Podawanie akcji i traktowanie czasu w Quidamie

Abstrakt

Artykuł jest preprintem jednego z rozdziałów książki autora na temat Quidama Cypriana Norwida (1863). Quidam to wierszowany utwór narracyjny (poemat), którego akcja jest umiejscowiona w Rzymie cesarza Hadriana w czasie żydowskiego powstania Bar-Kochby (132-135 n.e.). Akcja ta, podawana w sposób niekonwencjonalny, wyposażona została w cechy alegoryczne i typologiczne, ciągle wskazując też pośrednio a dobitnie na XIX-wieczną Europę i Polskę. Są tam czytelne aluzje do europejskich struktur państwa policyjnego, wieloetnicznych społeczeństw masowych, kryzysów religijnych, powstań, konfliktów wojennych, despotów jowialnych i neurotycznych. Rzym II wieku, a z nim XIX-wieczna Europa i Polska są charakteryzowane jako zagrożone przez głęboko ukryty kryzys na wszystkich szczeblach społeczeństwa, który konkretnie przejawia się też w zakresie intymnego życia prywatnego. Poeta sprowadza ten kryzys do sekretnego metafizycznego zwrotu w historii świata, który dokonuje się stopniowo od momentu zejścia Chrystusa na ziemię, nie dobiegając końca w XIX wieku. Tematowi kryzysu odpowiada w poemacie kryzysowy i krytyczny stan środków i sposobów literackiej prezentacji świata w kryzysie.

W artykule analizowane jest niezwykłe opracowanie w Quidamie czasu i materiału narracyjnego. Utwór zawiera elementy na kilka różnych nowel albo na większą powieść historyczną, albo też na paraboliczną epopeję chrześcijańską i humanistyczną. Zarysowują się w tym materiale różne wątki zdarzeniowe, ale wątki te są rozkawałkowane, ich zaś fragmenty są dziwnie z sobą przemieszane. Nie dziwi wówczas, że także chronologia poematu wykazuje cechy uszkodzenia: w obliczu bezczasowej wieczności Boga i Jego planu zbawienia ludzkości ludzki historyczny czas zarówno II, jak i XIX wieku musi mieć kształt ułomny. Znika w ten sposób wszelka konwencjonalna hierarchia narracyjna, a w zamian wyłaniają się paradoksalne paralele i kontrasty między osobami, sytuacjami i epokami. Nic i nikt nie jest tu raz na zawsze wtórny czy nieważny. W końcu wszyscy ludzie poematu, nie tylko syn Aleksandra z Epiru, centralna postać poematu, okazują się w różnym stopniu nieświadomymi nosicielami prawdy Chrystusowej. Fakt ten jednak ani ich zbytnio nie uszlachetnia, ani nie uszczęśliwia.