Emanacja natchnienia czy towar? Problemy literatury i jej twórców wobec narodzin wolnego rynku w XIX wieku
Abstrakt
W artykule przedstawione zostały wybrane problemy, z jakimi przyszło mierzyć się literaturze i jej twórcom w obliczu zmiany stosunków: wyczerpywania się ugruntowanego wielowiekową tradycją mecenatu wielkopańskiego oraz narodzin wolnego rynku literatury. Poruszone zostały kwestie: niezgody na utowarowienie literatury; potępienia motywacji działania księgarzy i wydawców nastawionych na zysk; burzliwych relacji między nimi a ludźmi pióra; niechęci do nowożytnej publiczności literackiej, złożonej z osób o różnym statusie materialnym i poziomie wykształcenia. Artykuł zawiera także refleksje dotyczące podnoszonej w XIX wieku kwestii ryzyka tworzenia opłacalnej finansowo, lecz miernej jakościowo literatury będącej jednak odpowiedzią na zapotrzebowanie publiczności.
Perspektywa badawcza obejmuje sześć pierwszych dziesięcioleci XIX wieku. Jest to czas, w którym problemy z wolnym rynkiem – percepcją stosunków w jego obrębie, szansami i zagrożeniami, są widocznej najlepiej. Koniec XIX wieku będzie już czasem, w którym wolny rynek jest ugruntowany, a zrozumienie jego zasad wyklucza część wcześniejszych problemów. Autorzy rozumieją już, że pieniądze nie muszą być czynnikiem degenerującym literaturę, mogą napędzać jej rozwój.
Bibliografia
[Anonim:] Grożące naszej literaturze niebezpieczeństwo. „Przyjaciel ludu, czyli tygodnik potrzebnych i pożytecznych wiadomości” 1840 nr 32 s. 252.
Bąbiak Grzegorz: Sobie, ojczyźnie czy potomności. Wybrane problemy mecenatu kulturalnego elit na ziemiach polskich w XIX wieku. Warszawa: Neriton 2010.
Berwiński Ryszard Wincenty: Don Juan Poznański: Poemat bez końca. W: Poezje. Cz. I. Poznań: Nakładem autora 1844.
Cybulski Radosław: Józef Zawadzki – księgarz, drukarz, wydawca. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1972.
Mecenas, kolekcjoner, odbiorca. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Katowice, listopad 1981. Red. Elżbieta Karwowska, Anna Marczak-Krupa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1984.
Dmochowski Franciszek Salezy: Satyryczne powieści i gawędy, wiersze różne, przekłady i życiorysy. Warszawa: Drukarnia J. Jaworskiego 1859.
[Giller Agaton:] Polska na Wystawie Powszechnej w Wiedniu 1873: Listy Agatona Gillera. T. II. Lwów: Nakładem autora 1873.
Kamionkowa Janina: Życie literackie w Polsce w I połowie XIX wieku. Studia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1970.
[Klukowski Ignacy, Rafalski Walenty:] Bibliografia krajowa wydawana staraniem J. Klukowskiego i W. Rafalskiego. Serya 1. Zeszyt 1. Warszawa: Drukarnia J. Jaworskiego 1856.
Kraszewski Józef Ignacy: Rozmaitości. „Biblioteka Warszawska Pismo. poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi” 3:1845.
Kraszewski Józef Ignacy: Maleparta, powieść historyczna z XVIII wieku przez J.I. Kraszewskiego we 4 tomikach. „Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi” 4:1844.
Kremer Józef: Kilka słów o Szyllerze, Dziewicy Orleańskiej i wystawieniu jej na teatrze krakowskim. „Dwutygodnik Literacki” 1:1844 nr 9.
Krupiński Franciszek: Ogólny pogląd literacki na rok 1871. „Warszawski Rocznik Literacki poświęcony Literaturze, Oświacie, Bibliografii i Księgarstwu” 1:1871.
Lewestam Friedrich Heinrich: Obraz najnowszego ruchu literackiego w Polsce. Warszawa: Nakładem i drukiem S. Orgelbranda 1859.
Mickiewicz Adam: Dzieła: Listy. T. XIV. Kraków: Czytelnik 1953.
Paszkowski Mieczysław: O potrzebach dziennikarstwa polskiego. W: Pisma Mieczysława Paszkowskiego. Lwów: Księgarnia Gubrynowicza i Schmidta 1875.
Pieńkowski Karol: Idealni. Dramat w trzech aktach wierszem. Warszawa: Księgarnia G. Gebethnera i R. Wolffa 1861.
Rappaport Zenon: Pamiętniki Wampira, czyli Wampir w świecie artystyczno-literackim: obrazki, szkice, epizody, życiorysy, felietony, zarysy obyczajowe, oraz pomniejsze komedye, drobne prace i przekłady. T. 1. Warszawa: Księgarnia A. Lewińskiego 1861.
Siemieński Lucjan: Przegląd piśmiennictwa. „Czas. Dodatek miesięczny” 3:1858 t. XI.
Słowacki Juliusz: Listy do matki. Dzieła wybrane. T. VI. Red. Julian Krzyzanowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1979.
Szymanowski W.: Kronika tygodniowa. „Tygodnik Illustrowany” 7:1863 nr 189.
Śnieżyńska-Stolot Ewa:. Pojęcie mecenatu artystycznego. „Folia Historiae Artium” 17:1981 s. 5-14.
Tarnowski Stanisław: O stanie obecnym historii literatury polskiej i jej potrzebach. W: Archiwum do dziejów literatury i oświaty w Polsce. T. V. Kraków: Akademia Umiejętności 1886.
