodowej.

Scheler, czasem nazywany „katolickim Nietzschem”, uprawiał filozofię interdyscyplinarnie. Potrafił łączyć różne nauki o człowieku - psychologię, socjologię - wokół swej koncepcji personalistycznej.

Bierdiajew był bardziej myślicielem eschatologicznym niż filozofem. Wprawdzie pisał jasno, ale kontrowersyjnie. Wpływy jego w latach trzydziestych były większe niż Schelera, ale nie stworzył szkoły. Scheler zaś stworzył szkołę fenomenologiczną w etyce.

Maritain wywierał wielki wpływ na środowisko katolickie w Europie i USA. W nowy sposób ujmował tradycję scholastyczną. Bierdiajewa spotykał w Paryżu. Od lat trzydziestych ich wspólną dziedziną zainteresowań była filozofia polityczna. Obaj reprezentowali poglądy lewicowe. Bierdiajew był pod wpływem Marksa, Maritain zawsze pozostawał filozofem niezależnym.

Personalizm tych trzech autorów byl oparty na chrześcijańskiej wizji człowieka jako „obrazie Boga”. Bierdiajew przyznawał prymat wolności i przez nią charakteryzował osobę ludzką. Osoba ludzka jest przede wszystkim wolnością, centrum działań mających swą autonomię w stosunku do otoczenia, ale także wobec Boga. U Schelera widoczna jest ewolucja poglądu na Boga - od uznawania Boga osobowego przeszedł do mętnego panteizmu, zbliżył się do filozofii Hegla. Przyznawał priorytet woli i uczuciom przed poznaniem czysto rozumowym. W filozofii Maritaina byt ludzki jest centrum refleksji nad osobą, centrum istnienia, wolności i miłości. Osoba nie istnieje tylko jak rzecz, lecz bardziej podniośle - dzięki poznaniu, wolności i miłości.

Trzech personalistów łączy koncepcja osoby jako centrum działań wolnych. Personalizm Maritaina jest jednak typowo realistyczny, Bierdiajewa i Schelera - idealistyczny. Personalizm wyodrębnił w człowieku jednostkę i osobę ludzką. Przyznał priorytet osobie przed kolektywem. Wprowadzał nowy etos w życie społeczne. Bierdiajew mówił o nowym średniowieczu, Maritain o nowym chrześcijaństwie. Uważali się za rewolucjonistów w sensie duchowym. Twierdzili, że zachodzi ścisły związek pomiędzy postawami moralnymi osób a charakterem państwa.

Personalizm wywarł wpływ na rozwój praw człowieka po drugiej wojnie światowej, na uznawanie, że ich podstawą jest godność osoby ludzkiej.