Kwestia tożsamości narodowej ukraińskojęzycznej ludności północnego Podlasia
Abstrakt
Północne Podlasie było obszarem kresowym, kolonizowanym przez sąsiednie narody. Przedmiotem artykułu są tereny położone w międzyrzeczu Bugu i Narwi, na których osiedlili się ruscy (ukraińscy) osadnicy z Wołynia i południowego Polesia, tworząc tam zwarty obszar gwar północnoukraińskich.
Owej ukraińskojęzycznej, prawosławnej ludności było na północnym Podlasiu w końcu XIX wieku ok. 75 000. Według dwóch polskich międzywojennych spisów ogromna większość owej ludności została uznana za Białorusinów. Dokonane odgórnie „przenarodowienie” miało ogromne znaczenie dla procesu kształtowania się świadomości narodowej u prawosławnych mieszkańców północnego Podlasia.
W latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku odrodził się na tym terenie, głównie wśród młodzieży, ruch ukraiński. Doprowadziło to do ostrej rywalizacji między działaczami białoruskimi i ukraińskimi o prawosławne „dusze”.
Dwa ostatnie spisy ludności wykazały, że ukraińską świadomość narodową na północnym Podlasiu deklaruje jeszcze niewiele osób. Wykazały one również, że zachodzi na tym terenie przyśpieszony proces polonizacji.
Bibliografia
Aleksiejczuk W.: Prowokacja. „Czasopis” 1994 nr 12 s. 27.
Атлас народонаселения Западно-Русскаго края по исповеданиям составлен при Министерстве Внутренних Дел в канцелярии заведывающего устройством православных церквей в западных губерниях. С.-Петербург: Типография В. Веллинга 1864.
Barwiński M.: Podlasie jako pogranicze narodowościowo-wyznaniowe. Łódź: Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego 2004.
Chmielewski J.: Co może pełnomocnik. „Czasopis” 1996 nr 4 s. 17.
Czykwin J.: Świadomość narodowa Białorusinów polskich w przekazie literackim. W: Edukacja międzykulturowa. W kręgu potrzeb, oczekiwań i stereotypów. Red. J. Nikitorowicz. Białystok: Trans Humana 1995.
Encyklopedia Polska. Geografia fizyczna ziem polskich i charakterystyka fizyczna ludności. T. 1 Oprac. E. Habdank Dunikowski Warszawa–Lublin–Łódź–Kraków: Akademia Umiejętności 1912.
Goss K.: Struktura wyznaniowa mieszkańców byłego województwa białostockiego. „Pogranicze. Studia społeczne” 10:2001 s. 128.
Hawryluk J.: „Kraje ruskie Bielsk, Mielnik, Drohiczyn”. Rusini-Ukraińcy na Podlaszu – fakty i kontrowersje. Kraków: Fundacja Św. Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej 1999.
Hawryluk J.: „Małorusy”, „biłorusy” czy ukrajinci? Kwestia narodowa na Podlasiu w XIX i XX wieku. „Над Бугом i Нарвою” 1998 nr 5 (39) s. 38.
Hawryluk J.: „To jakiji my naprawdu je?”. „Над Бугом i Нарвою” 2002 nr 3 (61) s. 13-14.
Hawryluk J.: „Wszystkim można być”, czyli narodowa sztuka życia w nieprawdziwym świecie. „Над Бугом i Нарвою” 2004 nr 5 (75) s. 33.
Извеков Н.H.: Статистическое описание православных приходов Литовской епархии. Вильна: Типография И. Блюмовича 1893.
Jabłonowski A.: Podlasie (województwo). Cz. III. W: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. VI. (Seria: Źródła dziejowe t. XVII). Warszawa: Gebethner i Wolff 1910.
Лесів М.: Українські говірки в Польщі. Варшава: Український архів 1997.
Maksymiuk J.: Pisati po-svojomu. To znaczy, po jakiemu? I gdzie? „Czasopis” 2005 nr 2 s. 14.
Mironowicz E.: Białorusini w Polsce 1944-1949. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN 1993.
Nowe rządy w Bielsku. „Krąg” 1990 nr 11/12 s. 6.
Owsiejczuk K.: Być, czy nie być… Białorusinem? „Czasopis” 1998 nr 12 s. 34.
Pawluczuk W.: Światopogląd jednostki w warunkach rozpadu społeczności tradycyjnej. Warszawa: PWN 1972.
Первая всеобщая перепись населения Российской империи 1897 г. XI: Гродненская губерния. С.-Петербург: Типография «Общественная польза» 1904.
Polemiki Srokata Janowicza. „Czasopis” 1993 nr 3 s. 9.
Romaniuk Z.: Bielsk w latach 1366-1513 (na tle badań regionu). W: Bielsk Podlaski. Studia i materiały do dziejów miasta. Red. Z. Romaniuk. Bielsk Podlaski: Towarzystwo Przyjaciół Bielska Podlaskiego 1999 s. 5-21.
Sadowski A.: Pogranicze polsko-białoruskie. Tożsamość mieszkańców. Białystok: Trans Humana 1995.
Sajewicz M.: Zróżnicowanie etniczno-językowe wiejskiej społeczności prawosławnej Białostocczyzny w świetle badań naukowych oraz w oczach mieszkańców tego regionu. W: Język ukraiński: współczesność-historia. Red. D. Buczko, H. Martynowa. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej 2003.
Stopka A.: Problemy z sąsiadami. Rozmowa z arcybiskupem białostockim Stanisławem Szymeckim, biskupem pomocniczym Edwardem Ozorowskim oraz księdzem prałatem Stanisławem Piotrowskim. „Gość Niedzielny” z 29.08.1998 r.
Wąsicki J.: Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Nowowschodnie 1795-1806. Poznań: PWN 1963.
Wiśniewski J.: Osadnictwo wschodniosłowiańskie Białostocczyzny – geneza, rozwój oraz zróżnicowanie i przemiany etniczne. „Acta Baltico-Slavica” 11:1977 s. 69-70.
