Wiedza o kulturze wiedzą o sztuce. Wybrane zagadnienia z zakresu badań nad sztuką
Abstrakt
Wiedza o sztuce w kontekście wiedzy o kulturze pozostawała od wczesnych ustaleń metodologicznych w kręgu tworzenia systemu opisu, tworzenia adekwatnych pojęć i nazw, które oddają formę dzieła sztuki i stanowią podstawę badań treści. Dzieła sztuk plastycznych i architektury wymagały badania środowiska kulturowego, w którym powstawały, z racji mecenatu fundatora i odbiorcy. Badania historyczne legły u podstaw tworzenia pierwszych korpusów porządkujących rodzaje sztuk, chronologie w ramach krajów, regionów i konkretnych artystów. Tworzenie języka opisów dzieł sztuki łączyło się z badaniami językowymi, religijnymi oraz techniką i technologią dzieł sztuki. Nauki przyrodnicze, chemiczne, optyka wspomagały powstawanie podstaw naukowej konserwacji dzieł sztuki, niezbędnej w procesie badawczym i w muzealnictwie.
Wiedza o sztuce wprowadzała również do obszaru wiedzy o kulturze, określanej przez wybitnych badaczy początku XX wieku, np. M. Dworaka czy F. Saxla, jako historia ducha lub jako forma symboliczna, której filozoficzne podstawy sformułował E. Cassirer, a dla sztuk plastycznych rozwinął E. Panofsky. Historia kultury i historia sztuki, literatury, odsłoniły wartości kultury religijnej i społecznej, wskazując na treści zawarte w dziełach sztuki. Poprawnie określona w swoim opisie forma znajdowała w badaniach sztuki swoje powinowactwo z innymi dziedzinami kultury, życia religijnego, społecznego oraz odniesienia do określonej grupy odbiorców, określanych jako grupa elitarna lub popularna, utożsamiana z ludową.
W dziełach sztuki, podobnie jak i w przejawach kultury odkrywano kondycję psychologiczną człowieka, ludzkie emocje, fascynacje, szeroko rozumianą psychologię twórczości i jej recepcji. Wykładnia określona przez A. Riegla jako Kunstwollen była kontynuowana przez innych badaczy, np. E. Gombricha. W najnowszych badaniach zyskuje ponownie swoje miejsce w szeroko rozumianej antropologii sztuki.
W obrębie współczesnych badań sztuki i kultury zarysował się wyraźny nurt badań skierowanych na kulturę i sztukę regionów Europy i konkretnych obszarów geograficznych, które łącząc się z szerokimi nurtami w kulturze, wyrażają własne cechy przynależne do kultury i tradycji regionu.
Bibliografia
Baxandall M.: Pittura ed esperienze sociali nell’ Italia del Quattrocento. Torino: Einaudi 1978.
Belting H.: Kunstgeschichte aber wie? Berlin 1978.
Białostocki J.: Erwin Panofsky – myśliciel, historyk, człowiek. W: Tenże. Refleksje i syntezy ze świata sztuki. Warszawa: PWN 1978 s. 304-342.
Burke P.: Świat na opak. Rozważania o kulturze ludowej. W: Europa i świat w początkach epoki nowożytnej. Cz. 1: Społeczeństwo, kultura, ekspansja. Red. A. Mączak. Warszawa: Wiedza Powszechna 1991 s. 79.
Cassirer E.: Esej o człowieku. Wstęp do filozofii kultury. Przeł. A. Staniewska. Przedmowa B. Suchodolski. Warszawa: Czytelnik 1998.
Cassirer E.: Philosophie der symbolischen Formen. Bd. I-III. Berlin: B. Cassirer 1923-1929.
Derrida J.: Struktura, znak i gra w dyskursie nauk humanistycznych. „Pamiętnik Literacki” 77:1986 z. 2 s. 252-253.
Fiorillo J.D.: Geschichte der zeichnenden Künste. Göttingen 1798.
Foucault M.: Archeologia wiedzy. Przekład i oprac. A. Siemek. Warszawa: De Agostini Polska 2002.
Francastel P.: L’ Arte e la civiltà moderna. Milano: E. Feltrinelli 1959.
Francastel P.: Twórczość malarska a społeczeństwo. Przeł. J. Karbowska, A. Szczepańska, J. Starzyński. Warszawa: PIW 1973.
Kiereś H.: Czy sztuka jest autonomiczna? W związku z tzw. antysztuką. Lublin: RW KUL 1993.
Kierkus-Prus M.: Eksploracja marginesów? Próba zastosowania elementów dekonstrukcji w badaniach średniowiecznej nastawy ołtarzowej. W: Historia sztuki po Derridzie. Materiały seminarium z zakresu teorii historii sztuki. Rogalin, kwiecień 2004 r. Red. Ł. Kiepuszewski. Poznań: Wyd. Naukowe UAM 2006 s. 34-45.
Lanzi L.: Storia pittorica dell Italia. Bassano 1789.
Lipski A.: Sztuka a rzeczywistość potocznego doświadczenia. Świat artystyczny jako przedmiot analizy socjologicznej. W: Tenże, K. Łęcki, Perspektywy socjologii kultury artystycznej. Warszawa: Wyd. naukowe PWN 1992 s. 9.
Max Dvořák i jego teoria dziejów sztuki. Wybór i posłowie L. Kalinowski. Warszawa: PWN 1974 s. 566-567.
Nycz R.: O jednym z powodów tak zwanego kryzysu (w humanistyce, zwłaszcza polonistycznej). „Teksty Drugie” 2001 nr 1(66) s. 4-6.
Panofsky E.: Die Perspektive als „symbolische Form“. W: Aufsätze zu Grundfragen der Kunstwissenschaft. Hrsg. H. Oberer, E. Verheyen. Berlin: B. Hessling 1964.
Panofsky E.: Die Renaissancen der europäischen Kunst. Frankfurt am Main: Suhrkamp 1979.
Panofsky E.: Idea. Ein Beitrag zur Begriffsgeschichte der älteren Kunsttheorie. Leipzig–Berlin: B.G. Teubner 1924.
Panofsky E.: Über das Verhältnis der Kunstgeschichte zur Kunsttheorie. „Zeitschrift für Ästhetik und allgemeine Kunstwissenschaft” 18:1925 s. 129-161.
Piwocki K.: Pierwsza nowoczesna teoria sztuki. Poglądy Aloisa Riegla. Warszawa: PWN 1970.
Popper K.R.: Nędza historyzmu. Przeł. S. Amsterdamski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN 1999.
Saxl F.: Po co nam historia sztuki. W: Pojęcia, problemy, metody współczesnej nauki o sztuce. Dwadzieścia sześć artykułów uczonych europejskich i amerykańskich. Wybrał, przekłady przejrzał, wstępem opatrzył J. Białostocki. Warszawa: PWN 1976 s. 25.
Seroux D’Agincourt J.B.: Histoire de l’art les monuments. Paris 1811-1823.
Skubiszewski P.: Dzieło sztuki a źródło historyczne. W: Proces historyczny w literaturze i sztuce. Materiały konferencji naukowej. Instytut Badań Literackich 1965. Red. M. Janion, A. Kmita-Piorunowa. Warszawa: PIW 1967 s. 281-288.
Strzelczyk J.: Historia powszechna. Średniowiecze. Poznań: Wyd. Poznańskie 2008.
Tatarkiewicz W.: O filozofii i sztuce w setną rocznicę urodzin. Warszawa: PWN 1986.
Warburg A.: Italienische Kunst und internationale Astrologie im Palazzo Schifanoia. W: Italia e l’arte straniera. Atti del X Congresso Internazionale di Storia dell’Arte in Roma. Roma: Maglione & Strini 1922 s. 179-193.
Winckelmann J.J.: Geschichte der Kunst des Altertums. Drezno 1764.
Wölfflin H.: Gedanken zur Kunstgeschichte. Wien 1940.
Wölfflin H.: Podstawowe pojęcia historii sztuki. Problem rozwoju stylu w sztuce nowożytnej. Przeł. D. Hulanka. Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum 1962 (tytuł oryginału: Kunstgeschichtliche Grundbegriffe. Das Problem der Stilentwicklung in der neueren Kunst. München: F. Bruckmann 1915).
