Feliksa Jarońskiego koncepcja filozofii a kultura przełomu XVIII i XIX w.
Abstrakt
Artykuł analizuje program filozoficzny Feliksa Jarońskiego, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, sformułowany w dwu pierwszych dziesięcioleciach wieku XIX. Ukazuje go na tle przemian w kulturze filozoficznej przełomu wieku XVIII i XIX, przede wszystkim w aspekcie oddziaływania szkockiej filozofii zdrowego rozsądku, kantyzmu i tradycjonalizmu, przełamującego minimalistyczne i sekularystyczne tendencje oświecenia. Ustosunkowuje się do dotychczasowych interpretacji i formułuje własną, łącząc dokonanie Jarońskiego z długim ciągiem philosophia recentiorum, zapoczątkowanej w połowie XVIII w., ale będącej standardem akademickim i na początku wieku XIX, choć stale modyfikowanej o asymilację zmieniających się autorytetów filozoficznych. Mimo jej eklektyzmu zachowała ona aspiracje maksymalistyczne (zachowując metafizykę) oraz otwarcie na religię, a nawet na chrystianizm. W końcu sygnalizująco zestawiono to dokonanie ze standardami kultury filozoficznej i naukowej początków wieku XXI, kwestionującej standardowy charakter naturalizmu ugruntowanego na ideale wąsko pojętej filozofii naukowej.
Bibliografia
Achenwall, Gottfried. Anfangsgründe des Naturrechts. Elementa iuris naturae. Przedr. Frankfurt am Main: Insel-Verlag, 1995.
Andrade, António Alberto B. de. Vernei e a cultura do seu tempo. Coimbra: Imprensa de Coimbra, 1966.
Baumgarten, Alexander Gottlieb. Metaphysica. Halle: Magdebvrgicae, impensis C.H. Hemmerde, 1739.
Braudel, Fernand. Historia i trwanie, tłum. Bronisław Geremek, przedm. Bronisław Geremek, Witold Kula. Warszawa: „Czytelnik”, 1971, 19992.
Bristow, William. „Enlightenment”. W Stanford Encyclopedia of Philosophy (http://plato.stanford.edu/ entries/ enlightenment/ [dostęp: 24.08.2016 r.]).
Bronk, Andrzej, Monika Walczak. „Metoda naukowa”. W Metodologia nauk, [seria: „Dydaktyka Filozofii”, t. IX], red. Stanisław Janeczek, Monika Walczak, Anna Starościc, s. 89-163. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2018.
Bronk, Andrzej. „Filozofia i nauka. Problem demarkacji”. Roczniki Filozoficzne 43, z. 1 (1995): 181-236.
Brucker, Jacob. Kurze Fragen aus der philosophischen Historie. T. I-VIII. Ulm: Bartholomäi, 1731-1736.
Chateubriand, François-René de. Geniusz chrześcijaństwa. Tłum. Anna Loba. Poznań: Klub Książki Katolickiej, 2003.
Czeżowski, Tadeusz. „Wyszydzony podręcznik”. W Charisteria. Rozprawy filozoficzne złożone w darze Władysławowi Tatarkiewiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Tadeusz Czeżowski, 17-19. Warszawa: PWN, 1960.
Czy sensowne jest pojęcie filozofii naukowej? [dyskusja], „Edukacja Filozoficzna” 22 (1996): 77-102.
Dagen, Jean. L’histoire de l’esprit humain dans la pensée française de Fontenelle à Condorcet. Paris: Klincksieck, 1977.
Daszkiewicz, Wojciech. „Poznanie zdroworozsądkowe i jego funkcja w filozofii realistycznej w ujęciu M. A. Krąpca”. Człowiek w Kulturze 19 (2007): 243-263.
Dietzsch, Steffen. Immanuel Kant. Biografia. Tłum. Krystyna Krzemieniowa. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2005.
Duchliński, Piotr. W stronę aporetycznej filozofii klasycznej. Konfrontacja tomizmu egzystencjalnego z wybranymi koncepcjami filozofii współczesnej. Kraków: Akademia Ignatianum–Wydawnictwo WAM, 2014.
Eberhard, Johann Peter. Erste Gründe des Naturlehre. Halle: Renger, 1753, 17855.
Feder, Johann G.H. Grundriss der philosophischen Wissenschaften nebst der nöthigen Geschichte. Coburg: Findeisen, 1767.
Frégier, Jh. Casimir. Portalis philosophe chrétien; ou, du véritable esprit philosophique. Paris: Challamel ainé, 1861.
Gabryl, Franciszek. Polska filozofia religijna w wieku dziewiętnastym. T. I. Poznań–Warszawa: Biblioteka Dzieł Chrześcijańskich, 1913.
Gérando, Joseph-Marie de. Histoire comparée des systêmes de Philosophie, relativement aux principes des connaissances humaines. T. I-III: Paris, 1803-1804. T. I-IV: Paris, 1822-1823.
Grygianiec, Mariusz. „Anioł Dowgird wobec filozofii Kanta”. Studia z Historii Filozofii nr 3(5) (2014): 129-144.
Harassek, Stefan. Kant w Polsce przed rokiem 1830. Kraków: G. Gebethner i Sp., 1916.
Hempoliński, Michał. „Wpływ szkoły szkockiej na filozofię polską okresu Oświecenia”. W Filozofia na Uniwersytecie Wileńskim, red. Ryszard Jadczak, Józef Pawlak, 51-59. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 1997.
Herbut, Józef. „Wiedza zdroworozsądkowa”. Studia Philosophiae Christianae 36, nr 2 (2000): 95-106.
Hinske, Norbert, Erhard Lange, Horst Schröpfer, red. Der Aufbruch in den Kantianismus. Der Frühkantianismus an der Universität Jena von 1785-1800 und seine Vorgeschichte. Stuttgart-Bad Cannstatt: Frommann-Holzboog, 1995.
Hołówka, Teresa. Myślenie potoczne. Heterogeniczność zdrowego rozsądku. Warszawa: PIW, 1986.
Hruschka, Joachim. Das deontologische Sechseck bei Gottfried Achenwall im Jahre 1767. Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht, 1986.
Iwanicki, Marcin, Maciej Sendłak, Tadeusz Szubka. „Metafizyka analityczna: wybrane problemy i koncepcje”. W Dydaktyka metafizyki, red. Stanisław Janeczek, Anna Starościc, [seria: „Dydaktyka Filozofii”, t. VI], 335-401. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2017.
Jakuszko, Honorata. „Problem metafizyki w ujęciu Immanuela Kanta”. W Metafizyka, cz. 1: Koncepcje metafizyki, red. Stanisław Janeczek, Anna Starościc, [seria: Dydaktyka Filozofii, t. VI], 81-132. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2017.
Jakuszko, Honorata. „Thomasius Christian”. W Powszechna encyklopedia filozofii, t. IX, red. Andrzej Maryniarczyk i in., 400-401. Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2008.
Janeczek, Stanisław, Anna Starościc, red.. Filozofia Boga, [seria: „Dydaktyka Filozofii”, t. VII]. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2017.
Janeczek, Stanisław. „‘Longue durée’ w dziejach filozofii oświecenia”. W Idea i światopogląd. Z badań nad historią filozofii polskiej i jej okolicami. Tom dedykowany Profesorowi Stanisławowi Pierogowi, red. Tomasz Herbich, Wawrzyniec Rymkiewicz, Andrzej Wawrzynowicz, 1-21. Warszawa: Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego, 2018.
Janeczek, Stanisław. „Czym była oświeceniowa ‘philosophia recentiorum’”. Kwartalnik Filozoficzny 26, z. 1 (1998): 115-128.
Janeczek, Stanisław. „Dydaktyka logiki w szkołach KEN a koncepcja logiki w ‘Wielkiej Encyklopedii Francuskiej’”. Rocznik Historii Filozofii Polskiej 4-5 (2011-2012): 105-134.
Janeczek, Stanisław. „Filozofia w ‘Wielkiej Encyklopedii Francuskiej’”. W Z badań nad filozofią XVII wieku, jej źródłami i kontynuacjami, red. Honorata Jakuszko, 157-170. Lublin: Lubelskie Towarzystwo Naukowe, 2013.
Janeczek, Stanisław. „Historyczna czy filozoficzna koncepcja religii Hugona Kołłątaja?”. W Mit – historia – kultura. Materiały z V Seminarium Historyków Filozofii Polski, red. Jan Skoczyński, 23-32. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2012.
Janeczek, Stanisław. „Integralność poznania ludzkiego w ujęciu Błażeja Pascala. Z dziejów filozofii zdrowego rozsądku”. Studia Philosophiae Christianae 51, nr 4 (2015): 5-73.
Janeczek, Stanisław. „Jeszcze raz o dydaktyce logiki w oświacie Komisji Edukacji Narodowej. Ujęcie É.B. de Condillaca a przepisy i praktyka szkolna”. W W kierunku filozofii klasycznej inspiracje i kontynuacje. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Edwardowi Nieznańskiemu, red. Jan Krokos, Kordula Świętorzecka, Roman Tomanek, 471-483. Warszawa: Wydawnictwo UKSW, 2008.
Janeczek, Stanisław. „Kołłątajowska reforma Akademii Krakowskiej na tle przemian szkolnictwa wyższego w wieku XVIII”. Wiek Oświecenia 33 (2017): 39-85.
Janeczek, Stanisław. „Koncepcja „filozofii chrześcijańskiej” w pismach polskich pijarów w okresie oświecenia”. W Komisja Edukacji Narodowej. Studia i szkice z dziejów polskiej kultury filozoficznej, red. Anna Starościc, 115-147. Lublin: TN KUL, 2018.
Janeczek, Stanisław. „Koncepcja logiki w „Wielkiej Encyklopedii Francuskiej”. Studium z historii recepcji”. Studia Philosophiae Christianae 46, nr 2 (2010): 5-24.
Janeczek, Stanisław. „Logika a teoria poznania. Podręczniki logiki w Polsce w dobie reform oświeceniowych na tle europejskim”. Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 41 (1996): 75-104.
Janeczek, Stanisław. „Prepozytywizm filozofii Jean le Rond d’Alemberta?”. Zeszyty Naukowe KUL 55, nr 2(218) (2012): 3-24.
Janeczek, Stanisław. „Racjonalizm a empiryzm w historii nowożytnej teorii nauki – Francis Bacon i René Descartes”. W Janeczek, Stanisław. Filozofia – nauka – religia. Studia i szkice z dziejów kultury intelektualnej, red. Anna Starościc, 73-90. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2018.
Janeczek, Stanisław. „Religia w kulturze Oświecenia. Oświecenie chrześcijańskie”. W Filozofia oświecenia. Radykalizm – religia – kosmopolityzm, red. Justyna Miklaszewska, Anna Tomaszewska, 171-186. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2015.
Janeczek, Stanisław. „Rola Oświecenia chrześcijańskiego w kulturze wieku XVIII”. Kultura i Wartości nr 15 (2015): 9-48.
Janeczek, Stanisław. „Spór o rolę wolffianizmu w polskim oświeceniu. Antoni Wiśniewski SP a Christian Wolff”. W Janeczek, Stanisław. Komisja Edukacji Narodowej. Studia i szkice z dziejów polskiej kultury filozoficznej, red. Anna Starościc, 149-191. Lublin: TN KUL, 2018.
Janeczek, Stanisław. „Teoria nauki w ujęciu J. le Ronda d’Alemberta. Między empiryzmem, racjonalizmem i intuicjonizmem”. W Philosophia vitam alere. Prace dedykowane Profesorowi Romanowi Darowskiemu SJ, red. Roman Darowski, 199-212. Kraków: Ignatianum–WAM, 2005.
Janeczek, Stanisław. Edukacja oświeceniowa a szkoła tradycyjna. Z dziejów kultury intelektualnej i filozoficznej. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2008.
Janeczek, Stanisław. Kartezjanizm teorii nauki É. Condillaca, w: Filozofia XVII wieku i jej kontynuacje, red. Zbigniew Drozdowicz, 203-209. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora, 2009.
Janeczek, Stanisław. Logika czy epistemologia? Historycznofilozoficzne uwarunkowania nowożytnej koncepcji logiki. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2003.
Jaroński, Feliks. „Jakiej filozofii Polacy potrzebują?”. W Jakiej filozofii Polacy potrzebują, red. Władysław Tatarkiewicz, 3-42. Warszawa: PWN, 1970.
Jaroński, Feliks. O filozofii. T. I-III. Kraków: Drukarnia Akademicka, 1812.
Jaworski, Wit. „F. Jaroński – współtwórca filozofii polskiej”. W Jaworski, Wit. Minimaliści i eklektycy, 50-56. Kraków: Aureus, 1995.
Jaworski, Wit. „F. Jaroński – współtwórca historii filozofii polskiej”. Kwartalnik Filozoficzny 21, z. 3 (1993): 111-115.
Jaworski, Wit. „Feliksa Jaworskiego program ‘filozofii dla Polaków’”. W Jaworski Wit. Z dziejów filozofii w Polsce. 1804-1817. M.W. Voigt, F. Jaroński, J. Sołtykowicz, F. Wigura, 33-59. Kraków: Abrys 1997.
Jaworski, Wit. Common sense w Polsce. Z dziejów zdrowego rozsądku w polskiej myśli konserwatywnej połowy XIX wieku. Kraków: Aureus, 1994.
Kant, Immanuel. Antropologia w ujęciu pragmatycznym. Tłum. Ewa Drzazgowska, Paulina Sosnowska, wstęp Aleksander Bobko. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, 2005.
Kant, Immanuel. Krytyka czystego rozumu. Tłum. Roman Ingarden. Kęty: Wydawnictwo Antyk, 2001.
Kant, Immanuel. Logik – Ein Handbuch zu Vorlesungen (im Auftrag Kants hrsg. von Gottlob Benjamin Jäsche, Königsberg bey Friedrich Nicolovius, 1800; idem: Logika. Podręcznik do wykładów. Tłum. Artur Banaszkiewicz. Gdańsk: Słowo/obraz, terytoria, 2005; Lectures on Logic. Tłum. i red. J. Michael Young. Cambridge: Cambridge University Press, 1992.
Kant, Immanuel. Pisma przedkrytyczne, [seria: Dzieła zebrane, t. I]. Tłum. Artur Banaszkiewicz i in., red. Mirosław Żelazny. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2010.
Kant, Immanuel. Prolegomena do wszelkiej przyszłej metafizyki, która ma wystąpić jako nauka. Ugruntowanie metafizyki moralności. Metafizyczne podstawy przyrodoznawstwa. Krytyka praktycznego rozumu. Tłum. Mirosław Żelazny, red. Marta A. Chojnacka, Milena Marciniak. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2013.
Karpe, Franz Samuel. Darstellung der Philosophie ohne Beynahmen in einem Lehrbegriffe als Leitfaden bey der Anleitung zum liberalen philosophiren. Des Lehrbegriffs der praktischen Philosophie. T. I-VI. Wien: Wappler und Beck, 1802-1803.
Karpe, Franz Samuel. Erklärung der Logik, Metaphysik und practischen Philosophie nach Feders Leitfaden und dem Geiste der öffentlichen Vorlesungen an der Wiener Hohen Schule. T. I-III. Wien: auf Kosten des Herausgebers [Selbstverl.], 1793.
Karpe, Franz Samuel. Institutiones philosophiae dogmaticae perpetua Kantianae disciplinae ratione habita. T. I-III. Wien: Wappler & Beck, 1804.
Kaśkiewicz, Kinga, Tomasz Kupś, red. Józefa Władysława Bychowca przekład Sporu fakultetów Immanuela Kanta [seria: Recepcja filozofii Immanuela Kanta w filozofii polskiej w początkach XIX wieku, cz. 5]. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2018.
Kmiecik, Andrzej. „Logika ogólna i transcendentalna Immanuela Kanta”. Filo-Sofija nr 1(4) (2004): 27-46.
Kobiela, Filip. „Struktura i geneza świata w filozofii przedkrytycznej Immanuela Kanta”. Diametros nr 7 (2006): 2-36.
Koj, Leon. „Po co filozofować?”. W Christianitas et cultura Europae. Księga Jubileuszowa Profesora Jerzego Kłoczowskiego, cz. 1, red. Henryk Gapski, 817-819. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 1998.
Kołłątaj, Hugo. Porządek fizyczno-moralny czyli nauka o należytościach i powinnościach człowieka wydobytych z praw wiecznych, nieodmiennych i koniecznych przyrodzenia. T. I. Kraków: Drukarnia Jana Maja, 1810; idem w: Kołłątaj, Hugo. Porządek fizyczno-moralny oraz pomysły do dzieła Porządek fizyczno-moralny, oprac. Kazimierz Opałek. Warszawa: PWN, 1955.
Kołłątaj, Hugo. Prawa i obowiązki naturalne człowieka oraz O konstytucji w ogólności, do druku podał, wstępem i przypisami opatrzył Marian Skrzypek. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2006.
Kondrat, Kazimierz. Racjonalność i konflikt wierzeń religijnych. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002.
Konkurs na katedrę filozofii w Uniwersytecie Wileńskim w roku 1820, oprac. Tomasz Kupś, Dalius Viliūnas, tłum. i oprac. tekstów łacińskich Joanna Usakiewicz. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2017.
Kuehn, Manfred. Scottish Common Sense in Germany. 1768-1800. A Contribution to the History of Critical Philosophy. Montreal: McGill-Queen’s University Press, 2014.
Kupś, Tomasz. „Religia rozumowa a wiara kościelna w filozofii Immanuela Kanta”. W Filozofia Boga, cz. 1: Poszukiwanie Boga, [seria: Dydaktyka Filozofii, t. VII], red. Stanisław Janeczek, Anna Starościc, 35-52. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2017.
Kusak, Leszek. „Zarys antropologii Immanuela Kanta”. Zeszyty Naukowe nr 722 (2006): 43-59.
Leduc, Édouard. Portalis, une grande figure de l’histoire napoléonienne. Paris: E. Leduc, 1991.
Makowski, Simon S. Cursus philosophicus iuxta veram Aristotelis, philosophorum principis doctrinam in alma universitate cracoviensi luci publicae porrectus. Cracoviae: Typis Universitatis, 1679.
Meier, Georg Friedrich. Vernunftlehre. Halle: Gebauer, 1752, 17622.
Minzer, Wiesław. „Nieznana broszura polemiczna Antoniego Wiśniewskiego z r. 1754”. Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej 4 (1956): 328-338.
Narciso, Ignazio Enrico. „Tomismo e filosofia moderna nella Summa philosophiae del Domenico Salvatore Roselli”. Aquinas 7, nr 2 (1964): 203-237.
Nowitzki, Hans-Peter, Udo Roth, Gideon Stiening, red. Johann Georg Heinrich Feder (1740-1821). Empirismus und Popularphilosophie zwischen Wolff und Kant. Berlin–Boston: De Gruyter, 2018.
Paź, Bogusław, red. Filozofia przedkrytyczna Kanta. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Arboretum, 2006.
Paź, Bogusław. „Wolff Christian”. W Powszechna encyklopedia filozofii. T. IX, 827-831.
„Philosophe”. W Encyclopédie ou dictionnaire universel raisonné des sciences, des arts et des métiers, par une société de gens de lettres. Mis en ordre et publié par ... [Denis] Diderot et quant à la partie mathématique par... [Jean le Rond] D’Alembert. T. I-XXXV. Paris, 1751-1780; przedruk Stuttgart, 1966-1995 [wydanie elektroniczne – Marsanne 1999]. T. XII, 509-511.
„Philosophie”. W Encyclopédie ou dictionnaire universel raisonné des sciences, des arts et des métiers, par une société de gens de lettres. Mis en ordre et publié par ... [Denis] Diderot et quant à la partie mathématique par... [Jean le Rond] D’Alembert. T. I-XXXV. Paris, 1751-1780; przedruk Stuttgart, 1966-1995 [wydanie elektroniczne – Marsanne 1999]. T. XII, 511-515.
„Philosophique esprit”. W Encyclopédie ou dictionnaire universel raisonné des sciences, des arts et des métiers, par une société de gens de lettres. Mis en ordre et publié par ... [Denis] Diderot et quant à la partie mathématique par... [Jean le Rond] D’Alembert. T. I-XXXV. Paris, 1751-1780; przedruk Stuttgart, 1966-1995 [wydanie elektroniczne – Marsanne 1999]. T. XII, 515.
Pieróg, Stanisław, red. „Jakiej filozofii Polacy potrzebują?”. Spór o charakter narodowy filozofii polskiej. Antologia tekstów. Warszawa: Wydział Filozofii i Socjologii UW, 1999.
Pieróg, Stanisław. „Problem Jarońskiego”. Przegląd Filozoficzno-Literacki nr 3-4 (2013): 331-343.
Pluche, Noël A. de. Le spectacle de la nature, ou Entretiens sur les particularités de l’histoire naturelle, qui ont paru les plus propres à rendre les jeunes-gens curieux, & à leur former l’esprit. T. I-VIII. Paris: Estienne, 1732-17522.
Rachold, Jan. Die aufklärerische Vernunft im Spannungsfeld zwischen rationalistisch-metaphysischer und politisch-sozialer Deutung. Eine Studie zur Philosophie der deutschen Aufklärung (Wolff, Abbt, Feder, Meiners, Weishaupt). Frankfurt am Main: Lang, 1999.
Raube, Sławomir. Metafizyka i etyka Samuela Clarke’a. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2010.
Recepcja filozofii Immanuela Kanta w filozofii polskiej w początkach XIX wieku, cz. 1: Józef Władysław Bychowiec, Anna z Zamoyskich Sapieżyna, Jan Śniadecki, Franciszek Wigura, oprac. Tomasz Kupś. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2014.
Redekop, Benjamin W. „Reid’s Influence in Britain, Germany, France, and America”. W The Cambridge Companion to Thomas Reid, red. Terence Cuneo, René van Woudenberg, 313-340. Cambridge: Cambridge University Press, 2004.
Roselli, Salvatore Maria. Summa philosophiae. T. I-V. Rome: Ex typographia Octavii Puccinelli, 1777-1783; Madrid: typis Benedicti Cano, 1788; T. I-IV. Bologna: Apud A. Borghi, 1857; T. I-III. Roma: in Collegio Urbano, 1837.
Sady, Wojciech. Spór o racjonalność naukową. Od Poincarégo do Laudana. Toruń: Wydawnictwo UMK, 20132.
Sauer, Werner. Österreichische Philosophie zwischen Aufklärung und Restauration. Beiträge zur Geschichte des Frühkantianismus in der Donaumonarchie. Amsterdam: Rodopi, 1982.
Savioz, Raymond. La philosophie de Charles Bonnet de Genève, Paris: Librairie Philosophique J. Vrin, 1948.
Schwarz, Godehard. Die philosophische Fakultät der Universität Wien von 1740-1800 unter besonderer Berücksichtigung der Humaniora. Wien, 1966 (manuskrypt doktoratu na Uniwersytecie Wiedeńskm).
Skoczyński, Jan. „Romantyzm”. W Historia filozofii polskiej, red. Jan Skoczyński, 239-297. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2010.
Śnieżyński, Krzysztof. Immanuela Kanta krytyka metafizyki klasycznej w okresie przedkrytycznym. Poznań: Wydział Teologiczny UAM, 2002.
Soin, Maciej. „Deflacjonizm”. W Panorama współczesnej filozofii, red. Jacek Hołówka, Bogdan Dziobkowski, 108-132. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2017.
Stęplowski, Kazimierz. Logica incipientium regulas definiendi, dividiendi et argumentandi in ordine ad faciliorem philosophiae peripateticae captum continens pro schola dialectica in classibus Novodvorcianis academiae iuventuti Uniersitatis Cracoviensis accomodata. Cracoviae: Typis Universitatis Collegii Majoris, 1753.
Straszewski, Maurycy. Dzieje filozoficznej myśli polskiej w okresie porozbiorowym, t. I: Od rozbiorów do roku 1831. Kraków: Koło filozoficzne uczniów Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1912.
Streidl, Paul. Naturrecht, Staatswissenschaften und Politisierung bei Gottfried Achenwall (1719–1772), München: Utz, 2003.
Sutton, T.J. „The Scottish Kant? A Reassessment of Reid’s Epistemology”. W The Philosophy of Thomas Reid, red. Melvin Dalgarno, Eric Matthews, 159-192. Dordrecht: Springer Netherlands, 1989.
Szubka, Tadeusz. „Analityczna deflacja ontologii”. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria 21, nr 3 (2012): 177-186.
Szubka, Tadeusz. „Czy zmierzch filozofii analitycznej?”. Diametros nr 6 (2005): 94-104.
Szubka, Tadeusz. Filozofia analityczna. Koncepcje, metody, ograniczenia. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2009.
Tatarkiewicz, Władysław. „Metalogika XVII wieku i logika XVIII wieku”. W Tatarkiewicz, Władysław. Droga do filozofii i inne rozprawy filozoficzne, 119-122. Warszawa: PWN, 1971.
Tatarkiewicz, Władysław. „Wstęp – Między Oświeceniem a mesjanizmem”. W Jakiej filozofii Polacy potrzebują, red. Władysław Tatarkiewicz, VII-XXXIII. Warszawa: PWN, 1970.
Tennemann, Wilhelm G. Geschichte der Philosophie. Leipzig: Barth, 1798.
Verneius Aloysius Antonius. De re logica ad usum lusitanorum adolescentium libri 5 z roku 1751; De re logica, libri sex... ad usum clericorum in seminario Dioecesis Vilnensis instituendorum... Editio post Romanam secunda. Vilnae: Ex Typographeo S.R.M. et Reipublicae PP. Scholarum Piarum, 1764, 17662.
Viliūnas, Dalius. „O stanie zdrowia filozofii wileńskiej w pierwszej połowie wieku XIX”. W Konkurs na katedrę filozofii w Uniwersytecie Wileńskim w roku 1820, oprac. Tomasz Kupś, Dalius Viliūnas, tłum. i oprac. tekstów łacińskich Joanna Usakiewicz, 173-181. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2017.
Wąsik, Wiktor. Historia filozofii polskiej, t. II: Romantyzm. Warszawa: Instytut wydawniczy „Pax”, 1966.
Wenzel, Gottfried Immanuel. Elementa philosophiae methodo critica adornata. Linz: F. Eurich, 1806.
Wielgus, Stanisław. „Jaroński Feliks”. W Encyklopedia filozofii polskiej, t. I, red. Andrzej Maryniarczyk i in., 583-585. Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2011.
Wierzę w to, co potrafię zrozumieć, Jan Woleński w rozmowie z Sebastianem T. Kołodziejczykiem, Jackiem Prusakiem i Jolantą Workowską. Kraków: Copernicus Center Press, 2014.
Wójcik, Bogusław H. „Reid as a Pre-Kantian Critical Philosopher (from the Continental Point of View)”. Journal of Scottish Thought 3 (2010). „Reid In His Time and Ours”: 177-189.
Woleński, Jan. „Argumentacje filozoficzne”. W Woleński, Jan. W stronę logiki, 32-33. Kraków: Aureus, 1996.
Woleński, Jan. „Bardzo mało ludzi przewidywało w XIX w., że po nim nastąpi wiek XX”. Diametros nr 6 (2005): 189-198.
Woleński, Jan. „Naturalizm: blaski i cienie”. Nauka nr 4 (2015): 7-30.
Woleński, Jan. „Nauka i gra”. W Woleński, Jan. W stronę logiki, 334-341. Kraków: Aureus, 1996.
Woleński, Jan. Granice niewiary. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2004.
Wolff, Christian. Anfangsgründe aller mathematischen Wissenschaften. Halle im Magdeburgischen Renger Halle, 1710.
Wolterstorff, Nicholas. Thomas Reid and the Story of Epistemology. Cambridge: Cambridge University Press, 2001.
Woroniecki, Adam. „Zależność Jana Śniadeckiego od I. M. Degeranda (przyczynek do poznania stosunku Jana Śniadeckiego do Kanta)”. Przegląd Filozoficzny z. 4 (1906), 407-421.
Wundt, Max. Die deutsche Schulphilosophie im Zeitalter der Aufklärung. Tübingen: [s.n.], 1945; repr. Hildesheim–Zürich–New York: G. Olms, 1992, 208-210.
Zabieglik, Stefan. „Wiek doskonalenia. Z filozofii szkockiego Oświecenia”. Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej, Filozofia 3, nr 558 (1997).
Zabieglik, Stefan. Wpływ filozofów szkockich na myślicieli wileńskich. W Filozofia na Uniwersytecie Wileńskim, red. Ryszard Jadczak, Józef Pawlak, 61-75. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 1997.
Zieliński, Wojciech. „Uwagi o praktycznej potrzebie filozofii praktycznej”. W Filozofia – Etyka – Ekologia. Profesorowi Włodzimierzowi Tyburskiemu w darze, red. Piotr Domeracki, Adam Grzeliński, Ryszard Wiśniewski, 517-529. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2015.
Zieliński, Wojciech. „W poszukiwaniu filozofii znaczącej (Uwagi na marginesie dyskusji)”. Diametros nr 10 (2006): 78-92.
Ziemiński, Ireneusz. Moralność i religia. Poglądy filozoficzne Josepha Butlera. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002.
