Gabriel Marcel i etyka heterocentryczna

Michał Węcławski

doi:10.18290/rf21692-12

Michał Węcławski Uniwersytet Wrocławski, Polska https://orcid.org/0000-0001-6079-535X

DOI: https://doi.org/10.18290/rf21692-12

Słowa kluczowe: Gabriel Marcel, etyka heterocentryczna, wnętrze, coś poza, inny, ontologia

Abstrakt

Artykuł przedstawia etyczny wymiar refleksji filozoficznej Gabriela Marcela. Na tle szeregu obecnych w niej kategorii (m.in. próba, zdrada, wspólnota, ofiara, obecność, rozporządzalność, intersubiektywność, miłość) zostaje ona określona mianem heterocentrycznej. Pojęcie to, zaczerpnięte z pism samego Marcela, znajduje tu zastosowanie w celu odróżnienia od ugruntowanych już w literaturze przedmiotu, ale dotyczących zwłaszcza koncepcji późniejszych, nazw w rodzaju „filozofia innego” czy „dialektyka tożsamości i różnicy”; w ogólności dotyczy postawy zwrócenia się ku temu, co inne, które zarazem prowadzi do wewnętrznego samoodzyskania. Przed znajdującym się w drodze człowiekiem stoi zadanie odpowiedzi na wezwanie płynące zarówno z jego wnętrza, jak i z czegoś poza; ostatecznie jego celem staje się, by umocować własne istnienie w głębi rzeczywistości, która je przekracza. Wskazane przy tym zostaje, że etyka Marcela nie unika ontologii, a odpowiedź na pytanie o to, jak żyć, jest nierozerwalnie złączona z refleksją nad byciem.

Bibliografia

Bergson, Henri. 2007. Dwa źródła moralności i religii. Tłum. Piotr Kostyło i Krzysztof Skorulski. Kraków: Znak.

Bierdiajew, Mikołaj. 1999. Głoszę wolność. Wybór pism. Tłum. Henryk Paprocki. Warszawa: Aletheia.

Bierdiajew, Mikołaj. 2002. Rozważania o egzystencji. Filozofia samotności i wspólnoty. Tłum. Henryk Paprocki. Kęty: Antyk.

Buber, Martin. 1992. Ja i Ty. Wybór pism filozoficznych. Tłum, Jan Doktór. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.

Dec, Ignacy. 1995. Dwie antropologie: Tomaszowa a Marcelowa teoria człowieka. Wrocław: PFT.

Dybel, Paweł. 2012. „Kłopot z «intersubiektywnością»”. W: Intersubiektywność, red. Piotr Makowski, 17–28. Kraków: Universitas.

Farges, Julien. 2013. „L’«hyperphénoménologique» et le «métaproblématique». Remarques sur les limites de la phénoménologie dans la pensée de Gabriel Marcel”. W: Gabriel Marcel et la phénoménologie, red. Pascal David, 23–52. Paris: Présence de Gabriel Marcel.

Fromm, Erich. 2015. Mieć czy być? Tłum. Jan Karłowski. Poznań: Rebis.

Gielarowski, Andrzej. 2006. „Obecność: między widzialnością a tym, co niewidzialne”. W: Metafizyka obecności, red. Aleksander Bobko i Magdalena Kozak, 77–108. Kraków: Wydawnictwo Naukowe PAT.

Gielarowski, Andrzej. 2007. „Obecność i tajemnica”. W: Od filozofii refleksji do hermeneutyki. Francuska filozofia religii, red. Joanna Barcik, 209–227. Kraków: Wydawnictwo Naukowe PAT.

Gielarowski, Andrzej. 2013. Tajemnica obecności: bycie i intersubiektywność w filozofii Gabriela Marcela. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Hazelton, Roger. 1958. “Marcel on Mystery”. The Journal of Religion 38, no. 3: 155–167. DOI: 10.1086/485076.

Hernandez, Jill Graper. 2011. Gabriel Marcel’s Ethics of Hope. Evil, God and Virtue. London: Continuum.

Hocking, William Ernest. 1954. „Marcel and the Ground Issues of Metaphysics”. Philosophy and Phenomenological Research 14, no. 4: 439-69. DOI:10.2307/2103227.

Kołakowski, Leszek. 1997. Bergson. Warszawa: Wydawnicwo Naukowe PWN.

Kruszelnicki, Michał. 2008. Drogi francuskiej heterologii. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.

Lévinas, Emmanuel. 2002. Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności. Tłum. Małgorzata Kowalska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Marcel, Gabriel. 1959. „What Can One Expect of Philosophy?”. An Irish Quarterly Review 48, no. 190: 151–162.

Marcel, Gabriel. 1965. Od sprzeciwu do wezwania. Tłum. Stanisław Ławicki. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.

Marcel, Gabriel. 1974. „Testament filozoficzny”. Tłum. Stanisław Grygiel. Znak 241-242: 978–988.

Marcel, Gabriel. 1984. Homo viator. Wstęp do metafizyki nadziei. Tłum. Piotr Lubicz. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.

Marcel, Gabriel. 1987. Dziennik metafizyczny. Tłum. Ewa Wende. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.

Marcel, Gabriel. 1991. „I and Thou“. W: The Philosophy of Martin Buber, red. Paul Arthur Schilpp i Maurice Friedman, 41–48. La Salle: Open Court.

Marcel, Gabriel. 1995. Tajemnica bytu. Tłum. Małgorzata Frankiewicz. Kraków: Wydawnictwo Znak.

Marcel, Gabriel. 1997. „Obecność i nieśmiertelność”. Tłum. Krystyna Wróblewska. W drodze 51, nr 11: 7–17.

Marcel, Gabriel. 1998. „Position et approches concrètes du mystère ontologique”. W: Idem. L’homme problématique. Position et approches concrètes du mystère ontologique. Nouvelle édition, 187–244. Paris: Association Présence de Gabriel Marcel.

Marcel, Gabriel. 2001. Być i mieć. Tłum. Donata Eska. Warszawa: Altaya.

Marcel, Gabriel. 2011. Mądrość i poczucie sacrum. Tłum. Krzysztof Chodacki i Paulina Chołda. Kraków: Arcana.

Mukoid, Ewa. 1999. Filozofia zła. Nabert, Marcel, Ricoeur. Kraków: Universitas.

Murawska, Monika. 2005. Problem innego. Analiza porównawcza koncepcji intersubiektywności Maurice’a Merleau-Ponty’ego i Emmanuela Lévinasa. Warszawa: Wydział Filozofii i Socjologii.

Murchland, Bernard G. 1959. „The Philosophy of Gabriel Marcel”. The Review of Politics 21, no 2: 339–356. DOI:10.1017/S0034670500022427.

O’Malley, John B. 1966. The Fellowship of Being. An Essay on the Concept of Person in the Philosophy of Gabriel Marcel, Hague: Springer.

Podsiad, Antoni. 1984. „Gabriel Marcel, czyli próba chrześcijańskiego egzystencjalizmu”. W: Gabriel Marcel. Homo viator. Wstęp do metafizyki nadziei. Tłum. Piotr Lubicz, 289–316. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.

Ricœur, Paul. 1976. „Gabriel Marcel et la phénoménologie”. W: Entretiens autour de Gabriel Marcel, red. Jeanne Parain-Vial, Paul Ricœur et al., 52–74. Neuchâtel, Paris: Éditions de la Baconnière.

Ricœur, Paul. 1989. „Entre éthique et ontologie: la disponibilité”. W: Gabriel Marcel: colloque organisé par la Bibliothèque Nationale et l’association «Présence de Gabriel Marcel», red. Michele Sacquin, 157–165. Paris: Bibliothèque Nationale.

Ricoeur, Paul. 2003. O sobie samym jako o innym. Tłum. Bogdan Chełstowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Skarga, Barbara. 1982. Czas i trwanie: studia o Bergsonie. Warszawa: PWN.

Szabat, Marta. 2018. Inny — źródło wiedzy: możliwości etyki heterologicznej na tle wybranych koncepcji myślicieli francuskich XX i XXI wieku. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Sweetman, Brendan. 2008. The Vision of Gabriel Marcel: Epistemology, Human Person, Transcendent. Amsterdam, New York: Rodopi.

Tarnowski, Karol. 1993. Ku absolutnej ucieczce. Bóg i wiara w filozofii Gabriela Marcela. Kraków: Wydawnictwo Naukowe PAT.

Tarnowski, Karol. 1995. „Gabriel Marcel, filozof próby”. Przedmowa do: Gabriel Marcel. Tajemnica bytu. Tłum. Małgorzata Frankiewicz, 9–22. Kraków: Wydawnictwo Znak.

Tarnowski, Karol. 2000. Bóg fenomenologów. Kraków: Biblos.

Tilliette, Xavier. 1998. „Gabriel Marcel: l’éthique entre l’ontologie et le christianisme”. Posłowie w: Entretiens Paul Ricœur Gabriel Marcel, 131–148. Paris: Association Présence de Gabriel Marcel.

Treanor, Brian. 2006. Aspects of Alterity: Levinas, Marcel and the Contemporary Debate. New York: Fordham University Press.

Warmbier, Adriana. 2015. „Spór o pojęcie intersubiektywności. Transcendentalizm etyczny a podmiotowa treść doświadczenia”. Kwartalnik Filozoficzny 43 (4/2015): 45-60. http://pau.krakow.pl/KwartalnikFilozoficzny/KF_XLIII_2015_z4_03.pdf

Wood, Robert E. 1999. „The Dialogical Principle and the Mystery of Being: The Enduring Relevance of Martin Buber and Gabriel Marcel”. International Journal for Philosophy of Religion 45, no. 2: 83-97. https://www.jstor.org/stable/40036026.