Irracjonalność jako argument przeciwko idealizmowi. Transcendentalizm Kanta i Husserla w świetle rozumienia irracjonalności Hartmanna

Piotr Łaciak

doi:10.18290/rf.2018.66.1-2

Piotr Łaciak Zakład Historii Filozofii Nowożytnej i Współczesnej, Instytut Filozofii, Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach

DOI: https://doi.org/10.18290/rf.2018.66.1-2

Słowa kluczowe: fenomenologia; metafizyka poznania; konstytucja świata; idealizm; subiektywność transcendentalna

Abstrakt

Artykuł prezentuje filozofie Kanta i Husserla w odniesieniu do Hartmannowskiego rozumienia irracjonalności. W metafizyce poznania Hartmanna irracjonalność, która odpowiada częściowej niepoznawalności bytu, okazuje się argumentem przeciwko idealizmowi, który zakłada całkowitą racjonalność naszego poznania i jego przedmiotu. W artykule autor pokazuje, że można wskazać podobieństwa między Kanta ideą niepoznawalności przedmiotu transcendentalnego, Husserla koncepcją transcendentalnej konstytucji świata i Hartmanna pojęciem gnoseologicznej irracjonalności. W transcendentalizmie Kanta irracjonalność implikuje asymetria między warunkami możliwości doświadczenia i warunkami możliwości przedmiotów doświadczenia, jako że niepoznawalność przedmiotu transcendentalnego i rzeczy samej w sobie wskazuje, że nie wszystkie warunki przedmiotów są jednocześnie warunkami możliwości doświadczenia. Według Husserla świadomość transcendentalna nie jest racją wystarczającą świata w aspekcie jego Dasein i Sosein, ponieważ fakt konstytucji świata jest faktem irracjonalnym i nie może być wyprowadzony z istoty świadomości. Autor próbuje wykazać, że analogia między Husserlem i Hartmannem w kwestii irracjonalności otwiera nowe możliwości interpretacyjne relacji między fenomenologią transcendentalną i Hartmannowską filozofią.

Bibliografia

Hartmann, Nicolai. „Diesseits von Idealismus und Realismus. Ein Beitrag zur Scheidung des Geschichtlichen und Übergeschichtlichen in der Kantischen Philosophie”. W: Nicolai Hartmann. Kleinere Schriften. 2. Bd.: Abhandlungen zur Philosophie-Geschichte, 278–322. Berlin: Walter de Gruyter & Co, 1957.
Hartmann, Nicolai. Zarys metafizyki poznania. Przeł. Ewa Drzazgowska i Paweł Piszczatowski. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2007.
Husserl, Edmund. Ding und Raum. Vorlesungen 1907. Red. Ulrich Claesges. Husserliana 16. Den Haag: Martinus Nijhoff, 1973.
Husserl, Edmund. Erste Philosophie (1923/24). Teil 1: Kritische Ideengeschichte. Red. Rudolf Boehm. Husserliana 7. Den Haag: Martinus Nijhoff, 1956.
Husserl, Edmund. Grenzprobleme der Phänomenologie. Analysen des Unbewusstseins und der Instinkte. Metaphysik. Späte Ethik. Texte aus dem Nachlass (1908–1937). Red. Rochus Sowa i Thomas Vongehr. Husserliana 42. Dordrecht, Heidelberg, New York, London: Springer Verlag, 2014.
Husserl, Edmund. Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii. Księga pierwsza. Przeł. Danuta Gierulanka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975.
Husserl, Edmund. Logika formalna i logika transcendentalna. Próba krytyki rozumu logicznego. Przeł. Grzegorz Sowinski. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2011.
Husserl, Edmund. Zur Lehre vom Wesen und zur Methode der eidetischen Variation. Texte aus dem Nachlass (1891–1935). Red. Dirk Fonfara. Husserliana 41. Dordrecht, Heidelberg, London, New York: Springer Verlag, 2012.
Judycki, Stanisław. „Fenomenologia a metafizyka. W perspektywie rozważań Edmunda Husserla”. Zeszyty Naukowe KUL 31 (1988), 3 (123): 11–17.
Judycki, Stanisław. „O metafizycznych założeniach refleksyjnej analizy poznania”. Studia Filozoficzne 281 (1989), 4: 103–116.
Kant, Immanuel. Krytyka czystego rozumu. Przeł. Roman Ingarden. Kęty: Wydawnictwo Antyk, 2001.
Kant, Immanuel. Krytyka władzy sądzenia. Przeł. Jerzy Gałecki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004.
Kern, Iso. Husserl und Kant. Eine Untersuchung über Husserls Verhältnis zu Kant und zum Neukantianismus. Den Haag: Martinus Nijhoff, 1964.
Leszczyński, Damian. Realizm i sceptycyzm. Studia analityczne. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2012.
Łaciak, Piotr. „Fenomenologia transcendentalna i metafizyka”. Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 60 (2015): 255–277.
Łaciak, Piotr. „Racjonalność świata jako irracjonalny fakt w filozofii krytycznej Kanta”. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria 95 (2015), 3: 143–158.
Noras, Andrzej J. „Problem metafizyki. Nicolai Hartmann a Immanuel Kant”. Folia Philosophica 17 (1999): 67–78.
Schnädelbach, Herbert. Filozofia w Niemczech 1831–1933. Przeł. Krystyna Krzemieniowa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992.
Tischner, Józef. „Ingarden — Husserl: Spór o istnienie świata”. W: Fenomenologia Romana Ingardena. Wydanie specjalne „Studiów Filozoficznych”, 127–143. Warszawa: IFiS PAN, 1972.
Windelband, Wilhelm. „Geschichte und Naturwissenschaft (Straßburger Rektoratsrede. 1894)”. W: Wilhelm Windelband. Präludien. Aufsätze und Reden zur Philosophie und ihrer Geschichte. Bd. 1–2, 136–160. Tübingen: J. C. B. Mohr (Paul Siebeck), 1915.