Religious and Charitable Activity of the Przeworsk Center of Canons Regulars of the Holy Sepulcher of Jerusalem

Keywords: Order of the Holy Sepulcher, Przeworsk, Paschal Triduum, Easter, religious customs, Grave Guard

Abstract

The very tradition of this order in Poland is one of the more interesting threads of this story. This order introduced, for the first time in this part of Europe, a professional system of hospital treatment for the poor. The magnate family of Tarnowskis, following the policy of the royal court of strengthening the Christianization of the territory of Red Ruthenia in 1394 (1396), received permission to bring the Holy Sepulcher Order (in Poland also called, from the first seat in Miechów, Miechowites) to a pastoral center in Przeworsk in the Church of St. Catherine. The relationship between the Holy Sepulcher buildings and the liturgy and other forms of worship of the Holy Sepulcher had its specific and original character. While the chapels of the Holy Sepulcher associated with Calvary and individual representations of the Tomb that did not belong to the Miechowites were places of the Lord’s Passion cult, in the case of the representations of the Holy Sepulcher their relationship with worship and liturgy had a deeper basis. The Lord’s Tomb in Przeworsk was and is not only an architectural monument, but also an object and place of a living religious cult. However, during the nearly three centuries of existence of the Przeworsk Sepulchrum Domini, we have come across various forms of worship of the Holy Sepulcher, both in the form of liturgical worship and non-liturgical worship, so it is worth discussing them here in more detail. Nowadays, especially important for the continuation of the tradition of the medieval brotherhoods of the Holy Sepulcher, in a sense, are organized groups of young men, and recently, exceptionally also women, who make up the “Turks.” In the vicinity of Przeworsk, they are still particularly visible, especially during the Holy Week.

References

Ablewicz, Adam. „Kościół parafialny pw. Św. Ducha, niegdyś prepozytura Bożogrobców Miechowskich w Przeworsku”. Przeworskie Zapiski Historyczne (red. Władysław Dziedzic), 2 (1995): 105-125.

Barczyński, Włodzimierz. „Bożogrobcy Miechowscy”. Małopolski Szlak Bożogrobców. Dostęp 12 października 2020. http://bozogrobcy.miechow.info/

Bartkowiak, Edyta. „Z tradycji szpitalnictwa w dawnej Polsce”. Colloquia Theologica Ottoniana” 2009, nr 1: 103–121.

Bogdalski, Czesław. Pamiętnik kościoła i klasztoru OO. Bernardynów w Leżajsku spisany ze starych aktów i kronik. Kraków: Zakon OO. Bernardynów, 1929.

Borkowski, Aureliusz. „O Grobie Bożym (1149-1949)”. Ruch Biblijny i Liturgiczny 1 (1949), nr 3: 165–168. DOI: 10.21906/rbl.2369.

Budzyński, Zdzisław. Dzieje opieki społecznej w ziemi przemyskiej i sanockiej (XV-XVIII w.). Przemyśl, Kraków: Polskie Towarzystwo Historyczne, 1987.

Chojnacka-Dzieszyńska, Małgorzata. „Bazylika Bożogrobców w Przeworsku pod wezwaniem Świętego Ducha”. Opoka.net.pl. Dostęp 12 października 2020. http://www.oessh.opoka.net.pl/page.php?strona=przeworsk.

Dąbrowski, Eugeniusz. „Grób Chrystusa”. W: Podręczna encyklopedia biblijna, red. Eugeniusz Dąbrowski, 433–434. Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha, 1960.

Derwich, Marek. „Działalność benedyktynów łysogórskich w okresie monarchii pierwszych Jagiellonów”, Miasto i Gmina Nowa Słupia. Miasto na Królewskim Szlaku, dostęp 19.07.2020, www.nowaslupia.pl/kategorie/sesja_pop1.

Dudziński, Paweł. Alfabet heraldyczny. Warszawa: Diogenes, 1997.

„Equestrian Order of the Holy Sepulcher”. Latin Patriarchate of Jerusalem. Dostęp 12 października 2020. https://www.lpj.org/category-1136/equestrian-order-of-the-holy-sepulcher.html

Eteria. Pielgrzymka do miejsc świętych, przeł. Władysław Wojciech Szołdrski (Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy [PSP] t. 6, Warszawa: ATK, 1970), 160–197.

Gacki, Józef. „Bożogrobcy”. „Przegląd Religijno-Moralny” 24 (1853): 109–149 oraz 221–256

Gliński, Efrem. „Z historii Grobu świętego”. Ruch Biblijny i Liturgiczny 1 (1948), nr 2: 64–71. DOI: 10.21906/rbl.2302.

Gloger. Zygmunt. Encyklopedja Staropolska Ilustrowana. T. 3: Kapelusz – Pieczęć, 8 (Karawaka, karawika). Warszawa: Druk P. Laskauera i S-ki, 1902.

Grand Magisterium Vatican. The Equestrian Order of the Holy Sepulchre of Jerusalem. Dostęp 12 października 2020.http:// www.oessh.va/content/ordineequestresantosepolcro/en.html.

Hryń-Kuśmierek, Renata. Rok Polski — Zwyczaje i obrzędy. Poznań: Publicat, 1998.

Ignas, Katarzyna. Nasze Turki — Straże grobowe w powiecie przeworskim. Przeworsk, Rzeszów: Muzeum w Przeworsku Zespół Pałacowo-Parkowy/Podkarpacka Regionalna Organizacja Turystyczna, 2012.

Katalog zabytków sztuki w Polsce, red. Jerzy Szablewski. T. 1, z. 8. Warszawa: Państwowy Instytut Sztuki, 1953.

Kołyszko, Marek. Wizerunki podwójnego krzyża w kulturze Polskiej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.

Kopeć, Jerzy Józef. „Bożogrobcy z Miechowa — Heroldowie Pańskiego Zmartwychwstania”. Kielecki Przegląd Diecezjalny 48 (1973): 30-36.

Kopeć, Jerzy Józef. Droga Krzyżowa. Dzieje nabożeństwa i antologia współczesnych tekstów. Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha, 1975.

Kopeć, Jerzy Józef. Męka Pańska w religijnej kulturze polskiego średniowiecza — Studium nad pasyjnymi motywami i tekstami liturgicznymi. Textus et studia historiam theologiae in Polonia excultae spectantia nr 3. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1975.

Kopeć, Jerzy Józef. „Teksty oficjum Sacrosancti Sepulchri Hierosolymitani u bożogrobców miechowskich i w Proprium Poloniae”, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 20 (1970): 179-194.

Kuźmak, Krystyna. „Bractwo kościelne”. W: Encyklopedia katolicka. T. 2, 1113–1020. Lublin: TN KUL, 1986.

Kotula, Franciszek. Znaki przeszłości: odchodzące ślady zatrzymać w pamięci. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1976.

Kwak, Jan. „Szpitale w miastach górnośląskich”, Limes 1 (2008): 20.

Łach, Stanisław. „Miejsce śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa”. Ruch Biblijny i Liturgiczny 11 (1958), nr 2: 124–134. DOI: 10.21906/rbl.2655.

Łoziński, Jerzy. „Miechowskie Sepulchrum Domini”. Biuletyn Historii Sztuki 31 (1969): 151–165 .

Machejek, Michał. „Materiały źródłowe zakonu bożogrobców w archiwach watykańskich”. W: Bożogrobcy w Polsce, red. Cyprian Wilanowski, 203–220. Miechów,Warszawa: IW PAX, 1999.

Majewska-Maszkowska, Bożenna, „Fryderyk Bauman”. W: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających: malarze, rzeźbiarze, graficy, red. Danuta Pecold, Irena Rząśnicka. T. 1, 106-107. Wrocław: Zakład Narodowy im Ossolińskich, 1971.

Michalak, Józef. Zarys liturgiki. Płock: Instytut Wyższej Kultury Religijnej, 1939.

„Miechów Bożego Grobu”, Diecezja kielecka. Dostęp 02.01.2020. http://www.diecezja.kielce.pl/parafie/miechow-grobu-bozego

Mika, Norbert. „Bożogrobcy raciborscy w średniowieczu”. W: Klasztor w mieście średniowiecznym i nowożytnym, red. Marek Derwich, Anna Pobóg-Lenartowicz i Krzysztof Guzikowski, 419–426. Wrocław, Opole: DiG 2000.

Modzelewski, Zenon. „Estetyka średniowiecznego dramatu liturgicznego” „Roczniki Humanistyczne” 12 (1964), z. 1: 5–69.

Możdżan, Krzysztof. „Zarys dziejów opieki zdrowotnej i społecznej na Ziemi Przeworskiej do 1945 roku”. Przeworskie Zapiski Historyczne, red. Władysław Dziedzic, t. II. Przeworsk: Towarzystwo Miłośników Przeworska, 1995.

Mróz, Franciszek. „Sanktuaria i kaplice Bożego Grobu w Polsce”. Peregrinus Cracoviensis 2000, z. 8: 79–114.

Muraszko, Michał, i Monika Białkowska. „Gnieźnieńscy bożogrobcy”. Przewodnik Katolicki. Dostęp 12.10.2020. https://www.przewodnik-katolicki.pl/Archiwum/2012/Przewodnik-Katolicki-45-2012/Archidiecezja-Gnieznienska/Gnieznienscy-bozogrobcy

Niesiecki, Kasper. Herbarz Polski. Warszawa: WAiF, 1979 (repr.).

Obertyński, Zdzisław. „Ślad tzw. św. ognia jerozolimskiego w liturgii śląskiej”. Sprawozdania Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Warszawa 1938.

„Order of the Holy Sepulchre of Jerusalem”. The Holy See. Dostęp 20.07.2020. http:// www.vatican.va/roman_curia/institutions_connected/oessh/en/cenni_ storici_en.html.

Pęckowski, Zbigniew. „Bożogrobcy. W Polsce”. W: Encyklopedia katolicka. T. 2, kol. 879–881. Lublin: TN KUL, 1989.

Pęckowski, Zbigniew. Miechów. Studia z dziejów miasta i ziemi miechowskiej do roku 1914. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1967.

Pękalski, Piotr. O początku, rozkrzewianiu i upadku Zakonu XX. Kanoników Stróżów Świętego Grobu Jerozolimskiego. Kraków: W drukarni C.K. Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1867 (repr. Mielec: Zakład Poligraficzny Z. Gajek, 2013).

Piwoński, Henryk. „Bożogrobcy. Liturgia”. W: Encyklopedia katolicka. T. 2, kol. 881–002. Lublin: TN KUL 1976.

Piwoński, Henryk. „Liturgia wielkanocna u bożogrobców miechowskich”. „Roczniki Teologiczno- Kanoniczne” 16 (1969), z. 4: 100–102.

Piwoński, Henryk. „Liturgia wielkosobotnia u bożogrobców”. Studia Theologica Varsaviensia 10 (1971), nr 2: 131-146.

Piwoński, Henryk. „Liturgia wielkoczwartkowa u bożogrobców”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 35 (1977).

Podgórska-Klawe, Zofia. Od hospicjum do współczesnego szpitala. Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1981.

Podleś, Antoni. „Dzieje czterdziestogodzinnego nabożeństwo w Polsce”. W: Studia z dziejów liturgii w Polsce, red. Wacław Schenk. T. 4. Lublin: TN KUL, 1982.

Skorowski, Henryk. Protoplaści rodu Jaxa Bykowskich. Warszawa: UKSW, 2017.

Smereka, Władysław. Drogi Krzyżowe. Rys historyczny i teksty. Studium pasyjne. Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne, 1968.

Surdacki, Marian. „Szpitalnictwo zakonne w średniowiecznej Polsce”. Roczniki Humanistyczne 63 (2015), z. 2: 49-98. DOI: 10.18290/rh.2015.63.2-3.

„Symbolika Bożogrobców według relacji Chorzowskiego Bractwa Rycerskiego Bożogrobców”. Dostęp 10.01.2020. http://www.bozogrobcy.pl/symbolika-bozogrobcow.html.

Talbierska, Jolanta. „Treści ideowe dekoracji monumentalnych kościoła Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Nysie, dawniej kościoła klasztornego bożogrobców”. „Studia Theologica Varsaviensia”, 23 (1985), nr 1: 171–218.

Tobiasz, Mieczysław. „Bożogrobcy w Miechowie (w 800-lecie sprowadzenia do Polski)”. Nasza Przeszłość 17 (1963): 5–60.

Trajdos, Tadeusz. „Miechowici na ziemi przemyskiej za panowania Władysława Jagiełły”. Folia Historica Cracoviensia 4-5 (1997-1998): 67–98. DOI: 10.15633/fhc.1311.

United States Leutenancies. „History of the Order.” Dostęp 12.10.2020. http://www.holysepulchre.net/history/history.html.

Urzejowice – między mitem a historią, red. Jadwiga Orzechowska. Urzejowice: Stowarzyszenia „Urzejowice”, 2011.

Wachholz, Leon: Szpitale krakowskie 1220–1920. Cz. 1–2. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 1921–1924.

Wawoczny, Grzegorz. „Przy zamku stał kiedyś Grób Pański na wzór jerozolimskiego, a przy pl. Mostowym klasztor bożogrobców”. Nasz Racibórz. Dostęp 19.07.2020. https://www.naszraciborz.pl/site/art/5-styl-zycia/14-historia/73208-przy-zamku-stal-kiedys-grob-panski-na-wzor-jerozolimskiego--a-przy-pl--mostowym-klasztor-bozogrobcow”.

Wprowadzenie do liturgii, red. Franciszek Blachnicki, Wacław Schenk i Rudolf Zielasko. Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha, 1967.

Zbrożek, Jarosław. „Jan Amor Tarnowski (1488-1561) – hetman wielki koronny i właściciel miasta Tarnowa”, Moje miasto Tarnów, 4.04.2013. Dostęp 19.07.2020. http://www.mmtarnow.com/2013/04/jan-amor-tarnowski-1488-1561-hetman.html.

Published
2020-12-15
Section
Articles