Teoria mimetyczna z perspektywy teologii fundamentalnej

Abstrakt

Zajmujący się teologią fundamentalną mają zasadniczo dwa cele do realizacji – obrona chrześcijaństwa (apologia) oraz wejście w dialog ze znajdującymi się na marginesie chrześcijaństwa lub poza nim osobami, które mają otwarte serca i umysły. W realizacji powyższych zadań przydatna jest teoria mimetyczna, którą wypracował francusko-amerykański literaturoznawca i antropolog René Girard (1923–2015). Girard, wychodząc od człowieka jako istoty naśladującej, wskazuje na negatywną mimesis, która wiedzie do rywalizacji i konfliktu. W skrajnych przypadkach, gdy nie ma instytucjonalnego mechanizmu prewencji, kryzys mimetyczny mógł skutkować całkowitą destrukcją społeczną. Girard wskazuje, że wyjściem z zagrożenia jest naśladowanie jednostkowej agresji, które prowadzi do kolektywnej przemocy, jednoczącej w niej uczestniczących. Doświadczenie przejścia od chaosu do pokoju jest później powtarzane w ramach rytuału ofiarniczego. Istotne znaczenie ma nieznajomość, na czym faktycznie polega mechanizm kozła ofiarnego, który stanowi podstawę ładu religijnego i politycznego. Girard optymistycznie wskazuje, że dzięki odkryciu prawdy o mechanizmie kozła ofiarnego, traci on moc. Dokonało się to w pełni w przestrzeni biblijnej, przede wszystkim dzięki Jezusowi Chrystusowi. Problemem jest to, że ludzie nie chcieli i nadal nie chcą prawdy o mechanizmie kozła ofiarnego. Jest on dla nich atrakcyjny, gdyż sprawnie transformuje wrogość w przyjaźń, a koszty są niewielkie – zawsze znajdzie się ktoś do poświęcenia. Powyższa sytuacja nie jest typowa dla „kultur barbarzyńskich”. Także w dzisiejszym świecie zachodnim, co zauważa wiedeńska dziennikarka Kirstin Breitenfellner, przede wszystkim w przestrzeni medialnej, ofiara jest czymś społecznie użytecznym, a co za tym idzie – pożądanym.