Dzieła ojca Efrema z Kcyni (Stanisława Klawittera, 1894–1970) w zbiorach Muzeum Franciszkańskiego w Rzymie
Abstrakt
Artykuł poświęcono twórczości zakonnika, o. Efrema Marii Klawittera, polskiego kapucyna, który zdobył wykształcenie w ważnych europejskich ośrodkach odnowy sztuki religijnej. Omówione zostały dzieła przechowywane w Muzeum Franciszkańskim w Rzymie, prezentujące jedynie niewielki wycinek dorobku artysty. Celem artykułu jest analiza stylistyczna i ikonograficzna dziel zakonnego malarza w kontekście ikonografii franciszkańskiej oraz gwałtownych przemian kulturowych na przełomie XIX i XX wieku, w których czynnie uczestniczył. Autor posłużył się metodami stosowanymi w badaniach interdyscyplinarnych, przede wszystkim analizy stylistycznej i ikonograficznej rzymskich dzieł o. Klawittera, a następnie skonfrontował wyniki z rozległą panoramą legendy neofranciszkańskiej, która zawładnęła w interesującym go przedziale czasowym sercami i umysłami pisarzy, poetów, historyków sztuki, muzyków i samych artystów
Refleksja nad obrazami i rzeźbami z zakonnego muzeum, którego historia i działalność także zostały przybliżone, pozwoliła dostrzec wysoki poziom formalny i ikonograficzny wszystkich prac. Artysta pozostaje wierny źródłom hagiograficznym i tradycji zakonu, którą zna doskonale. Jednocześnie jest otwarty na nowe prądy w sztuce, które poznał w benedyktyńskiej szkole w Beuron oraz w ośrodku neotomizmu w Lowanium. Wyniki analizy, ograniczone do grupy wybranych dzieł, można zastosować dla celów dydaktycznych oraz dalszych badań nad twórczością artystów zakonnych oraz franciszkańską kulturą religijną w Polsce i Europie.
Bibliografia
Bednarek, Antoni. Franciszek z Asyżu wśród humanistów. Z dziejów recepcji postaci w XIX i XX wieku. Kalwaria Zebrzydowska: Calvarianum, 1986.
Benoist, Jacques. Le Sacré-Cœur de Montmartre: de 1870 à nos jours. Paris: Éditions ouvrières, 1992.
Brandstaetter, Roman. Krąg biblijny i franciszkański. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1981.
Brzozowski, Stanisław. List do O. Ortwina z 16 XII 1909. W Ostap Ortwin, Żywe fikcje. Studia o prozie, poezji i krytyce, (Pisma krytyczne Ostapa Ortwina 2), 357–358. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970.
Chesterton, Gilbert Keith. Święty Franciszek z Asyżu. Przeł. Artur Chojecki. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 2014. Oryg. Saint Francis of Assisi. Brewster, MA: Paraclete Press, 2013.
De Caro, Eugenio. „L’estetica di Paolo VI e il progetto di nuova evangelizzazione degli artisti”. Itinera. Rivista di filosofia e di teoria delle arti (2016), 11: 201–213. DOI: https://doi.org/10.13130/2039-9251/7430.
Dooren, Kees van. I Disegni del Museo Francescano di Roma. Catalogo III. Roma: Istituto storico dei cappuccini, 1998.
Dooren, Kees van. I Disegni del Museo Francescano di Roma. Inventario. Roma: Istituto storico dei cappuccini, 1999.
Franchi, Micheletti. Santa Croce. Firenze: Becocci, 2013.
Gadacz, Jan Ludwik. Słownik polskich kapucynów, t. 1. Wrocław: Wydawnictwo OO. Kapucynów, 1985.
Gemelli, Agostino. Franciszkanizm. Przeł. Walenty Józef Surmacz. Warszawa: Prowincjalat OO. Franciszkanów, 1988.
Genova, Giorgio di. Ugolino da Belluno. Affreschi graffiti d’arte sacra contemporanea 1969–2000. Bologna: Bora, 2001.
Gieben, Servus. Philip Galle’s engravings illustrating the life of Francis of Assisi. Rome: Capuchin Historical Institute, 1977.
Giorgi, Rosa. Francesco. Storie della vita del Santo. Milano: Electa, 2014.
Giuseppe Prezzolini — Ardengo Soffici. Carteggio I, 1907–1918. Red. Mario Richter. Roma: Edizioni di storia e letteratura, 1977.
Grzęda, Ewa. „Lato leśnych ludzi Marii Rodziewiczówny jako powieść edukacyjna”, w V Ogólnopolska Konferencja pt. „Las w kulturze polskiej”. Materiały z konferencji, Cisna, 19-21 maja 2006. Red. Wojciech Łysiak, 211–220. Poznań: Wydawnictwo Eco, 2007.
Guilloux, Fabien. Saint François d’Assise et l’ange musicien. Thème et variations iconographiques dans les collections du Museo francescano de Rome. Roma: Istituto storico dei Cappuccini, 2010.
Haake, Michał. „Św. Franciszek Jacka Malczewskiego i idea dionizyjskości”. Sacrum et Decorum 3 (2010): 58–79.
Herrmann-Fiore, Kristina. Paolo Veronese. La predica di saint’Antonio ai pesci. Roma: Galleria Borghese, 2001.
Il Museo Francescano. Catalogo. A cura di Pater Gerlach, Servus Gieben i Mariano D’Altari. Roma: Istituto storico dei Cappuccini, 1973.
Iriarte, Lázaro. Historia franciszkanizmu. Przeł. Józef Salezy Kafel, Andrzej Józef Zębik i Krystyna Kuklińska. Kraków: Serafin, 1998.
Kasprowicz, Jan, i Paweł Prusak. Stanisław Klawitter o. Efrem Maria à Kcynia, kapucyn (w dziewięćdziesiątą piątą rocznicę urodzin). Bydgoszcz: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne, 1989.
Klaczko, Julian. Wędrówki włoskie, Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej, 2014.
Kolbuszewski, Jacek. „Nurt franciszkański w prozie młodopolskiej”. W Litteraria. Teoria literatury – Metodologia – Kultura – Humanistyka. Red. Jacek Kolbuszewski, 83–114. Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, 2010.
Kolbuszewski, Stanisław. „Żywe kamienie. Opowieść o duszach tułaczych”. W Romantyzm i modernizm. Studia o literaturze i kulturze. Red. Stanisław Kolbuszewski. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 1959.
Kudelska, Dorota. Dukt pisma i pędzla. Biografia intelektualna Jacka Malczewskiego. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2008.
Kudelska, Dorota. „Karola Lanckorońskiego Nieco o nowych robotach na Wawelu”, w Mit – Symbol – Mimesis. Studia z dziejów teorii i historii sztuki dedykowane Profesor Elżbiecie Wolickiej-Wolszleger. Red. Jacek Jaźwierski, Ryszard Kasperowicz, Małgorzata Kitowska- Łysiak i Marcin Pastwa. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2009.
Kurzej, Michał. „Beuronizacja lwowskiego kościoła benedyktynek”. W Sztuka Kresów Wschodnich. T. VII. Red. Andrzej Betlej i Anna Markiewicz, 117–140. Kraków: Oficyna Wydawnicza TEXT, 2012.
Kusiak, Franciszek. Święty Franciszek z Asyżu i kolekcjoner jego przedstawień. Pelplin: Bernardinum, 2009.
La chiesa e il Convento di San Francesco a Fiesole. Storia e itinerario. Red. Nicoletta Baldini i Laura Morelli. Firenze: Raggiaschi, 2015.
Leksykon duchowości franciszkańskiej. Red. Wacław Marian Michalczyk, Emil Kumka, Zenon Marian Styś i Kazimierz Synowczyk. Wyd. II. Kraków: Wydawnictwo „M”–Warszawa: Franciszkańskie Centrum dla Europy Wschodniej i Azji Północnej, 2016.
Lenz, Peter. Zur Ästhetik der Beuroner Schule. Beuron: Beuroner Kunstschule, 1865.
Lunghi, Elvio. „Il beato Duns Scoto e l’iconografia Francescana nella chiesa di San Francesco a Montefalco”. W Giovanni Duns Scoto: studi e ricerche nel VII centenario della sua morte. In onore di P. César Saco Alarcón. Red. Martín Carbajo Núñez, 455–471. Roma: Antonianum, 2008.
Maciejewska, Irena. „Franciszkanizm w poezji Młodej Polski”. W Problematyka religijna w literaturze pozytywizmu i Młodej Polski. Red. Stanisław Fita. Lublin: TN KUL, 1993.
Marosz, Józef. „Stanisław Klawitter — o. Efrem Maria à Kcynia (1894–1970) w 100-lecie urodzin”. Pałuki 42 (1994), 139: 7.
Masłowski, Maciej. Malarski żywot Józefa Chełmońskiego. Warszawa: Bellona, 2014.
Muratow, Paweł. Obrazy Włoch. Toskania i Umbria. Przeł. Paweł Hertz. Warszawa: Fundacja Zeszytów Literackich, 2010
Niewiadomski, Eligiusz. Malarstwo polskie XIX i XX wieku. Warszawa: M. Arct, 1926.
Niezgoda, Cecylian. „«Kwestia franciszkańska»: z okazji 750-lecia śmierci św. Franciszka z Asyżu”. Collectanea Theologica 47 (1977), 2: 205–215.
Nowobilski, Józef A., i Jerzy Żmudziński. „Św. Brat Albert”. W Św. Brat Albert 1845–1916. Red. Józef Andrzej Nowobilski, 12–29. Kraków: Muzeum Archidiecezjalne Kardynała Karola Wojtyły, 2017.
Ochrona dziedzictwa kulturowego na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Doświadczenie, stan obecny, perspektywy. Red. Sławomir Łaniecki. Bydgoszcz: Dom Wydawniczy „Margrafsen”, 2014. Bezpłatna publikacja elektroniczna, Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa, dostęp 26.05. 2017, http://kpbc.umk.pl/dlibra/doccontent?id=151469.
Odyniec, Antoni Edward. List do Juliana Korsaka z 11 IX 1832. W tenże. Listy z podróży. Lwów: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1937.
Okońska, Alicja. Poglądy Brata Alberta na sztukę. W Brat Albert. Życie i dzieło. Red. Alicja Okońska, 21–31. Warszawa: Novum, 1978.
Omilanowska, Małgorzata. „Między ostentacją a dewocją. Pomnik Najświętszego Serca Jezusowego przed pałacem Tyszkiewiczów w Połądze”. W Fides imaginem quaerens. Studia ofiarowane księdzu profesorowi Ryszardowi Knapińskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Red. Aneta Kramiszewska, 259–272. Lublin: Werset, 2011.
Paciorkiewicz, Maurycy. „Poezja w życiu św. Franciszka z Assyżu. (Rzecz wygłoszona na uroczystej akademji ku czci św. Franciszka z Assyżu w Uniwersytecie lubelskim dn. 4 października 1926 r.)”. Przegląd Powszechny 44 (1927), 174 (kwiecień–maj–czerwiec): 3–19.
Paloscia, Tommaso. Accadde in Toscana: L’arte visiva dal 1915 al 1940. Milano: Libri del Bargello, 1991.
Pietrykowski, Tadeusz. Z przeszłości Kcyni: z okazji 666 rocznicy założenia miasta. Kcynia: Nakładem Magistratu Miasta Kcyni, 1928.
Piras, Antonella. La rappresentazione del paesaggio toscano nel Trecento. Firenze: Firenze University Press, 2012.
Pisma Adama Chmielowskiego (św. Brata Alberta) (1845-1916). Wyd. 2. Red. Alfons Schletz. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, 2004.
Porębowicz, Edward. Święty Franciszek z Asyżu. Warszawa: Bronisław Natanson, 1899.
Prejs, Roland. „Malarstwo i rzeźba Stanisława Klawittera o. Efrema Marii z Kcyni”. Studia Franciszkańskie 5 (1992): 364–365. Red. Salezy Bogumił Tomczak i Teresa Otto.
Prezzolini, Giuseppe. „La teoria e l’arte di Beuron (cz. I: La teoria)”. Vita d’arte 2 (1908), 4: 216–217
Rudenko, Ołeh. „Wystawa liturgiczna we Lwowie 1909 roku wobec ówczesnej sztuki kościelnej”. Teka Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych — OL PAN 2 (2007): 53–64.
Russo, Raffaele. Il ciclo francescano nella chiesa del Gesù in Roma. Roma: Istituto storico dei Cappuccini, 2001.
Szmydki, Ryszard, i Marcelina Króżel. Ojciec Efrem Maria à Kcynia (Stanisław Klawitter) i jego związki z Belgią. W Ars omnia vincit: studia z dziejów sztuki i kultury artystycznej. Red. Agnieszka Bender i Małgorzata Kierczuk-Macieszko. Lublin: TN KUL, 2012, s. 429–434.
Św. Bonawentura, Życiorys większy św. Franciszka z Asyżu. W Wczesne źródła franciszkańskie. T. 1. Red. Józef Salezy Kafel, 238–334. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1981.
Św. Franciszek. „List do kustoszów”. W Pisma św. Franciszka z Asyżu. Red. Kajetan Ambrożkiewicz, Paulina Brzozowska i Maksymilian Macioszek, 204–208. Warszawa: Ojcowie Kapucyni, 1982.
Święty Franciszek Seraficki w pieśni. Red. i kom. Floryana z Haczowa. Kraków: Nakładem OO. Kapucynów, 1901.
Święty Franciszek w sztuce. Red. Maria Lipok-Bierwiaczonek i Jacek Dębski. Tychy: Muzeum Miejskie, 2009.
Św. Maksymilian Maria Kolbe, Garstka wspomnień o Rycerzu Niepokalanej. Rękopis. Grodno, 1923. Oryg. rkps AN, kopia Niepokalanów.pl, dostęp 26.05.2017, http://niepokalanow.pl/955-garstka-wspomnien-o-rycerzu-niepokalanej/.
Tatarowski, Lesław. Człowiek – Kultura – Sacrum. O „Chłopach” Reymonta. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003.
Wegner, Helena. „Franciszek z Asyżu. VII. W ikonografii”. W Encyklopedia katolicka. T. 5, 434–445. Lublin: TN KUL, 1989.
Winiarek, Roman, i Jan Pasika. „Polonica”. Filatelista 14 (1967), (270): 57
Wojkiewicz, Rozalia. „Sonet siostrzany. Kinga i Johelet Kazimiery Zawistowskiej a Błogosławiona Salomea Stanisława Wyspiańskiego”. Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza, 5 (47) (2012): 195–196.
Wolańska, Joanna. „Kardynał Désiré-Joseph Mercier i ks. Karol Csesznák w malowidłach lwowskiej katedry ormiańskiej oraz początki ruchu liturgicznego we Lwowie w okresie międzywojennym”. W Fides ars scientia. Studia dedykowane pamięci Księdza Kanonika Augustyna Mednisa. Red. Andrzej Betlej i Józef Skrabski, 392–412. Tarnów: Muzeum Okręgowe, 2008.
Wolańska, Joanna. „Towarzystwo Świętego Łukasza w Krakowie i «Przyjaciel Sztuki Kościelnej»”. W Wojciech Bałus, Ewa Mikołajska, Jacek Urban i Joanna Wolańska. Sztuka sakralna Krakowa w wieku XIX. Cz. I, 39–87. Kraków: Universitas, 2004. (= Ars Vetus et Nova. Red. Wojciech Bałus, t. 12)
Zajączkowski, Ryszard. „Korespondencja między Józefem Wittlinem i Romanem Brandstaetterem”. Tematy i konteksty (2012), 2 (7): 151–173.
