„IV Księga Ezdrasza” w polskiej literaturze XIX wieku (E. Orzeszkowa oraz M. Konopnicka i S. Witwicki)
Abstrakt
The article concerns the traces of the Old Testament apocrypha IV Ezra in the Polish literature of the nineteenth century. It shows how the prose (novel Mirtala of Eliza Orzeszkowa) and Polish poetry (Ezra’s prayer of Maria Konopnicka and Ezra and Uriel of Stefan Witwicki) exploit issues evoked by the Biblical apocrypha and portray the figure of its author. The analyzed texts demonstrate that the Polish writers knew the Old Testament apocrypha and therefore it explains its presence in the Polish literary culture of the nineteenth century. An interesting issue is the question of how Polish culture absorbed the apocryphal book. Numerous textual and archival traces lead to French and German works, but an indication of specific sources is still a research task for biblical scholars and historians of literature.
Bibliografia
Apocalypses apocryphae Mosis, Esdrae, Pauli, Johannis, item Mariae Dormitio: additis evangeliorum et actuum apocryphorum supplementis. Ed. C. Tischendorf. Leipzig 1866.
Apokalipsa Barucha syryjska (Księga objawienia Barucha, syna Neriji, przełożona z języka greckiego na syryjski). Przeł. J. Woźniak. W: Apokryfy Starego Testamentu. Oprac. R. Rubinkiewicz. Wyd. II. Warszawa 2000.
Bachórz J.: Pozytywistka na rozdrożu. W: Przełom antypozytywistyczny w polskiej świadomości kulturowej końca XIX wieku. Red. T. Bujnicki, J. Maciejewski. Wrocław 1986.
Baudrillart H.: Histoire du Luxe privé et public … depuis l’antiquité jusqu’à nos jours. T. I-IV. Paris 1878-1880.
Bednarek A.: Jeremiada. W: Encyklopedia katolicka. T. 7. Red. S. Wielgus, J. Duchniewski i in., Lublin 1997.
Bocian M.: Leksykon postaci biblijnych. Przeł. J. Zychowicz. Kraków 1996.
Brat Efraim: Jezus. Żyd praktykujący. Przeł. J. Fenrychowa. Kraków 1984.
Brykczyński A.: Charakterystyka religijna Orzeszkowej. „Przegląd Powszechny” 1910 t. 106.
Cohen H.: Les pharisiens. T. I-II. Paris 1877.
Das vierte Buch Esra und apokalyptische Geheimnisse überhaupt. Ed. G. Volkmar. Zürich 1858.
Das vierte Buch Esra. Auf seine Quellen untersucht R. Kabisch. Göttingen 1889.
Das vierte Ezrabuch nach seinem Zeitalter, seinen Arabischen Uebersetzungen und einer neuen Wiederherstellung. Ed. H. Ewald. Göttingen 1863.
Die Offenbarungen der Propheten Henoch, Esra und Jesaia im Jahrhunderte des Heils. Ed. R. Clemens. T. I-III. Stuttgart 1850.
Dwie gwiazdy, dwie drogi. Konopnicka i Orzeszkowa – relacje różne. Red. E. Ihnatowicz, E. Paczoska. Warszawa 2011.
Fita S.: Eliza Orzeszkowa w poszukiwaniu religii. W: Problematyka religijna w literaturze pozytywizmu i Młodej Polski. Świadectwa poszukiwań. Red. S. Fita. Lublin 1993.
Gemeinnütziges Handbuch der Bibel: der alphabetische Uebersicht der biblischen Merkwürdigkeiten mit beigefügter Chronologie: Mit den Apocryphen 3. u. 4. Buch Esra und 3. Buch der Maccabäer, Judith und die Propheten Esra und Henoch. Ed. G. Volkmar. Tübingen 1860.
Graetz H.: Geschichte des Judentums von den ältesten Zeiten bis zur Gegenwart. Lepizig 1853-1875.
Handbuch der Einleitung in die Apokryphen. Abt. 2: Das vierte Buch Esra. Ed. G. Volkmar. Tübingen 1863.
Jankowski E.: Eliza Orzeszkowa. Wyd. IV. Warszawa 1980.
Jost I.M.: Geschichte des Judentums und seiner Sekten. T. I-II. Leipzig 1857-1858.
Konopnicka M.: Modlitwa Ezdraszowa. W: Taż. Poezye. Wyd. zupełne, krytyczne, oprac. J. Czubek. T. II. Warszawa 1915.
Kowalczuk U., Osiński D.M.: Stoicyzm i jego konteksty w piśmiennictwie drugiej połowy XIX i początku XX wieku. W: Humanitas. Projekty antropologii humanistycznej. Cz. II: Inspiracje filozoficzne projektów antropologicznych. Red. A. Nowicka-Jeżowa. Warszawa 2010.
Langkammer H.: Ezdrasz. W: Encyklopedia katolicka. T. 4. Red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz. Lublin 1985.
Langkammer H.: Ezdrasza księga. W: Encyklopedia katolicka. T. 4. Red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin 1985.
Małe prozy Orzeszkowej i Konopnickiej. Red. I. Wiśniewska, B.K. Obsulewicz. Lublin 2010.
Mocarska-Tycowa Z.: Motywy biblijne w poezji Marii Konopnickiej. W: Inspiracje i motywy biblijne w literaturze pozytywizmu i Młodej Polski. Red. H. Filipkowska, S. Fita. Lublin 1999.
Munck S.: Palestine. Description géographique, historique et archéologique. Paris 1845.
Obsulewicz-Niewińska B.: Rzymscy bohaterowie Elizy Orzeszkowej. Lublin 2003.
Orzeszkowa E.: Ernest Renan. „Ateneum” 1886 t. II z. 1-3.
Orzeszkowa E.: Mirtala. Warszawa 1950.
Orzeszkowa E.: O Żydach i kwestii żydowskiej. Wilno 1882.
Orzeszkowa E.: Patriotyzm i kosmopolityzm. Studium społeczne. Wilno 1880.
Orzeszkowa E.: Listy zebrane. Oprac. E. Jankowski. T. I. Warszawa 1954.
Orzeszkowa E.: Listy zebrane. Oprac. E. Jankowski. T. III. Warszawa 1956.
Orzeszkowa E.: Publicystyka społeczna. T. I. Oprac. G. Borkowska, I. Wiśniewska, Warszawa 2005.
Poznawanie Orzeszkowej. W stulecie śmierci. Red. I. Sikora, A. Narolska. Zielona Góra 2010.
Renan E.: Histoire des origines du Christianisme. T. IV: L’Antéchrist. Paris 1873.
Renan E.: Histoire des origines du Christianisme. T. V: Les évangiles et la seconde génération chrétienne, Paris 1877.
Rubinkiewicz R., [Wstęp do:] IV Księga Ezdrasza. W: Apokryfy Starego Testamentu. Oprac. R. Rubinkiewicz. Wyd. II. Warszawa 2000.
Sekrety Orzeszkowej. Red. G. Borkowska, I. Wiśniewska, M. Rudkowska. Warszawa 2012.
Starowieyski M.: Apokalipsy związane z Ezdraszem. W: Apokryfy Nowego Testamentu. T. III: Listy i apokalipsy chrześcijańskie. Red. M. Starowieyski. Kraków 2002.
The missing fragment of the latin translation of the fourth book of Ezra, discovered, and edited with an introduction and notes. Ed. R.L. Bensly. London 1875.
Ujejski K.: Skargi Jeremiego. Paryż 1847.
Vier apokryphische Bücher aus der Zeit und Schule R. Akiba’s: Assumptio Mosis, Das vierte Buch Esra, Die Apokalypse Baruch, Das Buch Tobi. Ed. F. Rosenthal. Leipzig 1885.
Witwicki S.: Piosnki sielskie, poezje biblijne i inne wiersze. Oprac. W.J. Podgórski. Warszawa 1986.
Witwicki S.: Poezje biblijne, piosnki sielskie i wiersze różne. Wyd. A. Jełowicki i spółka. Paryż 1836.
Zalewski C.: Pokutna ofiara. Przemoc i cierpienie w „Mirtali” Elizy Orzeszkowej. W: Tenże. „Czas wyszedł z zawiasów”. Studia o Bolesławie Prusie i Elizie Orzeszkowej. Kraków 2012.
Żmigrodzka M.: Orzeszkowa. Młodość pozytywizmu. Warszawa 1965.
