Zwyczaje, obrzędy i wierzenia związane z kobietą w ciąży oraz prognozy i wróżby dotyczące płci mającego narodzić się dziecka – studium wsi Białobrzegi w województwie lubelskim
Abstrakt
Celem artykułu jest ustalenie stanu znajomości i rozumienia zwyczajów, obrzędów oraz wierzeń czasu narodzin związanych z matką i dzieckiem oraz odpowiedź na pytanie, czy nadal są one upowszechniane i kultywowane we wsi Białobrzegi w województwie lubelskim. Po wstępnych rozważaniach terminologicznych, przywołujących definicje badanych problemów, przedstawiono zwyczaje, obrzędy i wierzenia związane z kobietą w ciąży, następnie omówiono zakazy i nakazy obowiązujące kobietę brzemienną. Kolejno zaprezentowano prognozy i wróżby dotyczące płci mającego narodzić się dziecka.
W przeprowadzonych badaniach (czerwiec–wrzesień 2013 r.) wykorzystano głównie metodę pogłębionych badań terenowych Bronisława Malinowskiego, metodę biograficzną oraz analityczno-krytyczną źródeł, a także elementy metody porównawczej. Podstawę badań terenowych stanowiły wywiady wśród mieszkańców wsi Białobrzegi powyżej 65 roku życia oraz obserwacja uczestnicząca.
Bibliografia
Aries Philippe: Historia rodzinna. Dziecko i rodzina w dawnych czasach. Przeł. Maryna Ochab. Gdańsk: Wydawnictwo Marabut 1995.
Biegeleisen Henryk: Matka i dziecko w wierzeniach, obrzędach i zwyczajach ludu polskiego. Lwów: Ateneum 1927.
Biegeleisen Henryk: U kolebki, przed ołtarzem, nad mogiłą. Lwów: Nakładem Instytutu stauropigjańskiego 1928.
Bisek-Grąz Monika: Dziedzictwo kulturowe wałbrzyskiego. Wierzenia, zwyczaje, obrzędy rodzinne. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze 2011.
Brencz Andrzej: Wielkopolski rok obrzędowy. Tradycja i zmiana. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2006.
Brzozowska Teresa: Obrzędy [hasło]. W: Słownik folkloru polskiego. Red. Julian Krzyżanowski. Warszawa: Wiedza Powszechna 1965 s. 275-276.
Buchowski Michał: Obrzędy przejścia [hasło]. W: Słownik etnologiczny. Terminy ogólne. Red. Zofia Staszczak. Warszawa–Poznań: PWN 1987 s. 259-260.
Bystroń Jan Stanisław: Słowiańskie obrzędy rodzinne. Obrzędy związane z narodzeniem dziecka. Kraków: Akademia Umiejętności 1916.
Ciszewski Stanisław: Żeńska twarz. Kraków: Polska Akademia Umiejętności 1927.
Gerlich Halina: Narodziny, zaślubiny, śmierć. Zwyczaje i obrzędy w katowickich rodzinach górniczych. Katowice: Śląski Instytut Naukowy 1984.
Grad Jan: Zwyczaj [hasło]. W: Słownik etnologiczny. Terminy ogólne. Red. Zofia Staszczak. Warszawa–Poznań: PWN 1987 s. 388-389.
Gruchoła Małgorzata: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia urodzinowe związane z narodzinami i wychowaniem dziecka. Studium wsi Białobrzegi w województwie lubelskim. „Rozprawy Społeczne Państwowej Szkoły Wyższej im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej” 2015 t. 9 nr 3 s. 29-37.
Gruszka Sabina: Zabiegi magiczne wpływające na płodność oraz prognozy i wróżby o przyszłej płci dziecka. W: Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego. T. 9: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia urodzinowe. Część 1: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia związane z narodzinami i wychowaniem dziecka. Red. Zygmunt Kłodnicki, Agnieszka Pieńczak. Wrocław–Cieszyn: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze 2010 s. 9-50.
Koło Gospodyń Wiejskich w Białobrzegach: Kronika Zespołu Śpiewaczo-Obrzędowego w Białobrzegach. Białobrzegi: [bw.] 2014.
Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego. T. 9: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia urodzinowe. Część 1: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia związane z narodzinami i wychowaniem dziecka; Część II: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia związane z matką i dzieckiem. Red. Zygmunt Kłodnicki, Agnieszka Pieńczak. Wrocław–Cieszyn: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze 2013.
Kowalski Piotr: Chleb nasz powszedni. O pieczywie w obrzędach, magii, literackich obrazach i opiniach dietetyków. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum 2000.
Kowalski Piotr: Ciąża [hasło]. W: Leksykon. Znaki świata. Omen – przesąd – znaczenie. Red. Piotr Kowalski. Warszawa–Wrocław: PWN 1988 s. 58.
Kowalski Piotr: Dziecko. Rajska niewinność, wróżby, magia. Wstęp do lektury postaci. „Literatura Ludowa” 1996 nr 4-5.
Krzyżanowski Julian: Wierzenia [hasło]. W: Słownik folkloru polskiego. Red. Julian Krzyżanowski. Warszawa: Wiedza Powszechna 1965 s. 437-438.
Kwaśniewicz Krystyna: Doroczne i rodzinne zwyczaje na tle współczesnych przeobrażeń wsi podkarpackiej (studium wsi Niegoszowice w woj. krakowskim). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Ossolineum, Polska Akademia Nauk 1979.
Łeńska-Bąk Katarzyna: Rola dziecka w dawnych obrzędach ludowych. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Opolskiego. Folklorystyka” 3. Opole 1997 s. 58-69.
Ogrodowska Barbara: Obrzęd [hasło]. W: Barbara Ogrodowska. Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik. Warszawa: Verbinum 2000 s. 137-138.
Ogrodowska Barbara: Zwyczaj [hasło]. W: Barbara Ogrodowska. Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik. Warszawa: Verbinum 2000 s. 276.
Pełka Leonard Józef: Społeczne wymiary kultury obrzędowej. Studium kulturologiczno-religioznawcze. Kraków: Akademia Nauk Społecznych 1989.
Podżorski Kamil: Zakazy i nakazy obowiązujące kobietę ciężarną. W: Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego. T. 9/II: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia urodzinowe. Część II: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia związane z matką i dzieckiem. Red. Zygmunt Kłodnicki, Agnieszka Pieńczak. Wrocław–Cieszyn: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze 2013 s. 8-66.
Simonides Dorota, Kowalski Piotr: Badania nad kulturą Śląska. W: Kazimierz Bobowski, Ryszard Gładkiewicz, Wojciech Wrzesiński. Stan i potrzeby śląskoznawczych badań humanistycznych. Wrocław–Warszawa: Uniwersytet Wrocławski 1990 s. 152-172.
Simonides Dorota: Obyczaj w życiu dawnego i współczesnego człowieka. W: Życie po polsku – czyli o przemianach obyczaju w drugiej połowie XX wieku. Red. Bronisław Gołębiowski. Łomża: Stopka 1998 s. 10-27.
Simonides Dorota: Od kolebki do grobu. Śląskie wierzenia, zwyczaje i obrzędy rodzinne w XIX wieku. Opole: Instytut Śląski 1988.
Staszczak Zofia: Obrzęd [hasło]. W: Słownik etnologiczny. Terminy ogólne. Red. Zofia Staszczak. Warszawa–Poznań: PWN 1967 s. 257.
Tarko Medard: Zwyczaje i obrzędy narodzinowe. W: Kultura ludowa Wielkopolski. Red. Józef Burszta. T. 3. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza 1967 s. 95-114.
Tymochowicz Mariola: Lubelska obrzędowość rodzinna w kontekście współczesnych przemian. Lublin: Lubelskie Towarzystwo Naukowe 2013.
Urząd Miejski w Kocku: Dane Referatu Budownictwa, Nieruchomości, Ochrony Środowiska, Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej za 2013 rok. Kock: UM 2014.
Urząd Miejski w Kocku: Dane Urzędu Stanu Cywilnego w Kocku za 2013 rok. Kock: UM 2014.
Von Gennep Arnold: Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii. Przeł. Beata Biały. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 2006.
Wesołowska Henryka: Zwyczaje i obrzędy rodzinne. W: Folklor Górnego Śląska. Red. Dorota Simonides. Katowice: Wydawnictwo Śląskie 1989 s. 133-147.
Zadrożyńska Anna: Powtarzać czas początku. T. 1: O świętowaniu świąt dorocznych w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Spółdzielcze 1986.
Żołądź-Strzelczyk Dorota: Dziecko w dawnej Polsce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2006.
Żwak Sylwia: Polski atlas etnograficzny i Atlas der deutschen Volkskunde – możliwości studiów porównawczych, na przykładzie wątków wierzeniowych na Śląsku, wyjaśniających, skąd biorą się dzieci. „Lud” 2002 z. 86 s. 215.
Kwapień Ewelina: Obrzędy i zwyczaje rodzinne. http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=mapa-serwisu&l2=&l3=&l4=&l5=lubelszczyzna-zach-spoleczna (dostęp: 25.08.2014).
