Sztuka w służbie „geografii zbawienia” — uwagi o projekcie i początkach budowy kalwarii plenerowej w Szarogrodzie na Podolu
Abstrakt
Organizowany od 2008 r. przez franciszkanów w ukraińskim mieście Szarogrodzie na Podolu ośrodek pielgrzymkowy – Kalwaria franciszkańska jest wzorowany na idei kalwarii jerozolimskich. Franciszkanie, którzy w nowej rzeczywistości politycznej i państwowej powrócili do pracy duszpasterskiej na Ukrainę, odwołują się do swoich sprawdzonych doświadczeń pastoralnych. Jest to promocja pobożności pasyjnej, przeżywanej w duchu franciszkańskim. Artykuł przedstawia genezę i potrzebę budowy sanktuarium pasyjnego na bezprecedensową skalę.
Bibliografia
Antoniuk, Dmytro. „Polskie zamki i rezydencje na Ukrainie. W Szarogrodzie i Barze”. Słowo Polskie 39 (2015), nr 10: 8.
Atlas miejsc biblijnych. Red. Barry J. Beitzel. Tłum. Krzysztof Jan Drozdowski. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, 2008.
A piękno świeci w ciemności. Z biskupem Michałem Janochą rozmawia Ewa Kiedo. Warszawa: Wydawnictwo Więź, 2017.
Bania, Zbigniew. Święte miary jerozolimskie, Grób Pański, Anastasis, Kalwaria. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 1997.
Baranowski, Pius. „Adrychomiusz i jego dzieło a początki Kalwarii Zebrzydowskiej”. Pielgrzym Kalwaryjski 26 (2005): 22–25.
Benedykt XVI. „Teologia św. Bonawentury. Katecheza wygłoszona w czasie audiencji generalnej 17 marca 2010 roku”. Studia Franciszkańskie 20 (2010): 55–59.
Bilska-Wodecka, Ewa. Kalwarie Europejskie. Analiza struktury, typów i genezy. Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2003.
Bonawentura, św. Obraz Boży (De imagine Dei). Tłum. Kazimierz Żuchowski. W: idem. Pisma ascetyczno-mistyczne. Oprac. zbiorowe, 296–299. Warszawa: ATK, 1984.
Chadam, Augustyn. „Architekt budowli kalwaryjskich Paweł Baudarth”. Pielgrzym Kalwaryjski 22 (2004): 24-24.
Chadam, Augustyn. „Chwalebne Misterium Męki Pańskiej”. Pielgrzym Kalwaryjski 15 (2003): 13-15.
Czarnik, Oskar Stanisław. „Adam Chmielowski – święty Brat Albert a Ziemia Podolska”. Głos Brata Alberta 84 (2016), nr 1: 24–33
Czerwińska, Ewelina. „System umocnień południowo-wschodniej granicy Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII wieku”. Zeszyty Naukowe AON 98 (2015), nr 1: 246-258.
Dzik, Janina. „‘Kalwaria, albo Nowe Jeruzalem’ — egzemplifikacja idei”. Studia Franciszkańskie” 14 (2004): 61–107.
Dzik, Janina. „Kalwaria Zebrzydowska jako Nowe Jeruzalem”. W: Kalwaria Zebrzydowska — polska Jerozolima skarbem Kościoła i narodu polskiego. Red. Czesław Gniecki, 81–114. Kalwaria Zebrzydowska: Calvarianum, 2002.
Feduszka, Jacek. „Fortyfikacyjna działalność hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego (1542–1605). (Zamość – Szarogród). Zamojsko-Wołyńskie Zeszyty Muzealne 2 (2005): 31–41.
Forster, Dorothea. Świat symboliki chrześcijańskiej. Tłum. Paweł Pachciarek. Warszawa: IW PAX, 1990.
Freedberg, Dawid. Potęga wizerunków. Studia z historii i teorii oddziaływania. Tłum. Ewa Klekot. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005.
Gieysztor-Miłobędzka, Elżbieta. „Vaticanum II Tridentinum versus. Relacje pomiędzy sztuką a liturgią”. W: Sztuka a religia. Red. Władysław Leszczyński, 41–63. Warszawa: Instytut Kultury, 1991.
Graboś, Elżbieta. „Pustelnia św. Marii Magdaleny z Kaplicą Pięciu Braci Polskich w Kalwarii Zebrzydowskiej”. Pielgrzym Kalwaryjski 46 (2012): 24–31.
Gutowski, Bartłomiej. Przestrzeń marzycieli. Miasto jako projekt utopijny. Warszawa: b.w., 2006.
Hani, Jean. Symbolika świątyni chrześcijańskiej. Tłum. Adam Q. Lavique. Kraków: Znak, 1994.
Herbert, Zbigniew. „Cena sztuki”. W: idem. Martwa natura z wędzidełkiem. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1998.
Heschel, Abraham Joshua, Człowiek szukający Boga. szkice o modlitwie i symbolach. Tłum. Violetta Reder. Kraków: Znak, 2008.
Jackowski, Antoni. „Kalwaria Zebrzydowska w systemie ośrodków pielgrzymkowych świata i Polski”. Pielgrzym Kalwaryjski 14 (2002): 33–36.
Jan Paweł II. Wiara i kultura. Dokumenty, przemówienia, homilie. Red. Marian Radwan. Rzym: Polski Instytut Kultury Chrześcijańskiej. Fundacja Jana Pawła II, 1986.
Karłowicz, Leon. Ciernista droga, Życie i działalność o. Martyniana Darzyckiego OFM na Ukrainie, więźnia Kołymy. Kraków: Calvarianum, 1997.
Kawollek, Wolfgang, i Henning Falk. Podróż po biblijnych ogrodach. Tłum. Katarzyna Kwiecień. Poznań: Elipsa, 2005.
Kobielus, Stanisław. Krzyż Chrystusa. Od znaku i figury do symbolu i metafory. Tyniec: Wydawnictwo Benedyktynów, 2011.
Kobielus, Stanisław. „Niebieska Jerozolima – temat biblijny w sztuce”. Studia Theologica Varsaviensia 23 (1985), nr 1: 85–107.
Kośla, Romuald. „Kalwaria miejscem szczególnej obecności Matki Bożej”. W: Kalwaria Zebrzydowska − polska Jerozolima skarbem Kościoła i narodu polskiego. Red. Czesław Gniecki, 135–156. Kalwaria Zebrzydowska: Calvarianum, 2002.
Kowalczyk, Jerzy. „Jan Zamoyski — fundator i mecenas”. Zamojsko-Wołyńskie Zeszyty Muzealne, 3 (2005): 11–22.
Krajewska, Monika. „Symbolika płaskorzeźb na cmentarzach żydowskich w Polsce”. Polska Sztuka Ludowa – Konteksty 43 (1989), z. 1-2: 49–50.
Król, Anna. „Cmentarz – muzeum”. W: Śmierć – Przestrzeń – Czas — Tożsamość w Europie Środkowej około 1900. Red. Karolina Grodziska i Jacek Purchla, 235–258. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2002.
Kucielska, Zofia, i Zofia Tobiaszowa. Rysunki Napoleona Ordy. Katalog rysunków architektonicznych ze zbiorów MNK, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975.
Kuspit, Dawid. Koniec sztuki. Tłum. Janusz Borowski. Gdańsk: Muzeum Narodowe, 2006
Lewicka, Barbara. „Cmentarze – miejskie enklawy sacrum”. W: Miasto i sacrum. Red. Maciej Kowalewski i Anna M. Królikowska, 182–195. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 2011.
Lurker, Manfred. Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach. Tłum. Ryszard Wojnakowski. Kraków: Znak, 1994.
Малаков, Дмитрий Васильевич [Malakov, Dmitriy Vasil’yevich]. По восточному Подолью [Po vostochnomu Podol’yu, ot Zhmerinki do Mogileva-Podol’skogo]. Москва: Искусство [Moskva: Iskusstvo], 1988.
Maritain, Jacques. Sztuka i mądrość. Tłum. Konrad i Karol Górscy. Warszawa: Fronda, 2001.
Miciński, Franciszek. „Szarogrodzka Droga Krzyżowa”. Słowo Polskie (21) 2014, nr 4: 11.
Mitkowska, Anna. „Bogactwo kompozycyjne i krajobrazowe Kalwaryjskiego Parku Pielgrzymkowego w Kalwarii Zebrzydowskiej”. W: Kalwaria Zebrzydowska − polska Jerozolima skarbem Kościoła i narodu polskiego. Red. Czesław Gniecki, 183-216. Kalwaria Zebrzydowska: Calvarianum, 2002.
Mitkowska, Anna. „Europejski fenomen sanktuariów kalwaryjskich ogólnoświatowym dziedzictwem ludzkości w 5. Rocznicę wpisu Kalwarii Zebrzydowskiej na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO”. Pielgrzym Kalwaryjski 23 (2005): 6–8.
Mitkowska, Anna. Polskie Kalwarie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2003.
Moryc, Cyprian Janusz. „Ars Christiana oraz jej rola w formacji ludzko-chrześcijańskiej społeczeństwa”. W: Семінар. 10 років Кустодіі св. Міхаіла Архаигела Ордени Братів Меншіх в Украіни [Seminar. 10 rokiv Kustodii sv. Mikhaila Arkhanhela Ordeny Brativ Menshikh v Ukrainy], 89–106. Вінніця [Vinnitsya]: bw., 2004.
Moryc, Cyprian Janusz. „In hoc signo vinces. Шаргородські хрести. Іконографічний ескіз” [Sharhorods’ki khresty. Ikonohrafichnyy eskiz]. Ковальска Майстерня [Kovalʹska Maysternya] 43 (2016), nr 1: 60–67.
Moryc, Cyprian Janusz, i Marek Kopacki. „Odzyskiwanie sacrum. Aranżacja franciszkańskiej kalwarii plenerowej w Szarogrodzie”. W: Człowiek w przestrzeni sakralnej. Liturgia i sztuka. Red. Grażyna Ryba, 146-163. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2015.
Nadrowski, Henryk. „U progu XXI wieku”. Sztuka Sakralna 2 (2002): 4–5.
Нагребецький, Анатолій [Nahrebets’kyy, Anatoliy]. Іменами багата земля Шаргородська [Imenamy bahata zemlya Sharhorods’ka]. Вінниця [Vinnytsya]: ТОВ «Меркьюрі-Поділля» [TOV «Merk’yuri-Podillya], 2014
Normy postępowania w sprawach sztuki kościelnej wydane przez Konferencję Episkopatu Polski, Warszawa, 25 I 1973 r. W: Janusz St. Pasierb. Ochrona zabytków sztuki kościelnej, 180–189. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1995.
Olijnik, Olena, i Janusz Chodorkowski. „Jerozolima w architekturze i urbanistyce dawnej Rusi”. W: Jerozolima w kulturze europejskiej. Red. Piotr Paszkiewicz i Tadeusz Zadrożny, 263–277. Warszawa: Instutyt Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1997.
Osęka, Andrzej. Spojrzenie na sztukę. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1987
Pasierb, Janusz. „Vaticanum II o sztuce sakralnej”. Tygodnik Powszechny 18 (1964), nr 27: 3.
Paszkowski, Zbigniew. Miasto idealne w perspektywie europejskiej i jego związki z urbanistyką współczesną. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2011.
Piekarska-Winkler, Dorota. „Idea ‘Świętej Rusi’ i reformatorska działalność Piotra Wielkiego”. Saeculum Christianum: pismo historyczno-społeczne 12 (2005), nr 2: 83–97.
Pisma Adama Chmielowskiego (św. Brata Alberta) (1845–1916). Oprac. Alfons Scheltz. Wyd. 2. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, 2004.
Postman, Neil. Zabawić się na śmierć. Dyskurs publiczny w epoce show-businessu. Tłum. Lech Niedzielski. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza, 2002.
Potocka, Maria Anna. Estetyka kontra sztuka. Kompromitacja założeń estetycznych w konfrontacji ze sztuką nowoczesną. Warszawa: Fundacja Aletheia, 2007.
Ritzer, George. Magiczny świat konsumpcji. Tłum. Ludwik Stawowy. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza, 2001.
Rolle, Antoni Józef. Zameczki podolskie na Kresach Multańskich. T. 3. Wyd. 2. Warszawa, Kraków: Gebethner i Wolff, 1880 (reprint Poznań: Kurpisz, 2004).
Rudkowski, Tadeusz. Cmentarz Powązkowski w Warszawie. Panteon Polski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2006.
Ryn, Zdzisław. „Brat Albert Chmielowski — portret psychologiczny”. Nasza Przeszłość 67 (1987): 91-117.
Schulz, Karel. Kamień i cierpienie. Tłum. Maria Erhardtowa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1958.
Sitnik, Aleksander. Obecność Zakonu Braci Mniejszych (Bernardynów) na terenach dzisiejszej Ukrainy (1460–1993). W: Семінар. 10 років Кустодіі св. Міхаіла Архаигела Ордени Братів Меншіх в Украіни [Seminar. 10 rokiv Kustodii sv. Mikhaila Arkhanhela Ordeny Brativ Menshikh v Ukrainy], 66–71. Вінніця [Vinnitsya]: b.w., 2004.
Szamota, Stanisław. „Sztuka w służbie liturgii”. Ruch Biblijny i Liturgiczny 11 (1958), nr 4: 318–331
Шаргород відтворює пам’ятки Єрусалима [Sharhorod vidtvoryuye pam’yatky Yerusalyma]. Вінниця [Vinnytsya]: bw., 2008.
Szostakiewicz, Sonia. „Święta Ruś i Trzeci Rzym”. Fronda 11/12 (1998): 44–57.
Szymański, Józef. Kościół katolicki na Podolu. Obwód winnicki 1941–1964. Lublin: Norbertinum, 2003
Tregubowa, Tatiana O. „O urbanistyce i architekturze Szarogrodu”. Biuletyn Historii Sztuki 57 (1995), nr 3-4K 241-253.
Waszak, Przemysław. „Krucyfiks na Drzewie Życia z dominikańskiego kościoła św. Mikołaja w Toruniu – nowe spojrzenie”. Sztuka i Kultura 1 (2013): 9–27.
Winowska, Maria. Święty Brat Albert. Opowieść o człowieku, który wybrał większą wolność. Kraków: Nakładem Sióstr Albertynek, 1992.
Визначні пам’ятки віничини [Vyznachni pam’yatky vinychyny]. Ред. Степан Нешик [Red. Stepan Neshyk]. Вінниця [Vinnytsya]: bw., 2011.
Włodarczyk, Zofia. „Ogrody biblijne”. Peregrinus Cracoviensis 15 (2004): 31–59.
Wojciechowski, Stanisław. „Locus theologicus kultury wizualnej”. W: Miejsca teologiczne w kulturze wizualnej. Red. Witold Kawecki, Katarzyna Flader-Rzeszowska i in., 32–39. Kraków, Warszawa: Wydawnictwo Scriptum, 2013
Wójcicki, Jerzy. „Relikwie św. Jana Pawła II są w Szarogrodzie”. Słowo Polskie 26 (2014), nr 9: 1.
Zin, Wiktor. Narodziny krajobrazu kulturowego. Rzeszów: Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, 2005.
Żuchowski, Kazimierz. „Dzieje bernardynów na Ukrainie”. Pielgrzym Kalwaryjski 18 (2003): 13–15.
