Cieszyn Borderland, Borderlands of Identification: the Dimensions of Otherness and Strangeness in Texts of Jan Wantuła, Jan Szczepański, and Józef Pilch
Abstract
The article’s aim is to present different applications of the categories of otherness and strangeness appearing in texts of a sociologist Jan Szczepański as well as book-lovers and historians-amateurs Jan Wantuła and Józef Pilch. Each of them was born in an evangelical peasant family in Ustroń in Cieszyn Silesia, and they were connected by family ties and friendship. The authoress considers how their growing up on cultural and national border influenced functioning of title categories in their writings, and also how they build the figure of Stranger from a perspective of borderland as well as the image of their own otherness to Poland. It consists i.a. of identification with the different model of culture, related to Protestant ethos. On this background the problem of their relation to different religions appears which leads to the matter of solidarity, seeing in the Other the second “me” and otherness in “me.” The latter is probed in Szczepański’s, Pilch’s and Wantuła’s autobiographical texts, and the way toward that is Cieszyn Silesia’s specific. The authoress shows that otherness not only marks identity but also permits better understanding who one is.
References
Baszczak Błażej: Narracja i tożsamość. Paula Ricoeura hermeneutyka antropologiczna. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza UZ 2010.
Beauvois Daniel: Mit „kresów polskich”, czyli jak mu położyć kres. W: Polskie mity polityczne XIX i XX wieku. T. IX. Red. Wojciech Wrzesiński. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski 1994 s. 93-105.
Benedyktowicz Zbigniew: Portrety „obcego”. Od stereotypu do symbolu. Kraków: Wydawnictwo UJ 2000.
Blanchard Jean-Marc: Of Cannibalism and Autobiography. „Modern Language Notes” 1978 nr 4 s. 654-676.
Broda Jan: Piśmiorze cieszyńscy. „Kwartalnik Opolski” 1992 nr 3/4 s. 132-137, 1993 nr 1 s. 80-88.
Burzyńska Anna, Markowski Michał Paweł: Teorie literatury XX wieku. Podręcznik. Kraków: Znak 2006.
Czermińska Małgorzata: Postawa autobiograficzna. W: Studia o narracji. Red. Jan Błoński, Stanisław Jaworski, Janusz Sławiński. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1982 s. 226-230.
Dąbrowska-Partyka Maria: Literatura pogranicza, pogranicza literatury. Kraków: Wydawnictwo UJ 2004.
Delaperrière Maria: Gdzie są moje granice? O postkolonializmie w literaturze. „Teksty Drugie” 2008 nr 6 s. 9-19.
Derrida Jacques: Psyche. Odkrywanie Innego. Przeł. Michał Paweł Markowski. W: Postmodernizm. Antologia przekładów. Oprac. Ryszard Nycz. Kraków: Baran i Suszczyński 1997 s. 81-107.
Donnan Hastings, Wilson Thomas M.: Granice tożsamości, narodu, państwa. Przeł. Małgorzata Głowacka-Grajper. Kraków: Wydawnictwo UJ 2007.
Gadamer Hans-Georg: Język i rozumienie. Przeł. Beata Sierocka. W: Tenże. Język i rozumienie. Wybór i posł. Piotr Dehnel. Warszawa: Fundacja Aletheia 2003 s. 5-24.
Gadamer Hans-Georg: Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej. Przeł. Bogdan Baran. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2007.
Gadamer Hans-Georg: Prawda w naukach humanistycznych. Przeł. Agata Mergler. W: Tenże. Teoria, etyka, edukacja. Eseje wybrane. Red. Paweł Dybel. Warszawa: Wydawnictwo UW 2008 s. 102-110.
Galant Arleta: Inny, czyli kto? Na marginesie lektury tekstów autobiograficznych. W: Obcy – obecny. Literatura, sztuka i kultura wobec inności. Red. Paweł Cieliczko, Paweł Kuciński. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN 2008 s. 253-258.
Gunn Janet Verner: Sytuacja autobiograficzna. Przeł. Jadwiga Węgrodzka. W: Autobiografia. Red. Małgorzata Czermińska. Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria 2009 s. 145-168.
Hudzik Jan P.: Zrozumieć Śląsk. Różnica kulturowa i granice teorii. „Teksty Drugie” 2011 nr 5 s. 231-243.
Jałowiecki Bohdan: Przestrzeń historyczna, regionalizm, regionalizacja. W: Oblicza polskich regionów. Red. Bohdan Jałowiecki. Warszawa: UW EIRRiL 1996 s. 19-88.
Kalinowski Daniel: Kaszuby a badania postkolonialne. W: Nowy regionalizm w badaniach literackich. Badawczy rekonesans i zarys perspektyw. Red. Małgorzata Mikołajczak, Elżbieta Rybicka. Kraków: Universitas 2012 s. 115-134.
Kasperski Edward: Autobiografia. Sytuacja i wyznaczniki formy. W: Autobiografizm – przemiany, formy, znaczenia. Red. Hanna Gosk, Andrzej Zieniewicz. Warszawa: Elipsa 2001 s. 9-34.
Kiereś Małgorzata: Tradycja a współczesność. Kultura ludowa od schyłku XIX do początku XXI w. W: Ustroń 1305-2005. T. 1: 1305-1945. Red. Idzi Panic. Ustroń: Galeria na Gojach 2005.
Koniński Karol Ludwik: Robotnik bibliofilem. Przyczynek do bibliofilstwa na Śląsku. W: Tenże. Pisma wybrane. Warszawa: PAX 1955 s. 257-263.
Kubica Grażyna: Etos śląskich luteranów – interpretacja kulturowa. W: Taż. Śląskość i protestantyzm. Antropologiczne studia o Śląsku Cieszyńskim, proza, fotografia, Kraków: Wydawnictwo UJ 2011 s. 49-66.
Kubica Grażyna: Przemiany społeczno-kulturowe Ustronia z perspektywy socjologicznej i antropologicznej. W: Ustroń 1305-2005. T. 2: 1945-2005. Red. Lidia Szkaradnik i Katarzyna Szkaradnik. Ustroń: Galeria na Gojach 2007 s. 631-668.
Lacan Jacques: Funkcja i pole mówienia i mowy w psychoanalizie. Przeł. Barbara Gorczyca, Wincenty Grajewski. Warszawa: KR 1996.
Lejeune Philippe: Czy można zdefiniować autobiografię?. Przeł. Regina Lubas-Bartoszyńska. W: Tenże. Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii. Red. Regina Lubas-Bartoszyńska. Kraków: Universitas 2007 s. 1-19.
Listy Jana Wantuły z lat 1901-1909. Oprac. Roman Lutman. „Ze Skarbca Kultury. Biuletyn Informacyjny Zakładu Narodowego im. Ossolińskich” 1956 z. 1 s. 90-119.
Łebkowska Anna: Empatia i stereotyp w prozie współczesnej. W: Stereotypy w literaturze (i tuż obok). Red. Włodzimierz Bolecki, Grzegorz Gazda. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN 2003.
Nycz Ryszard: Możliwa historia literatury. „Teksty Drugie” 2010 nr 5 s. 167-184.
Pilch Józef: Dziennik. Zapiski bibliofila i dziejopisa z lat 1963-1995. Red. Katarzyna Szkaradnik. Ustroń: Galeria na Gojach 2013.
Pilch Józef: Jak to się z piórem zaczęło. „Kalendarz Cieszyński” 1994 s. 129-131.
Pilch Józef: Z dawnych dziejów książki polskiej na Śląsku Cieszyńskim. „Biuletyn Informacyjny Biblioteki Śląskiej” 19:1976 s. 41-44.
Pilch Józef: Z Janem Wantułą na Gojach. Wspomnienia. „Biuletyn Informacyjny Biblioteki Śląskiej” 19:1976 s. 78-92.
Pilch Józef, Windholz Otto: List z Australii. „Pamiętnik Ustroński” 6:1993 s. 49-51.
Renza Louis: Wyobraźnie stawia veto. Teoria autobiografii. Przeł. Maciej Orkan-Łęcki. W: Autobiografia. Red. Małgorzata Czermińska. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria 2009 s. 47-82.
Ricoeur Paul: O sobie samym jako innym. Przeł. Bogdan Chełstowski. Oprac. Małgorzata Kowalska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2003.
Rorty Richard: Przygodność, ironia i solidarność. Przeł. Wacław Jan Popowski. Warszawa: Wydawnictwo Spacja 1996.
Rosner Edmund: Józef z Gojów – miłośnik ludzi i książek. W: Józef Pilch wśród książek. Ustroń: Muzeum Hutnictwa i Kuźnictwa 1993, s. 4-7.
Skórczewski Dariusz: Teoria, literatura, dyskurs. Pejzaż postkolonialny. Lublin: Wydawnictwo KUL 2013.
Staszczak Zofia: Pogranicze polsko-niemieckie jako pogranicze etnograficzne. Poznań: Wydawnictwo UAM 1978.
Sulima Roch: Małe ojczyzny. W: Tenże. Głosy tradycji. Warszawa: DiG 2001 s. 129-181.
Szczepański Jan: Cierpienie. W: Tenże. Sprawy ludzkie. Warszawa: Czytelnik 1984 s. 10-20.
Szczepański Jan: Czas narodu. W: Tenże. Czas narodu. Kielce: Elipsa 1999 s. 155-168.
Szczepański Jan: Dzienniki z lat 1935-1945. Red. Daniel Kadłubiec. Ustroń: Galeria na Gojach 2009.
Szczepański Jan: Dzienniki z lat 1945-1968. Red. Daniel Kadłubiec. Ustroń: Galeria na Gojach 2013.
Szczepański Jan: Europa, Europa!. „Odra” 1987 nr 9 s. 24-25.
Szczepański Jan: Fantazje na temat czasu. Lublin: TN KUL 1999.
Szczepański Jan: Historia mistrzynią życia?. Warszawa: Nasza Księgarnia 1990.
Szczepański Jan: Najważniejsze i najtrudniejsze. W: Tenże. Najważniejsze i najtrudniejsze. Warszawa: Centrum Upowszechniania Nauki PAN 1999 s. 37-104.
Szczepański Jan: Niezatarte ślady. W: Tenże. Rozmowy z dniem wczorajszym. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1987 s. 169-181.
Szczepański Jan: O Pamiętnikach Polaków. Wstęp do: Pamiętniki Polaków 1918-1978. Antologia pamiętnikarstwa polskiego. Wybór i oprac. Bronisław Gołębiowski, Mieczysław Grad, Franciszek Jakubczak. T. 1: Druga Rzeczpospolita 1918-1939. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1982 s. 30-47.
Szczepański Jan: Pamięć. „Odra” 1986 nr 3 s. 8-10.
Szczepański Jan: Pisma niemieckiego pastora [rec. książki ks. Roberta Fiedlera Tam jeszcze kęs polactwa]. „Zdanie” 1988 nr 4/5 s. 91-92.
Szczepański Jan: Ucieczka w politykę. „Odra” 1987 nr 7/8 s. 16-17.
Szczepański Jan: Wartość działania. W: Człowiek i świat wartości. Red. Józef Lipiec. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza 1982 s. 337-345.
Szczepański Jan: Wiara. W: Tenże. Korzeniami wrosłem w ziemię. Ustroń: Galeria na Gojach 2013 s. 70-72.
Szczepański Jan: Wizje naszego życia. Warszawa: Wydawnictwo Prywatnej Wyższej Szkoły Businessu i Administracji 1995.
Szczepański Jan: Wyzwania przyszłości. W: Tenże. Najważniejsze i najtrudniejsze. Warszawa: Centrum Upowszechniania Nauki PAN 1999 s. 105-133.
Szkaradnik Katarzyna: Socjolog „kreślący znaki wieczne”. Jana Szczepańskiego autoportret rozproszony. „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 58:2015 z. 1 s. 41-55.
Torzewski Wojciech: Hermeneutyka jako filozofia dziejowości. Studium myśli Diltheya, Yorcka, Heideggera, Gadamera i Vattima. Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW 2012.
Uliasz Stanisław: O kategorii pogranicza kultur. W: Pogranicze kultur. Red. Czesław Kłak. Rzeszów: Wydawnictwo WSP 1997 s. 9-20.
Vattimo Gianni: Etyka. W: Tenże. Poza interpretacją. Znaczenie hermeneutyki dla filozofii. Przeł. Katarzyna Kasia. Red. Alicja Kuczyńska. Kraków: Universitas 2011 s. 39-53.
Waldenfels Bernhard: Topografia obcego. Studia z fenomenologii obcego. Przeł. Janusz Sidorek. Warszawa: Oficyna Naukowa 2002.
Wantuła Jan: List do syna Andrzeja z 2.03.1926 r. (w zbiorach rodziny, b. sygn.).
Wantuła Jan: Listy do przyjaciół. Oprac. Jan Broda, mps. Archiwum Muzeum Ustrońskiego, sygn. MU/A/25/W.
Wantuła Jan: Najdawniejszy chłopski ekslibris polski. Katowice: Oddział Śląski Towarzystwa Przyjaciół Książki 1978.
Wantuła Jan: Obrazki z huty trzynieckiej. W: Tenże. Karty z dziejów ludu Śląska Cieszyńskiego. Red. Rozalia Rybacka. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1954 s. 240-274.
Wantuła Jan: Pamiętniki. Oprac. Władysław Sosna. Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej 2003.
Wantuła Jan: Walka o Śląsk Cieszyński. Przemówienie wygłoszone w styczniu 1934 r. w Ustroniu w 15. rocznicę najazdu czeskiego, mps (w zbiorach rodziny, b. sygn.).
Wantuła Jan: Wspomnienia wojenne 1939-1945, [1946] mps (w zbiorach rodziny, b. sygn.).
Weil Simone: Zakorzenienie. Wstęp do deklaracji obowiązków wobec istoty ludzkiej. W: Taż. Dzieła. Przeł. Małgorzata Frankiewicz. Poznań: Brama 2004 s. 929-1104.
