O formalnej ontologii bytu i czasu
Słowa kluczowe:
pojęcia ontologiczne; ontologia logiczna; eksplikacyjna ontologia formalna; empiryczna ontologia formalna; monadyczna logika drugiego rzędu; czas wypełniony; świat realny
Abstrakt
W artykule pojęcie teorii ontologicznej zostało zdefiniowane zgodnie z ogólnymi zasadami wywodzącymi się z metaontologii Arystotelesa. Sformułowano problem struktury ontologii: Jakie są główne metodologiczne typy zaksjomatyzowanych teorii ontologicznych i jakie podstawowe relacje zachodzą między nimi? Zauważono, że zarówno w tradycyjnej, jak i we współczesnej filozofii bytu da się wyróżnić trzy odmienne idee formalnej ontologii: logicznej, eksplikacyjnej i empirycznej. Cel pracy jest dwojaki: 1) wskazanie jednolitej koncepcji formalnej ontologii uwzględniającej owe idee i dostarczającej rozwiązania problemu struktury ontologii oraz 2) zastosowanie wskazanej koncepcji w konstrukcji podstawowych przykładów teorii bytu i czasu. Artykuł składa się z następujących sekcji: Wprowadzenie. 1.1. Trzy koncepcje ontologii formalnej. 1.2. O ontologii logicznej. 1.3. O eksplikacyjnej ontologii formalnej. 2.1. Monadyczna teoria identyczności i należenia. 2.2. Eksplikacyjna teoria czasu wypełnionego. 2.3. W stronę empirycznej ontologii świata realnego. Zakończenie.
Bibliografia
Arystoteles. 1990a. Analityki wtóre. W: Arystoteles. Dzieła wszystkie. T. 1. Kategorie, Hermeneutyka, Analityki pierwsze, Analityki wtóre, Topiki, O dowodach sofistycznych. Przeł. Kazimierz Leśniak, 255–327. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Arystoteles. 1990b. Hermeneutyka. W: Arystoteles. Dzieła wszystkie. T. 1. Kategorie, Hermeneutyka, Analityki pierwsze, Analityki wtóre, Topiki, O dowodach sofistycznych. Przeł. Kazimierz Leśniak, 66–88. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Arystoteles. 1990c. Metafizyka. W: Arystoteles. Dzieła wszystkie. T. 2. Fizyka, O niebie, O powstawaniu i niszczeniu, Meteorologika, O świecie, Metafizyka. Przeł. Kazimierz Leśniak, 602–857. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Augustynek, Zdzisław. 1975. Natura czasu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Berto, Francesco, i Matteo Plebani. 2015. Ontology and Metaontology: A Contemporary Guide. London, New Delhi, New York, Sydney: Bloombsbury.
Biłat, Andrzej. 2004. Ontologiczna interpretacja logiki. U podstaw ontologii logicznej. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Biłat, Andrzej. 2013. Ontologia formalna jako teoria eksplikacyjna. Lublin: Wydawnictwo Naukowe Gavagai.
Biłat, Andrzej. 2016. „Czym jest ontologiczna filozofia formalna?”. Przegląd Filozoficzny 25, nr 2 (98): 499–514.
Biłat, Andrzej. 2016a. „Czy świat realny na pewno istnieje? O pewnym użyciu metod formalnych w filozofii czasu”. W: Myśli o języku, nauce i wartościach. Seria druga. Profesorowi Jackowi Jadackiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Red. Anna Brożek, Alicja Chybińska, Mariusz Grygianiec i Marcin Tkaczyk, 91–106. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Boolos, George. 1997/1975. „O logice drugiego rzędu”. W: Filozofia logiki. Red. Jan Woleński. Przeł. Cezary Cieśliński i Anna Sierszulska, 97–118. Warszawa: Wydawnictwo Spacja, Fundacja Aletheia.
Bunge, Mario. 1977. Treatise on Basic Philosophy. Vol. 3. Ontology I: The Furniture of the World. Dordrecht, Boston: D. Reidel.
Burkhardt, Hans, i Barry Smith. 1991. Handbook of Metaphysics and Ontology. Munich: Philosophia.
Cocchiarella, Nino. 2007. Formal Ontology and Conceptual Realism. New York: Springer Verlag.
Feser, Edward. 2013. „Introduction: an Aristotelian Revival?”. W: Aristotle on Method and Metaphysics. Red. Edward Feser, 1–6. Philosophers in Depth. Houndmills, Basingstoke, New York: Pallgrave Macmillan.
Garbacz, Paweł, i Robert Trypuz. 2012. Ontologia poza ontologią. Studium metateoretyczne u podstaw informatyki. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Gilson, Étienne. 2006/1948. Byt i istota. Przeł. Donata Eska i Jerzy Nowak. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Goranko, Valentin, i Anthony Galton. 2015. „Temporal Logic”. W: The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Red. Edward N. Zalta. Dostęp 17.01.2017. https://plato.stanford.edu/ archives/win2015/entries/logic-temporal/.
Grädel, Erich, Wolfgang Thomas i Thomas Wilke (red.). 2002. Automata, logics, and infnite games. A guide to current research. Lecture Notes in Computer Science 2500. Berlin: Springer Verlag.
Ingarden, Roman. 1987/1947. Spór o istnienie świata. T. I. Ontologia egzystencjalna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Le Poidevin, Robin. 1993. „Relationism and Temporal Topology: Physics or Metaphysics?”. W: The Philosophy of Time. Red. Robin Le Poidevin i Murray MacBeath, 149-167. Oxford: Oxford University Press.
Łagosz, Marek. 2007. Realność czasu. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Novotny, Daniel D., i Lukáš Novák. 2014. Neo-Aristotelian perspectives in metaphysics. New York : Routledge.
Paź, Bogusław. 2002. Epistemologiczne założenia ontologii Christiana Wolffa. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Quine, Willard Van Orman. 1977/1973. Filozofia logiki. Przeł. Halina Mortimer. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Quine, Willard Van Orman. 1980. „The Variable and its Place In Reference”. W: Philosophical Subjects: Essays Presented to P.F. Strawson. Red. Zak Van Straaten (red.), 164–173. Oxford: Clarendon Press.
Shapiro, Stewart. 1991. Foundations without foundationalism. A case for second-order logic. New York, Oxford: Oxford University Press.
Słupecki, Jerzy, i Ludwik Borkowski. 1963. Elementy logiki matematycznej i teorii mnogości. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Strawson, Peter Frederick. 1980/1959. Indywidua. Próba metafizyki opisowej. Przeł. Bohdan Chwedeńczuk. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX
Szubka, Tadeusz. 1995. „Wprowadzenie”. W: Metafizyka w filozofii analitycznej. Red. Tadeusz Szubka, 9–29. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Tarski, Alfred. 1995/1933. „Pojęcie prawdy w językach nauk dedukcyjnych”. W: Alfred Tarski. Pisma logiczno-filozoficzne. T. 1. Prawda. Przeł. Jan Zygmunt, 13–172. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Tarski, Alfred. [1941/2012], Wprowadzenie do logiki i do metodologii nauk dedukcyjnych. Przeł. Monika Sujczyńska. Warszawa: Philomath, 1995. Online: Calculemus.org. Dostęp 17.01. 2017. http://tarski.calculemus.org.
Tarski, Alfred. [1969/95], „Prawda i dowód”. W: Alfred Tarski. Pisma logiczno-filozoficzne. T. 1. Prawda. Przeł. Jan Zygmunt, 292–332. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wierzbicka, Anna. 2006/1996. Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne. Przeł. Adam Głaz. Lublin: Wydawnictwo Naukowe UMCS
Wolff, Christian. 1963/1728. Preliminary Discourse on Philosophy in General, przeł. Richard J. Blackwell. Indianapolis, Ind.: Bobbs-Merrill Company.
van Inwagen, Peter. 1998. „Meta-ontology”. Erkenntnis 48, nr 2-3: 233–250. DOI: 10.1023/A: 1005323618026.
Arystoteles. 1990b. Hermeneutyka. W: Arystoteles. Dzieła wszystkie. T. 1. Kategorie, Hermeneutyka, Analityki pierwsze, Analityki wtóre, Topiki, O dowodach sofistycznych. Przeł. Kazimierz Leśniak, 66–88. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Arystoteles. 1990c. Metafizyka. W: Arystoteles. Dzieła wszystkie. T. 2. Fizyka, O niebie, O powstawaniu i niszczeniu, Meteorologika, O świecie, Metafizyka. Przeł. Kazimierz Leśniak, 602–857. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Augustynek, Zdzisław. 1975. Natura czasu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Berto, Francesco, i Matteo Plebani. 2015. Ontology and Metaontology: A Contemporary Guide. London, New Delhi, New York, Sydney: Bloombsbury.
Biłat, Andrzej. 2004. Ontologiczna interpretacja logiki. U podstaw ontologii logicznej. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Biłat, Andrzej. 2013. Ontologia formalna jako teoria eksplikacyjna. Lublin: Wydawnictwo Naukowe Gavagai.
Biłat, Andrzej. 2016. „Czym jest ontologiczna filozofia formalna?”. Przegląd Filozoficzny 25, nr 2 (98): 499–514.
Biłat, Andrzej. 2016a. „Czy świat realny na pewno istnieje? O pewnym użyciu metod formalnych w filozofii czasu”. W: Myśli o języku, nauce i wartościach. Seria druga. Profesorowi Jackowi Jadackiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Red. Anna Brożek, Alicja Chybińska, Mariusz Grygianiec i Marcin Tkaczyk, 91–106. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Boolos, George. 1997/1975. „O logice drugiego rzędu”. W: Filozofia logiki. Red. Jan Woleński. Przeł. Cezary Cieśliński i Anna Sierszulska, 97–118. Warszawa: Wydawnictwo Spacja, Fundacja Aletheia.
Bunge, Mario. 1977. Treatise on Basic Philosophy. Vol. 3. Ontology I: The Furniture of the World. Dordrecht, Boston: D. Reidel.
Burkhardt, Hans, i Barry Smith. 1991. Handbook of Metaphysics and Ontology. Munich: Philosophia.
Cocchiarella, Nino. 2007. Formal Ontology and Conceptual Realism. New York: Springer Verlag.
Feser, Edward. 2013. „Introduction: an Aristotelian Revival?”. W: Aristotle on Method and Metaphysics. Red. Edward Feser, 1–6. Philosophers in Depth. Houndmills, Basingstoke, New York: Pallgrave Macmillan.
Garbacz, Paweł, i Robert Trypuz. 2012. Ontologia poza ontologią. Studium metateoretyczne u podstaw informatyki. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Gilson, Étienne. 2006/1948. Byt i istota. Przeł. Donata Eska i Jerzy Nowak. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Goranko, Valentin, i Anthony Galton. 2015. „Temporal Logic”. W: The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Red. Edward N. Zalta. Dostęp 17.01.2017. https://plato.stanford.edu/ archives/win2015/entries/logic-temporal/.
Grädel, Erich, Wolfgang Thomas i Thomas Wilke (red.). 2002. Automata, logics, and infnite games. A guide to current research. Lecture Notes in Computer Science 2500. Berlin: Springer Verlag.
Ingarden, Roman. 1987/1947. Spór o istnienie świata. T. I. Ontologia egzystencjalna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Le Poidevin, Robin. 1993. „Relationism and Temporal Topology: Physics or Metaphysics?”. W: The Philosophy of Time. Red. Robin Le Poidevin i Murray MacBeath, 149-167. Oxford: Oxford University Press.
Łagosz, Marek. 2007. Realność czasu. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Novotny, Daniel D., i Lukáš Novák. 2014. Neo-Aristotelian perspectives in metaphysics. New York : Routledge.
Paź, Bogusław. 2002. Epistemologiczne założenia ontologii Christiana Wolffa. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Quine, Willard Van Orman. 1977/1973. Filozofia logiki. Przeł. Halina Mortimer. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Quine, Willard Van Orman. 1980. „The Variable and its Place In Reference”. W: Philosophical Subjects: Essays Presented to P.F. Strawson. Red. Zak Van Straaten (red.), 164–173. Oxford: Clarendon Press.
Shapiro, Stewart. 1991. Foundations without foundationalism. A case for second-order logic. New York, Oxford: Oxford University Press.
Słupecki, Jerzy, i Ludwik Borkowski. 1963. Elementy logiki matematycznej i teorii mnogości. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Strawson, Peter Frederick. 1980/1959. Indywidua. Próba metafizyki opisowej. Przeł. Bohdan Chwedeńczuk. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX
Szubka, Tadeusz. 1995. „Wprowadzenie”. W: Metafizyka w filozofii analitycznej. Red. Tadeusz Szubka, 9–29. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Tarski, Alfred. 1995/1933. „Pojęcie prawdy w językach nauk dedukcyjnych”. W: Alfred Tarski. Pisma logiczno-filozoficzne. T. 1. Prawda. Przeł. Jan Zygmunt, 13–172. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Tarski, Alfred. [1941/2012], Wprowadzenie do logiki i do metodologii nauk dedukcyjnych. Przeł. Monika Sujczyńska. Warszawa: Philomath, 1995. Online: Calculemus.org. Dostęp 17.01. 2017. http://tarski.calculemus.org.
Tarski, Alfred. [1969/95], „Prawda i dowód”. W: Alfred Tarski. Pisma logiczno-filozoficzne. T. 1. Prawda. Przeł. Jan Zygmunt, 292–332. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wierzbicka, Anna. 2006/1996. Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne. Przeł. Adam Głaz. Lublin: Wydawnictwo Naukowe UMCS
Wolff, Christian. 1963/1728. Preliminary Discourse on Philosophy in General, przeł. Richard J. Blackwell. Indianapolis, Ind.: Bobbs-Merrill Company.
van Inwagen, Peter. 1998. „Meta-ontology”. Erkenntnis 48, nr 2-3: 233–250. DOI: 10.1023/A: 1005323618026.
Opublikowane
2019-03-22
Numer
Dział
Artykuły
Copyright (c) 2018 Roczniki Filozoficzne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
