A Lifetime in Error: Helena P. Blavatsky and the Immaculate Conception

Maciej B. Stępień

doi:10.18290/rkult21122-2

Maciej B. Stępień Polish Society of Thomas Aquinas https://orcid.org/0000-0003-3062-2890

DOI: https://doi.org/10.18290/rkult21122-2

Słowa kluczowe: teologia katolicka, pobożność maryjna, Niepokalane Poczęcie, ezoteryka zachodnia, okultyzm, Helena P. Blavatsky, współczesny ruch teozoficzny, Towarzystwo Teozoficzne

Abstrakt

Całe życie w błędzie: Helena P. Blavatsky i Niepokalane Poczęcie

W artykule przedstawiono błąd poznawczy Heleny P. Blavatsky, dotyczący treści dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Maryi. Ten błąd polegał na skojarzeniu przez Helenę terminu “niepokalane poczęcie” z treścią jednej z głównych prawd wiary Kościoła, którą jest Wcielenie Pańskie. Dodatkową pomyłką w związku z tym błędem była obserwacja, iż dopiero w połowie XIX w. Kościół podniósł tę prawdę wiary do rangi dogmatu. Pomylenie poczęcia Matki z Wcieleniem Syna oraz skojarzenie tego ostatniego z terminem “niepokalane poczęcie” zrodziło kolejne trudności, gdy nowy werset Litanii Loretańskiej wskazał na Maryję jako “niepokalanie poczętą”. Zdwojony problem poznawczy, z którym w związku z tym musiała zmierzyć się H. P. Blavatsky, doprowadził ją do ogłoszenia dalszych, fantastycznych teorii na temat Niepokalanego Poczęcia, których jednak nikt nie wskazał jako błędnych przez następne 150 lat. Ten błąd poznawczy upowszechnił się głównie w świecie protestanckim i odpowiada za funkcjonowanie we współczesnej kulturze Zachodu pospolicie spotykanych wyrażeń typu “niepokalane poczęcie Chrystusa”, gdzie “niepokalaność” poczęcia oznacza brak stosunku płciowego, prowadzącego do poczęcia dziecka. W wyniku powszechnego używania tego typu wyrażeń autentyczna treść dogmatu o Niepokalanym Poczęciu NMP pozostaje dla wielu ludzi całkowicie nieznana. W artykule zagadnienie to zostało przedstawione od strony źródeł, które poświadczają sprawstwo H. P. Blavatsky, jeśli chodzi o rozpowszechnienie tego błędu poznawczego w kulturze Zachodu.

Bibliografia

Álvarez Campos, Sergio, ed. Corpus Marianum Patristicum: continens omnia alicuius momenti de Beata Maria Virgine documenta quae reperiri potuerunt in scriptoribus septem primorum saeculorum. 8 vols. Burgos: Ediciones Aldecoa, 1970–85.

Benzenhöfer, Udo, and Urs Leo Gantenbein. “Paracelsus.” In Dictionary of Gnosis and Western Esotericism. Edited by Wouter J. Hanegraaff, in collaboration with Antoine Faivre, Roelof van den Broek, and Jean-Pierre Brach, 922–31. Leyden: Brill, 2006.

Blavatsky, Helena Petrovna. Collected Writings. 14+1 vols. Wheaton, IL: Theosophical Publishing House, 1966–85.

Blavatsky, Helena Petrovna. Isis Unveiled: A Master-Key to the Mysteries of Ancient and Modern Science and Theology. 2 vols. New York: J. W. Bouton; London: Bernard Quaritch, 1877.

Blavatsky, Helena Petrovna. The Secret Doctrine: The Synthesis of Science, Religion, and Philosophy. 2 vols. London: The Theosophical Publishing Company, New York: William Q. Judge, Adyar, India: The Manager of the Theosophist, 1888.

Blavatsky, Helena Petrovna. The Secret Doctrine: The Synthesis of Science, Religion and Philosophy. Vol. 3, Occultism. Chicago: Theosophical Book Concern, 1897.

Blavatsky, Helena Petrovna. Theosophical Glossary. London: The Theosophical Publishing Society, 1892.

Caldwell, Daniel H., ed. The Esoteric World of Madame Blavatsky. Wheaton, IL: Quest Books, 2001.

Caldwell, Daniel H. “The Myth of the ‘Missing’ Third Volume of the Secret Doctrine.” Accessed December 19, 2020. http://www.blavatskyarchives.com/sdiiipt1.htm.

Cranston, Sylvia. The Extraordinary Life & Influence of Helena Blavatsky: Founder of the Modern Theosophical Movement. New York: G. P. Putnam’s Sons, 1993.

Davis, Erik. Techgnosis. New York: Harmony Books, 1998.

Dougherty, Sarah Belle. “Remembering H.S. Olcott.” Accessed December 19, 2020. https://www.theosophy-nw.org/theosnw/theos/th-sbdo.htm.

Drzyżdżyk, Szymon. “Niepokalane Poczęcie jako problem teologiczny w okresie scholastyki.” Teologia w Polsce 3, no. 1 (2009): 63–87.

Dyszkant, Anna, ed. “Parish Church of the Immaculate Conception of the Blessed Virgin Mary, Oporowo.” Accessed December 8, 2020. https://zabytek.pl/en/obiekty/oporowo-kosciol-par-pw-niepokalanego-poczecia-nmp.

Gilski, Marek. “Patrystyczne prodromy doktryny o Niepokalanym Poczęciu.” In Niepokalana w wierze i teologii Kościoła. Edited by Szymon Drzyżdżyk, 7–29. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej, 2005.

Goodrick-Clarke, Nicholas. Helena Blavatsky. Berkeley: North Atlantic Books, 2004.

Johnson, K. Paul. The Masters Revealed: Madame Blavatsky and the Myth of the Great White Lodge. Albany: SUNY Press, 1994.

Judge, William Quan. The Esoteric She: Articles on Madame Blavatsky’s Life, Work and Teachings. Edited by Daniel H. Caldwell. San Diego: Point Loma Publications, 1991.

Kowalik, Krzysztof. “Virgo Immaculata – historia dogmatu.” In Niepokalana Matka Chrystusa: Materiały z sympozjum mariologicznego Lublin, 23-24 kwietnia 2004 roku, edited by Krzysztof Kowalik and Kazimierz Pek, 9–26. Częstochowa–Lublin: Polskie Towarzystwo Mariologiczne, 2004.

Królikowski, Janusz. “Papież Aleksander VII i niepokalane poczęcie Maryi.” Salvatoris Mater 6, no. 2 (2004): 330–37.

“Lucifer Magazine 1887–1897.” Theosophy World Resource Centre. Accessed December 19, 2020. https://www.theosophy.world/resource/publications/lucifer#lucifer1887.

Mullaney, Thomas U. “Mary Immaculate in the Writings of St. Thomas.” The Thomist: A Speculative Quarterly Review 17, no. 4 (1954): 433–68.

Neff, Mary, ed. Memoirs of H.P. Blavatsky. Wheaton: Theosophical Publishing House, 1937.

Ockerbloom, John Mark, ed. “The Online Books Page: Serial archive listings for Lucifer.” Accessed December 19, 2020. https://onlinebooks.library.upenn.edu/webbin/serial?id=lucifer1887.

Oko, Dariusz. “Niepokalana – idea regulatywna ludzkiej wolności.” In Niepokalana w wierze i teologii Kościoła, edited by Szymon Drzyżdżyk, 97–106. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej, 2005.

Oldmeadow, Harry. “The Western Quest for ‘Secret Tibet’.” Esoterica 3 (2001): 48–107.

Pius IX. “Litterae Apostolicae de dogmatica definitione immaculata conceptionis Virginis Deiparae [Ineffabilis Deus].” In Pii IX Pontificis Maximi Acta, Pars prima [volume 1]: acta exhibens quae ad Ecclesiam Universam spectant, 597–619. [Rome:] Ex Typographia Bonarum Artium, 1854.

Purucker, Gottfried de, ed. “Encyclopedic Theosophical Glossary.” Online version based on the 1999 edition. Accessed December 30, 2020. https://www.theosociety.org/pasadena/etgloss/ia-iz.htm.

Ransom, Josephine. Blavatsky as Occultist. London: Theosophical Publishing House, 1931.

“Report of the Committee appointed to Investigate Phenomena Connected with the Theosophical Society.” Society of Psychical Research: Proceedings 3 (1885): 201–400.

Rudbøg, Tim. “Helena Petrovna Blavatsky’s Esoteric Tradition.” In Constructing Tradition: Means and Myths of Transmission in Western Esotericism, edited by Andreas B. Kilcher, 161–77. Leiden: Brill, 2010.

Ryan, Charles J. H.P. Blavatsky and the Theosophical Movement. San Diego: Point Loma Publications, 1975.

Sinnett, Alfred Percy. Esoteric Buddhism. London: Tübner & Co., 1883.

Stępień, Maciej B. Okultyzm. Studium ezoteryki zachodniej. Lublin: Academicon, 2015.

Symonds, John. Madame Blavatsky. London: Oldhams Press, 1959.

Washington, Peter. Madame Blavatsky’s Baboon: A History of the Mystics, Mediums, and Misfits Who Brought Spiritualism to America. London: Seeker & Warburg, 1993.

Wilder, Alexander. New Platonism and Alchemy: A Sketch of the Doctrines and Principal Teachers of the Eclectic or Alexandrian School; also An Outline of the Interior Doctrines of the Alchemists of the Middle Ages. Albany: Weed, Parsons and Company, Printers, 1869.