(Post-) Modernity and Christian Culture in the Context of the Personalism of Stefan Cardinal Wyszyński
Abstrakt
(Post) modernizm i kultura chrześcijańska w kontekście personalizmu kardynała Stefana Wyszyńskiego
Wystarczy pobieżna analiza sytuacji na świecie, aby zweryfikować kulturowy kontekst współczesnego chrześcijaństwa, jak również fundamenty, na których opiera się dzisiejsza kultura świata Zachodu. Nic więc dziwnego, że wielu chrześcijańskich intelektualistów ocenia ją jako wielowymiarową, wysoce skomplikowaną, przejawiającą niekiedy bardzo niepokojące destruktywne symptomy. Niewątpliwie, chrześcijańskie korzenie rzeczywistości kulturowej związane przede wszystkim z Europą są skorelowane z narodzinami nowoczesnej idei naukowej racjonalności, która przyniosła ludzkości wielkie możliwości, ale także poważne zagrożenia.
Dzięki idei racjonalności, Europa rozwinęła kulturę, która szczególnie teraz — w sposób wcześniej zupełnie nieznany ludzkości — próbuje wykluczyć Boga ze sfery świadomości publicznej. Oczywiście istnieniu Boga można całkowicie zaprzeczyć lub uznać za niemożliwe do udowodnienia, zakładając, że — wiara lub niewiara — jest to kwestia wyłącznie subiektywnego wyboru. Niemniej jednak, w obu przypadkach—zdaniem wielu współczesnych przedstawicieli (post)nowoczesności — Bóg nie powinien mieć istotnego znaczenia dla całości życia publicznego.
Ukazanie zatem roli antykatolicyzmu w klasycznym ujęciu (post) nowoczesności, a także tradycji katolickiego antymodernizmu, pozwoli na bardziej konstruktywne wyeksponowanie ducha soborowego aggiornamento, co niefortunnie wiąże się z bardziej ogólnym kryzysem nowoczesności w latach siedemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku. W tym właśnie okresie można zauważyć zarówno odwrót od „nowoczesności” jako koncepcji „usensowiającej” paradygmat ówczesnej rzeczywistości kulturowej, jak i „ponowoczesne” odrodzenie religijne rozumiane jako wyzwanie do wyartykułowania żywej chrześcijańskiej tradycji wpisanej w globalną złożoność współczesnego świata.
Głównym zatem celem powyższego artykułu jest ukazanie fundamentalnych kwestii dotyczących (post)nowoczesności i sposobowi, w jaki wpływają one na istotne kwestie teologiczne, zwłaszcza w kontekście personalistycznej wizji prezentowanej przez Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Dotyczy to szczególnie tak ważnych zagadnień jak zagadnienie prawdy, hermeneutyki, specyfiki funkcjonującego języka i ich wzajemnych korelacji. W tym znaczeniu, współczesny dyskurs teologiczny może zostać znacznie ubogacony, uwzględniając wiele aspektów współczesnej teorii ponowoczesnej, zwłaszcza w odniesieniu do kultury. Istotnym tego warunkiem jest jednak uwzględnienie niewątpliwych osiągnięć poprzednich epok. Podstawowym jednak zadaniem chrześcijan jest kreowanie rzeczywistości kultury autentycznie humanistycznej, zdolnej do kształtowania osoby ludzkiej zgodnie z jej powołaniem. Jest to możliwe dzięki sferze wartości osobistych i społecznych które, formując człowieka, warunkują transformację całej kulturowej rzeczywistości świata w perspektywie „nowego nieba i nowej ziemi” (por. 2 P 3,13; Ap. 21,1).
Bibliografia
Ambrozic, Aloysius. “Dialogue with Secularism.” Culture and Faith. Pontificium Consilium de Cultura, 2000.
Bartnik, Czesław. “Zarys myśli teologicznej Kardynała Wyszyńskiego.” Ateneum Kapłańskie 73 (1981), vol. 97: 225–226.
Baudrillard, Jean. Consumer Society: Myths and Structures. London: Sage Publications, 1998.
Bauman, Zygmunt. Etyka ponowoczesna. Translated by Janina Bauman & Joanna Tokarska-Bakir. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996.
Bauman, Zygmunt. Wieloznaczność nowoczesna i nowoczesność wieloznaczna. Translated by Janina Bauman, revised by Zygmunt Bauman. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995.
Bell, Daniel. The Coming of Post-Industrial Society: A Venture in Social Forecasting. New York: Basic Books, 1973.
Blumenberg, Hans. The Legitimacy of the Modern Age (Studies in Contemporary German Social Thought). Translated by Robert M. Wallace. Cambridge, MA: MIT Press, 1983.
Bonsor, Jack A. “History, Dogma, and Nature: Further Reflections on Postmodernism and Theology.” Theological Studies 55, no. 2 (1994): 295–313. DOI: 10.1177/0040563994055 00206.
Calinescu, Matei. Five Faces of Modernity: Modernism, Avant-Garde, Decadence, Kitsch, and Postmodernism. Durham, NC: Duke University Press, 1987.
Caputo, John. “Gadamer’s Closet Essentialism: A Derridean Critique.” In Dialogue and Deconstruction: The Gadamer-Derrida Encounter, edited by Diane P. Michelfelder & Richard E. Palmer, 258–264. Albany: State University of New York Press, 1989.
Celej, Jan Zbigniew. Kultura chrześcijańska duszą narodu. Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek, 1995.
Cremonini, Annamaria. Giacomo Lercaro e il suo magistero sociale. Bologna: Conquiste, 2002.
Dulles, Avery. The Craft of Theology. New York: Crossroad, 1992.
Dunne, Joseph. Back to the Rough Ground: ‘Phronesis’ and ‘Techne’ in Modern Philosophy and in Aristotle. Notre Dame: University of Notre Dame, 1993.
Fel, Stanisław, & Marek Wódka (eds.). Kardynał Stefan Wyszyński (1901–1981). Myśl społeczna. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2017.
Ficek, Ryszard. Christians in Socio-Political Life: An Applied Analysis of the Theological Anthropology of Cardinal Stefan Wyszyński, Primate of Poland. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2020.
Fritze, Ronald H. New Worlds: The Great Voyages of Discovery 1400-1600. London, Westport, CT: The History Press, 2002.
Funkenstein, Amos. Theology and the Scientific Imagination from the Middle Ages to the Seventeenth Century. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1986.
Gadamer, Hans-Georg. Truth and Method. Continuum, New York: 1993.
Gierycz, Michał. “Przejawy instrumentalizacji religii w polskiej polityce.” In Ile Kościoła w polityce, ile polityki w Kościele, edited by Piotr Burgoński, Józef Kupny, & Sławomir Sowiński, 179-203. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2009.
Gregory XVI. Encyclical Mirari Vos (1832). In The Papal Encyclicals 1740–1878, edited by Claudia Carlen, 235–243. Ann Arbor, MI: Pierian, 1990.
Habermas, Jürgen. “Modernizm — niedopełniony projekt.” Translated by Adam Sobota. Odra 1987, nr 7-8: 45–53.
Harris, Sam. The Moral Landscape: How Science Can Determine Human Values. New York: Free Press, 2010.
Henrici, Peter. “Modernity and Christianity.” Communio 17 (1990), no. 3: 141–152.
Hoy, David Couzens. “Heidegger and the Hermeneutic Turn.” In The Cambridge Companion to Heidegger, edited by Charles Guignon, 161-187. Cambridge: Cambridge University Press, 1993.
Huyssen, Andreas. After the Great Divide: Modernism, Mass Culture, Postmodernism. New York: Macmillan, 1988.
Kasper, Walter. Faith and the Future. London: Burns & Oates, 1985.
Kasper, Walter. Theology and Church. Translated by M. Kohl. New York: Crossroad, 1992.
Kiereś, Henryk. “Postmodernizm: rzeczywistość czy kreacja.” In Poznanie bytów, czy ustalenie sensów? Zadania współczesnej metafizyki 1, edited by Andrzej Maryniarczyk & Maria Joanna Gądek, 175-190. Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2016.
Kowalczyk, Stanisław. “Etyka postmodernizmu.” Idō — Ruch dla Kultury 4 (2004): 333–339.
Kowalska, Joanna. “Kardynał Wyszyński w walce o człowieka sumienia.” Społeczeństwo 26 (2016), no. 3: 131–136.
Latour, Bruno. We Have Never Been Modern. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1993.
Leo XIII. Encyclical Inscrutabili Dei Consilio (1878). In Actes de Leon XllI. Vol. I, 8-25. Paris: Maison de la Bonne Presse, 1903.
Leo XIII. Encyclical Nobilissima Gallorum Gens (1884). In Actes de Leon XIII. Vol. II, 54–71. Paris: Maison de la Bonne Presse, 1903.
Leo XIII. Encyclical Quod Apostolica Muneris (1878). In Actes de Leon XllI. Vol. I, 26–41. Paris: Maison de la Bonne Presse, 1903.
“List Episkopatu Polski do duchowieństwa o moralnym zagrożeniu narodu. Warszawa 25 I 1968.” In Listy Pasterskie Episkopatu Polski 1945–1974, 506–509. Paris: Editions du Dialogue, 1975.
Lonergan, Bernard. Doctrinal Pluralism. Milwaukee, WI: Marquette University Press, 1971.
Lonergan, Bernard. Method in Theology. London: Longman and Todd, 1971.
Luchte, James. Kant’s Critique of Pure Reason: A Reader’s Guide. London, New York: Continuum, 2007.
“Memoriał Episkopatu polski do rządu PRL w sprawie zagrożeń biologicznych i moralnych Narodu Polskiego. (1970).” In Prymas Polski w obronie życia nienarodzonych, cz. II, Prymas Polski w obronie życia nienarodzonych. Cz. II, 305–306. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społeczntch, 1982.
Mizrahi, Moti. “What’s So Bad About Scientism?” Social Epistemology 31 (2017), no. 4: 351–367.
Palmer, Richard E. Hermeneutics. Interpretation Theory in Schleiermacher, Dilthey, Heidegger, and Gadamer. Evanston, IL: Northwestern University Press, 1969.
Pius IX. Encyclical Qui Pluribus (1846). In The Papal Encyclicals 1740-1878, 275–277. New York: McGrath, 1981.
Pius VI. Encyclical Charitas (1791). In The Papal Encyclicals 1740-1878, 177–178. New York: McGrath, 1981.
Platt, David. Counter Culture, Following Christ in an Anti-Christian Age. New York: Tyndale House Publishers, Inc, 2017.
Rahner Karl, & Edward Quinn. “Mysterium Ecclesiae.” Cross Currents 23 (1973), no. 2, 183–198.
Rodziński, Adam. Osoba i kultura. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1985.
Rorty, Richard. Filozofia a zwierciadło natury. Translated by Michał Szczubialko. Warszawa: Wydawnictwo Spacja, 1994.
Rorty, Richard. Objectivity, Relativism and Truth. Philosophical Papers. Cambridge, MA: Cambridge University Press, 1991.
Rosik, Seweryn. “Promocja aksjologicznej pozycji osoby ludzkiej i wspólnoty rodzinnej niektórych dziełach Kardynała Stefana Wyszyńskiego.” Roczniki Teologiczne 38–39 (1991-1992), issue 3: 83-103.
Skorowski, Henryk. Problematyka praw człowieka: Stadium z nauki społecznej Kościoła. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1996.
Weber, Max. Nauka jako zawód i powołanie. Translated by Piotr Egel. In Max Weber, Polityka jako zawód i powołanie, wybrał, opracował i wstępem opatrzył [selected, compiled and edited with an introduction by] Marek Dębski, 111–140. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza, 1989.
Woods, Thomas E. How the Catholic Church Built Western Civilization. Washington, DC: Regnery, 2005.
Wyszyński, Stefan. “«Homo Dei». I kazanie świętokrzyskie 13 I 1974.” In Stefan Wyszyński. Nauczanie społeczne 1946–1981, 574-580. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1999.
Wyszyński, Stefan. “«Jasnogórskie zobowiązania...». Bydgoszcz, 19.12.1956.” In Kazania i przemówienia autoryzowane 1956-1981. Vol. 1–67, vol. 1, 302–307. Warszawa: Archiwum Instytutu Prymasowskiego w Warszawie, 1956–1981.
Wyszyński, Stefan. “Do «Solidarności» wiejskiej rolników indywidualnych. Warszawa-Miodowa 2.02.1981. In Stefan Wyszyński. Do „Solidarności.” Rady i wskazania, 78–89. Warszawa: Oficyna Naukowa, 1996.
Wyszyński, Stefan. “Dobrzy bracia. Podczas uroczystości 250 rocznicy bonifratrów do Warszawy 26 IX 1976.” In Stefan Wyszyński. Nauczanie społeczne 1946–1981, 747–751. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1999.
Wyszyński, Stefan. “Jakiej chcecie Polski? Do młodzieży akademickiej w Warszawie 22. 03. 1972.” In Stefan Wyszyński. Nauczanie społeczne 1946–1981, 488–493. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1999.
Wyszyński, Stefan. “Kamienie węgielne budowania na górach świętych. Na Jasnej Górze po powrocie z uwięzienia, 2.11.1956.” In Stefan Wyszyński. Nauczanie społeczne 1946–1981, 62–67. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1999.
Wyszyński, Stefan. Miłość i sprawiedliwość społeczna. Poznań: Pallottinum, 1993.
Wyszyński, Stefan. “Moc żywej wiary w ciężkiej sytuacji Kościoła. Do duchowieństwa w Gdańsku, 23.11.1960.” In Stefan Wyszyński. Nauczanie społeczne 1946–1981, 161–167. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1999.
Wyszyński, Stefan. “Naród–Kościół–państwo, Kazanie świętokrzyskie 25.01.1976.” In Stefan Wyszyński. Nauczanie społeczne 1946–1981, 705–713. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1999.
Wyszyński, Stefan. “Nasze dezyderaty. Do profesorów katolickiej nauki społecznej, Jasna Góra 22 I 1963.” In Stefan Wyszyński. Nauczanie społeczne 1946–1981, 195–200. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1999.
Wyszyński, Stefan. “O chrześcijańskim wyzwoleniu człowieka. List pasterski na adwent 1946.” In Stefan Wyszyński. Nauczanie społeczne 1946–1981, 14–28. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1999.
Wyszyński, Stefan. “O katolickiej woli życia. List pasterski na Wielkanoc 1947.” In Stefan Wyszyński. Nauczanie społeczne 1946–1981, 29–40. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1999.
Wyszyński, Stefan. “O pokoju na ziemi: Po ogłoszeniu encykliki «Pacem in terris». Białystok 2. 06.1963.” In Stefan Wyszyński. Nauczanie społeczne 1946–1981, 212–215. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1999.
Wyszyński, Stefan. “O zagrożeniu moralności narodu. List pasterski na Wielki Post 1968.” In Stefan Wyszyński. Nauczanie społeczne 1946–1981, 343–352. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1999.
Wyszyński, Stefan. “Ojcze nasz. Do Instytutu Prymasowskiego podczas rekolekcji. Warszawa 4-8.12.1961.” In Kazania i przemówienia autoryzowane 1956–1981. Vol. 1–67. Archiwum Instytutu Prymasowskiego w Warszawie. Vol. 19, 312–436.
Wyszyński, Stefan. “Problem pracy górników w Polsce. List do księdza biskupa Herberta Bednorza, 2.02.1978.” In Stefan Wyszyński. Nauczanie społeczne 1946–1981, 810–811. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1999.
Wyszyński, Stefan. “Przemówienie w Boże Narodzenie w archikatedrze św. Jana Chrzciciela. Warszawa, 25 XII 1978.” In Prymas Tysiąclecia, edited by Florian Kniotek, 274–275. Edition du Dialogue, Paryż 1982.
Wyszyński, Stefan. “To jest nasz program prymasowski. Do wiernych w bazylice prymasowskiej w Gnieźnie 2 II 1957.” In Stefan Wyszyński. Nauczanie społeczne 1946–1981, 74–77. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1999.
Wyszyński, Stefan. “W godzinie wielkiego rachunku sumienia. Ołtarzew 2.10.1980.” In Kościół w służbie Narodu. Nauczanie Prymasa Polski czasu odnowy w Polsce sierpień 1980—maj 1981, 73–77. Rzym: Ośrodek «Corda Cordi» i Delegatury Biura Prasowego Episkopatu Polski w Rzymie, 1981.
Wyszyński, Stefan. “W obronie religii Chrystusowej i bezpieczeństwa ojczyzny. Podczas uroczystości Królowej Polski na Jasnej Górze 3.05.1973.” In Stefan Wyszyński. Nauczanie społeczne 1946–1981, 547–549. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1999.
Wyszyński, Stefan. “W obronie życia Polaków. Warszawa–Leszno 9.03.1975.” In. Stefan Wyszyński. Prymat człowieka w ładzie społecznym, 184–188. Londyn: Odnowa, 1976.
Wyszyński, Stefan. “Wołanie ludzkości o obecność Kościoła w świecie współczesnym. Warszawa 18.04.1973.” In Stefan Wyszyński. „Idzie nowych ludzi plemię...,” 91–98. Poznań, Warszawa: Pallottinum, 1973.
Wyszyński, Stefan. “Zło dobrem zwyciężaj. Do „Solidarności“ z Gdyni. Warszawa, Kaplica Domu Prymasowskiego, 22 II 1981.” In Do „Solidarności“. Rady i wskazania, 63–70. Warszawa: Soli Deo, 1996.
Wyszyński, Stefan. “Zwycięstwo wiary naszej. Do duchowieństwa Warszawy 24 XII 1973.” In Stefan Wyszyński. Nauczanie społeczne 1946–1981, 570–573. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1999.
