Luxuria, grzech i kara. Przyczynek do badań ikonograficznych Ołtarza Sądu Ostatecznego Jheronimusa Boscha (i jego warsztatu) z Akademie der Bildenden Künste w Wiedniu. Część I
Abstrakt
Ołtarz Sądu Ostatecznego z Wiednia uważany jest obecnie przez członków Bosch Research and Conservation Project za dzieło Jheronimusa Boscha (ok. 1450-1516) i jego warsztatu. Reminiscencje oraz aluzje do grzechów nieczystości uobecniają się w Ołtarzu wiedeńskim wielokrotnie. Choć w kilku scenach pojawiają się instrumenty muzyczne, często w sztuce łączone z miłością, to w literaturze przedmiotu aspekty muzyczne są często marginalizowane lub wręcz pomijane. Głównym celem niniejszego artykułu, oprócz analizy ikonograficznej owych kilku scen (część I), jest próba dotarcia do źródeł ideowych powiązania w wizji zaświatów dwóch elementów: kar odpowiadających jednemu z grzechów głównych (luxuria) z muzyką (część II). Umuzycznione sceny w Ołtarzu Sądu Ostatecznego, wykazujące związki z malarstwem miniatorskim, przywołują na myśl realia historyczne – aspekty praktyki wykonawczej w ramach muzykowania prywatnego przełomu XV-XVI wieku.
Bibliografia
Allen, Valerie. On Farting. Language and Laughter in the Middle Ages. New York: Palgrave Macmillan, 2007.
Baldass, Ludwig von. Hieronymus Bosch. New York: Harry N. Abrams, 1960; oryg. Wien, 1943.
Bax, Dirk. Hieronymus Bosch and Lucas Cranach. Two Last Judgement Triptychs. Description and exposition. Amsterdam: North-Holland Publishing Company, 1983.
Bax, Dirk. Hieronymus Bosch, his picture-writing deciphered. Rotterdam: Balkema, 1979.
Boorman, Stanley, red. Studies in the performance of late mediaeval music. Cambridge: Cambridge University Press, 1983; repr. 2008.
Bradley, Jill i Eric De Bruyn, Jos Koldeweij, Thomas Vriens, red. Jheronimus Bosch. His Sources. 2nd International Jheronimus Bosch Conference, May 22-25, 2007, ’s-Hertogenbosch, The Netherlands, Jheronimus Bosch Art Center. ‘s-Hertogenbosch: Jheronimus Bosch Art Center, 2010.
Brant, Sebastian. Okręt błaznów. Tłumaczył Andrzej Lam. Pułtusk: Akademia Humanistyczna im. A. Gieysztora, 2010.
Brenk, Beat. „Weltgericht”. W Engelbert Kirschbaum, red. Lexikon der Christlichen Ikonographie, t. 4. Rom–Freiburg–Basel–Wien: Gerd Mohn, 1972.
Brundage, James A. Law, Sex, and Christian Society in Medieval Europe. Chicago–London: University of Chicago Press, 1987; repr. 1990.
Bryson, Norman, Michael Ann Holly, Keith Moxey, red. Visual Culture. Images and Interpretations. Middletown CT: Wesleyan University Press, 1994.
Bullough, Vern L. i James Brundage, red. Handbook of Medieval Sexuality. New York, Abingdon OX: Routledge, 1996; repr. 2010.
Bullough, Vern L. i James A. Brundage, red. Sexual Practices and the Medieval Church. Buffalo NY: Prometheus Books, 1982.
Busse Berger Anna M. i Jesse Rodin, red. The Cambridge History of Fifteenth-Century Music. Cambridge: Cambridge University Press, 2015.
Büttner, Nils i Julia M. Nauhaus, Erwin Pokorny, Larry Silver. Hieronymus Bosch in the Academy of Fine Arts Vienna. Vienna: Bibliothek der Provinz, 2017.
Casagrande, Carla i Silvana Vecchio. I sette vizi capitali. Storia dei peccati nel Medioevo. Torino: Einaudi, 2000.
Christe, Yves. „Giudizio Universale”. W Angiola M. Romanini, red. Enciclopedia dell’Arte Medievale, t. 6. Roma: Istituto della Enciclopedia Italiana, 1995.
Christe, Yves. Jugements derniers. Chantilly: ZODIAQUE, 2000.
Classen, Albrecht i Connie Scarborough, red. Crime and Punishment in the Middle Ages and Early Modern Age. Mental-Historical Investigations of Basic Human Problems and Social Responses. Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2012.
Classen, Albrecht, red. Sexuality in the Middle Ages and Early Modern Times. New Approaches to a Fundamental Cultural-Historical and Literary-Anthropological Theme. Berlin: Walter de Gruyter, 2008.
Coelho, Victor i Keith Polk. Instrumentalists and Renaissance Culture, 1420-1600. Players of Function and Fantasy. Cambridge: Cambridge University Press, 2016.
Cuttler, Charles D. Hieronymus Bosch. Late Work. London: Pindar Press, 2012.
Dijck, Godfried C.M. van. Op zoek naar Jheronimus van Aken alias Bosch. De feiten, familie, vrienden en opdrachtgevers, ca. 1400 - ca. 1635. Zaltbommel: Europese Bibliotheek, 2001.
Dixon, Laurinda. Hieronymus Bosch. New York: Phaidon, 2003; repr. 2006.
Fenlon, Iain i Richard Wistreich, red. The Cambridge History of Sixteenth-Century Music. Cambridge: Cambridge University Press, 2018.
Fenlon, Iain, red. The Renaissance. From the 1470s to the end of the 16th century. Basingstoke–London: Macmillan Press, 1989.
Fischer, Stefan. Hieronymus Bosch. The Complete Works. Köln: Taschen, 2013.
Gibson, Walter S. Hieronymus Bosch. London: Thames and Hudson, 1973; repr. 2001.
Hammerstein, Reinhold. Diabolus in musica. Studien zur Ikonographie der Musik im Mittelalter. Bern: Francke, 1974.
Harang, Faustine. La Torture au Moyen Âge, XIVe-XVe siècles. Paris: Presses Universitaires de France, 2017.
Herchert, Gaby. ‘Acker mir mein bestes Feld’. Untersuchungen zu erotischen Liederbuchliedern des späten Mittelalters. Mit Wörterbuch und Textsammlung. Münster–New York: Waxmann, 1996.
Ilsink, Matthijs i Jos Koldeweij, Ron Spronk, Luuk Hoogstede, Robert G. Erdmann, Rik Klein Gotink, Hanneke Nap, Daan Veldhuizen. Hieronymus Bosch, Painter and Draughtsman. Catalogue Raisonné. Brussels: Mercatorfonds, 2016.
Kemp, Frances i Jos Koldeweij, Hannah Gooiker, red. Jheronimus Bosch. His Patrons and his Public. 3rd International Jheronimus Bosch Conference, September 16-18, 2012 Jheronimus Bosch Art Center, ’s-Hertogenbosch The Netherlands. ’s-Hertogenbosch: Jheronimus Bosch Art Center, 2014.
Koldeweij, Jos, Bernard Vermet, Barbera van Kooij, red. Hieronymus Bosch. New Insights Into His Life and Work. Rotterdam–Ghent: NAi Publishers, Ludion, 2001.
Koldeweij, Jos, Paul Vandenbroeck i Bernard Vermet. Hieronymus Bosch. The Complete Paintings and Drawings. Rotterdam–Ghent: NAi Publishers–Ludion, 2001.
Kren, Thomas i Scot McKendrick, red. Illuminating the Renaissance. The Triumph of Flemish Manuscript Painting in Europe. Los Angeles: Getty Publications, 2003.
Larsen, Erik. Bosch. The Complete Paintings by the Visionary Master. New York: Smithmark, 1998.
Lawson, Colin i Robin Stowell, red. The Cambridge History of Musical Performance. Cambridge: Cambridge University Press, 2012.
Marijnissen, Roger H. i Peter Ruyffelaere. Hieronymus Bosch. Das vollständige Werk. Antwerpen: Mercatorfonds, 1999.
Mazo Karras, Ruth. Seksualność w średniowiecznej Europie. Tłumaczył Arkadiusz Bugaj. Warszawa: PIW, 2012.
McGee, Timothy J. Medieval Instrumental Dances. Bloomington IN: Indiana University Press, 1990.
McGowan, Margaret M. Dance in the Renaissance. European Fashion, French Obsession. New Haven–London: Yale University Press, 2008.
McKinnon, James, red. Music in Early Christian Literature. Cambridge, New York: Cambridge University Press, 1987; repr. 1993.
Mirimonde, Albert P. de. „Le symbolisme musical chez Jérôme Bosch”. Gazette des Beaux-Arts 77(1971): 37-38.
Montagu, Jeremy. The World of Medieval and Renaissance Musical Instruments. Woodstock NY: Overlook Press, 1976; repr. 1980.
Mullally, Robert. The Carole. A Study of a Medieval Dance. Farnham, Burlington VT: Ashgate, 2011.
Munrow, David. Instruments of the Middle Ages and Renaissance. London: Oxford University Press, 1976.
Nakas, Kassandra i Jessica Ullrich, red. Scenes of the Obscene. The Non-Representable in Art and Visual Culture, Middle Ages to Today. Weimar: VDG, 2014.
Newhauser, Richard, red. In the Garden of Evil. The Vices and Culture in the Middle Ages. Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies, 2005.
Pleij, Herman. Het gilde van de Blauwe Schuit. Literatuur, volksfeest en burgermoraal in de late middeleeuwen. Amsterdam: Meulenhoff, 1983, wyd. 2.
Pleij, Herman. Op belofte van profijt. Stadsliteratuur en burgermoraal in de Nederlandse letterkunde van de middeleeuwen. Amsterdam: Prometheus, 1991.
Ridderbos, Bernhard i Anne van Buren, Henk van Veen, red. Early Netherlandish Painting. Rediscovery, Reception, and Research. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2005.
Roberts, Helene E., red. Encyclopedia of Comparative Iconography. Themes Depicted in Works of Art, t. 2. Chicago, London: Fitzroy Dearborn Publishers, 1998.
Sachs, Curt. The History of Musical Instruments. London: J. M. Dent and Sons Ltd., 1942; repr. 1978.
Sulzberger, Suzanne. „Jérôme Bosch et les maîtres de l’enluminure”. Scriptorium 16(1962): 46-49.
Schoute, Roger Van i Dominique Verboomen. Jérôme Bosch. Tournai: Renaissance du Livre, 2001.
Sigal, Gale. Erotic Dawn-Songs of the Middle Ages. Voicing the Lyric Lady. Gainesville FL: University Press of Florida, 1996.
Silva Maroto, Pilar, red. El Bosco. La exposición del V Centenario. Madrid: Museo Nacional del Prado, 2016.
Silver, Larry. Hieronymus Bosch. New York: Abbeville Press, 2006.
Silver, Larry. „Jheronimus Bosch and the Issue of Origins”. Journal of Historians of Netherlandish Art 1/1 (Summer)(2009). https://jhna.org. (dostęp: 12.05.2019).
Smeyers, Maurits. Flemish Miniatures from the 8th to the mid-16th Century. The Medieval World on Parchment. Leuven: Davidsfonds, 1999.
Smijers, Albert. De Illustre lieve Vrouwe Broederschap te 's-Hertogenbosch. Amsterdam: b.d., 1932.
Augustyn, św. Wyznania. Tłumaczył Zygmunt Kubiak. Kraków: Znak, 1994, wyd. 5.
Trnek, Renate. Das Weltgerichtstriptychon von Hieronymus Bosch in der Gemäldegalerie der Akademie der bildenden Künste in Wien. Rosenheim: Rosenheimer Verlagshaus, 1989.
Vandenbroeck, Paul. Jheronimus Bosch. De verlossing van de wereld. Ghent–Amsterdam: Ludion, 2002.
