Racjonalizm kultury intelektualnej Johna Locke’a
Abstrakt
Artykuł podejmuje problematykę należącą do epistemologii Johna Locke’a, charakterystycznego reprezentanta idei Oświecenia. Zwraca się uwagę na szerszy kontekst intelektualny tych rozstrzygnięć, mających odniesienia światopoglądowe czy społeczno-polityczne.
Choć struktura An Essay Concerning Human Understanding sugeruje, że empiryzm jest konsekwencją antynatywizmu, to jednak logika wywodów Locke’a nakazuje uznać to rozstrzygnięcie za konsekwencję systemową rozważań o bardziej podstawowym charakterze. Nie sposób jednak nie docenić wagi refleksji Locke’a w zakresie oceny ludzkich możliwości poznawczych, uwidaczniającej się na gruncie teorii wiedzy, tyleż w kontekście wyakcentowania znaczenia ludzkiej „praxis”, co też specyfiki jego teorii nauki, pojętej w sensie nowożytnego przyrodoznawstwa. Może to prowadzić do wyróżnienia dwu poziomów jego refleksji nad poznaniem, czyli poziomu oficjalnego i nieoficjalnego, w formie analiz normatywnych oraz opisowych, tj. dotyczących metod stosowanych w praktyce naukowej czy przekonań formułowanych na użytek praktyki życiowej. Poziomowi pierwszemu odpowiadałby „twardy” empiryzm, charakterystyczny dla II księgi An Essay Concerning Human Understanding, zaś drugiemu – właściwy księdze IV – racjonalizm, dominujący jednak nawet nad pierwszym podejściem. W tym kontekście rodzi się potrzeba wyjścia poza uprawomocnienie jedynie wąskiego kręgu prawd należących do empirystycznie ugruntowanej właściwej wiedzy naukowej, zobiektywizowanej i pewnej („knowledge”), w kierunku usankcjonowania skromniej pojętych przekonań, tyleż formułowanych na bazie racjonalnej, co z elementami subiektywistycznymi („belief”, „assent”).
Bibliografia
Aaron R.I.: John Locke. Oxford 19552.
Alexander P.: Ideas, Qualities and Corpuscles. Locke and Boyle on the External World. Cambridge 1985.
Armstrong D.M.: Belief, Truth and Knowledge. Cambridge 1973.
Baumgartner W.: Naturrecht und Toleranz. Untersuchungen zur Erkenntnistheorie und politischen Philosophie bei John Locke. Würzburg 1979.
Die Philosophie des 17. Jahrhunderts. T. 3. England. Red. J.-P. Schobinger. Basel 1988.
Janeczek S.: Logika czy epistemologia? Uwarunkowania nowo%ytnej koncepcji logiki. Lublin 2003.
Locke J.: Problems and Perspectives. Red. J.W. Yolton. Cambridge 1969.
Locke J.: Rozwa%ania dotycz"ce rozumu ludzkiego. T. 1-2. Przeł. B. Gawecki. Warszawa 1955.
Locke J.: The Works of John Locke. T. 1-10. London 18233 (repr. Aalen 1963).
Ogonowski Z.: Locke. Warszawa 1972.
Philosophy, Science and Religion in England 1640-1700. Red. R. Kroll, R. Ashcraft, P. Zagorin. Cambridge 1992.
Philosophy, Religion and Science in the Seventeenth and Eighteenth Centuries. Red. J.W. Yolton. Rochester 1994.
Popkin R.H.: The History of Scepticism Erasmus to Spinoza. Berkeley 1979.
Price H.H.: Belief. London 1969.
Reedy G.: The Bible and Reason. Anglicans and Scripture in Late Seventeenth-Century England. Philadelphia 1985.
Reventlow H.G.: The Authority of the Bible and the Rise of the Modern World. Philadelphia 1985.
Schouls P.A.: The Imposition of Method. A Study of Descartes and Locke. Oxford 1980.
Shapiro B.J.: Probability and Certainty in Seventeenth-century England. A Study of the Relationships between Natural Science, Religion, History, Law, and Literature. Princeton (N.Y.) 1983.
Spellman W.M.:, John Locke. New York 1997.
Spellman W.M.: The Latitudinarianism and the Church of England 1600-1700. Athens (Ga.) 1993.
Van Leeuwen H.G.: The Problem of Certainty in English Thought. 1630-1690. The Hague 1963, 19702.
Weyer S.: Die Cambridge Platonists. Religion und Freiheit in England im 17. Jahrhundert. Frankfurt am Main 1993.
Wolterstorff N.: John Locke and the Ethics of Belief. Cambridge 1996 (repr. 1999).
Wood N.: The Politics of Locke’s Philosophy. Berkeley 1983.
Woolhouse R.S.: Locke’s Philosophy of Science and Knowledge. A Consideration of Some Aspects of „An Essay Concerning Human Understanding”. Oxford 1971.
Willey B.: Science and Religion in Seventeenth Century England. Ann Arbor (MI) 1973.
Yolton J.W.: A Locke Dictionary. Oxford 1993
Yolton J.W.: John Locke and the Way of Ideas. Oxford 1956.
Yolton J.W.: Locke and the Compass of Human Understanding. Cambridge 1970.