Problem reprezentacji w nauce – obszary niezbadane

Mariusz Mazurek

doi:10.18290/rf21692-9

Mariusz Mazurek Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Polska https://orcid.org/0000-0002-9646-6897

Słowa kluczowe: reprezentacja w naukach empirycznych, podobieństwo, reprezentacja w naukach technicznych, poiesis, artefakt, reprezentacja w naukach informatycznych, obiekt wirtualny

Abstrakt

Problem reprezentacji w nauce (różny od kwestii reprezentacji mentalnych w filozofii umysłu) jest intensywnie badany tylko w odniesieniu do nauk empirycznych, przy czym – co ograniczające i wadliwe – w wynikach tych badań dominuje jeden typ identyfikacji relacji reprezentacji, a mianowicie odwołujący się do podobieństwa, w szczególności do izomorfizmu. W tym tekście pokazuję, że zagadnienie reprezentacji w nauce ma trzy braki i wady, które należy usunąć, odkrywając nowe pola rozważań i w związku z tym inicjując nowe badania. Zagadnienie reprezentacji (1) jest ograniczone do wątpliwego identyfikowania reprezentacji jako podobieństwa, (2) nie obejmuje problemu reprezentacji w naukach technicznych i komputerowych, (3) nie rozróżnia nauk opisowo-eksplanacyjnych (teoretycznych) od nauk stosowanych (preskrypcyjnych). Różnice w relacjach reprezentowania, w tym w typach obiektów reprezentowanych i reprezentujących, pokazują najgłębszą różnicę w naturach tych nauk. Wniknięcie w problem reprezentowania otwiera całe obszary dociekań, które mogą prowadzić do bogatszej i szerszej koncepcji nauk niż te dotychczasowe. Ewenementem jest, że obszary te są w niewielkim obecnie stopniu badane w dzisiejszej filozofii.

Bibliografia

Bailer-Jones, Daniela. 2009. Scientific Models in Philosophy of Science. Pittsburg: University of Pittsburgh Press.

Barberousse, Anouk, i Pascal Ludwig. 2009. „Models as Fictions”. W: Fictions in Science. Philosophical Essays on Modeling and Idealization, red. Mauricio Suárez, 56–73. New York: Routledge.

Boesch, Brandon. 2018. Scientific Representation and Human Action. University of South Carolina. University Libraries. Scholar Commons. Dostęp 06.10.2019. https://scholarcommons.sc.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=5589&context=etd.

Bondecka-Krzykowska, Izabella. 2012. „Uwagi na temat ontologii wirtualnej rzeczywistości”. Filozofia Nauki 4: 139–153.

Callender, Craig, i Jonathan Cohen. 2005. „There Is No Special Problem about Scientific Representation”. Theoria 55: 67–85. DOI: https://doi.org/10.1387/theoria.554.

Cartwright, Nancy, Towfic Shomar, i Mauricio Suárez. 1995. „The Tool Box of Science: Tools for the Building of Models with a Superconductivity Example”. W: Theories and Models in Scientific Processes, red. William E. Herfel, Władysław Krajewski, Ilkka Niiniluoto i Ryszard Wójcicki, 137–149. Amsterdam, Atlanta: Rodopi.

Cartwright, Nancy. 1983. How the Law of Physics Lie. Oxford: Oxford University Press.

Cartwright, Nancy. 1999. „Models and the Limits of Theory: Quantum Hamiltonians and the BCS Model of Superconductivity”. W: Models as Mediators, red. Mary S. Morgan i Margaret Morrison, 241–281. Cambridge: Cambridge University Press.

Cartwright, Nancy. 1999. The Dappled World. A Study of the Boundaries of Science. Cambridge: Oxford University Press.

Contessa, Gabriele. 2007. Representing Reality: The Ontology of Scientific Models and Their Representational Function. London: University of London.

Coopmans, Catelijne, Janet Vertesi, Michael Lynch, i Steve Woolgar. 2014. Representation in scientific practice revisited. Cambridge, MA: MIT Press.

Czarnocka, Małgorzata. 2009. Droga do koncepcji prawdy symbolicznej. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Czarnocka, Małgorzata. 2019. „O potrzebie metateoretycznej zmiany w filozofii nauki na przykładzie problemu modeli i reprezentacji”. W: Między filozofią a chemią. Księga Jubileuszowa dla Profesora Pawła Zeidlera, red. Jarosław Boruszewski, Radosław Kazibut, Sławomir Leciejewski, Tomasz Rzepiński i Zbigniew Tworak, 65–82. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Da Costa, Newton, i Steven French. 2003. Science and Partial Truth: A Unitary Approach to Models and Scientific Reasoning. Oxford: Oxford University Press.

Denning, Peter J. 2000. „Computer Science: The Discipline” W: Encyclopedia of Computer Science, red. Anthony Ralston i David Hemmendinger. Dostęp 06.10.2019. http://denning institute.com/pjd/PUBS/ENC/cs99.pdf.

Franssen, Maarten, Peter Kroes, Thomas Reydon i Pieter E. Vermaas (red.). 2014. Artefact Kinds. Ontology and the Human-Made World. Switzerland: Springer International Publishing.

Franssen, Maarten, i Peter Kroes. 2014. „Artefact Kinds, Ontological Criteria, and Forms of Mind-Dependence”. W: Artefact Kinds. Ontology and the Human-Made World, red. Franssen, Maarten, Peter Kroes, Thomas Reydon i Pieter E. Vermaas. Switzerland: Springer International Publishing, s. 63–84. DOI: 10.1007/978-3-319-00801-1_5.

Franssen, Maarten, Gert-Jan Lokhorst, i Ibo van de Poel. 2018. Philosophy of Technology. W: The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2018 Edition), red. Edward N. Zalta. Dostęp 06.10.2019. https://plato.stanford.edu/entries/technology/.

Frigg, Roman. 2002. „Models and Representations: Why Structures are not Enough”. W: Centre for Philosophy of Natural and Social Sciences. Measurement in Physics and Economics Project Discussion Paper Series, DP MEAS 25/02, 1–42. London: London School of Economics. Roman Frigg. Dostęp 05.05.2021. http://www.romanfrigg.org/writings/Models_and_Representation.pdf.

Frigg, Roman. 2010. „Fiction and Scientific Representation”. W: Beyond Mimesis and Convention. Representation in Art and Science, red. Roman Frigg, Matthew C. Hunter, 97–138. Berlin, New York: Springer. Roman Frigg. Dostęp 05.05.2021. http://www.romanfrigg.org/writings/Fiction_and_Scientific_Representation.pdf

Galimberti, Umberto. 2009. „Man in the age of technology.” Journal of Analytical Psychology 54, 1: 3–17. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1468-5922.2008.01753.x.

Gehlen, Arnold. 1980. Man in the age of technology. New York: Columbia University Press.

Giere, Ronald N. 1988. Explaining Science. A Cognitive Approach. Chicago: University of Chicago Press.

Goczyła, Krzysztof. 2011. Ontologie w systemach informatycznych. Warszawa: Akademicka Oficyna Wydawnicza EXIT.

Hardt, Łukasz. 2014. „Modele, metafory i teoria ekonomii”. Diametros 41: 13–37. DOI: 10.13153/diam.41.2014.650

Hardt, Łukasz. 2016. „On Similarities in Modelling and Metaphorizing Economic Phenomena”. Studia Metodologiczne 36: 147–174. DOI: 10.14746/sm.2016.36.8.

Hardt, Łukasz. 2018. „Economic Models and Ceteris Normalibus Laws”. Studia Ekonomiczne 1 2: 41–70.

Hartmann, Stephan. 1995. „Models as a Tool for Theory Construction: Some Strategies of Preliminary Physics”. W: Theories and Models in Scientific Processes red. William E. Herfel, Władysław Krajewski, Ilkka Niiniluoto i Ryszard Wójcicki, 49–67. Amsterdam, Atlanta: Rodopi.

Hilipen, Risto. 2018. „Artifact”. W: The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2018 Edition), red. Edward N. Zalta. Dostęp 06.10.2019. https://plato.stanford.edu/archives/sum2018/entries/artifact.

Humphreys, Paul, i Cyrille Imbert (red). 2013. Models, Simulations, and Representations. New York: Routledge.

Janusz, Robert. 2002. Program dla Wszechświata: filozoficzne aspekty języków obiektowych, Kraków: Wydawnictwo WAM.

Janusz, Robert. 2007. „O metodach wirtualnych w paradygmacie obiektowym”. Zagadnienia Filozoficzne w Nauce 41: 125-131.

Kiepas, Andrzej, Mariola Sułkowska i Magdalena Wołek (red.). 2009. Człowiek a światy wirtualne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Krajewski, Władysław. 1996. „Różne pojęcia modelu w nauce”. Zagadnienia Naukoznawstwa 130, nr 4: 445–454.

Krąpiec, Mieczysław A. 2009. „Akt i możność”. W: Powszechna Encyklopedia Filozofii, t. 1, red. Andrzej Maryniarczyk. Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu. Dostęp 06.10. 2019. http://www.ptta.pl/pef/pdf/a/aktim.pdf.

Latawiec, Anna. 2004. „Uwagi w sprawie wirtualności”. Studia Philosophiae Christianae 40, nr 2: 279–291.

Leciejewski, Sławomir. 2013. Cyfrowa rewolucja w badaniach eksperymentalnych: studium metodologiczno-filozoficzne, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Mazurek, Mariusz. 2017. Modele w filozoficznych koncepcjach nauki. Warszawa: IFiS PAN

Mazurek, Mariusz. 2020. „O obiektach wirtualnych”. Filozofia i Nauka. Studia Filozoficzne i Interdyscyplinarne 8: 137-154. DOI: https://doi.org/10.37240/FiN.2020.8.1.5.

Morgan, Mary, Tarja Knuuttila. 2012. „Models and Modelling in Economics”. W: Handbook of the Philosophy of Economics, red. Uskali Mäki, 49–87. North Holland: Elsevier Science.

Morgan, Mary, i Margaret Morrison. 1999. „Models as Mediating Instruments”. W: Models as Mediators. Perspectives on Natural and Social Science, red. Mary Morgan i Margaret Morrison, 10–37. Cambridge: Cambridge University Press.

Nersessian, Nancy J. 1999. „Model-based Reasoning in Conceptual Change”. W: Model-based Reasoning in Scientific Discovery, red. Lorenzo Magnani, Nancy J. Nersessian i Paul Thagard, 5–22. New York: Kluwer/Plenum.

Pitt, Joseph C. 1999. Thinking About Technology: Foundations of the Philosophy of Technology. New York: Seven Bridges Press.

Polak, Paweł. 2020. „Modelowanie komputerowe w filozofii — uwagi metodologiczne”. Filozofia i Nauka. Studia Filozoficzne i Interdyscyplinarne 8: 203–212. DOI: https://doi.org/10.37240/FiN.2020.8.1.9.

Portides, Demetris. 2011. „Seeking Representations of Phenomena: Phenomenological Models” Studies in History and Philosophy of Science 42, 2: 334–341.

Preston, Beth. 2018. „Artifact”. W: The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2018 Edition), red. Edward N. Zalta. Dostęp 06.10.2019. https://plato.stanford.edu/archives/fall2018/entries/artifact (06.10.2019).

Rapaport, William J. 2019. „Philosophy of Computer”. University at Buffalo. Department of Computer Science and Engineering. William J. Rapaport, Associate Professor Emeritus. Dostęp 06.10.2019. https://cse.buffalo.edu/~rapaport/Papers/phics.pdf.

Schummer, Joachim. 2001. „Aristotle on technology and nature”. Philosophia Naturalis 38: 105–120. Joachim Schummer. Dostęp 05.05.2021. http://joachim schummer.net/papers/2001_Aristotle_PhilNat.pdf.

Stromberg, Joseph. 2013. „What Is the Antropocene and Are We in It?” Smithsonian Magazine. https://www.smithsonianmag.com/science-nature/what-is-the-anthropocene-and-are-we-in-it-164801414/(06.10.2019).

Suárez, Mauricio. 2003. „Scientific Representation: Against Similarity and Isomorphism”. International Studies in the Philosophy of Science 17, no. 3: 225–244. DOI: https://doi.org/10.1080/0269859032000169442.

Suárez, Mauricio. 2010. „Scientific Representation”. Blackwell’s Philosophy Compass 5: 91–101. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1747-9991.2009.00261.x.

Thagard, Paul. 20052. Mind. Introduction to Cognitive Science. Cambridge, Massachusetts, London: MIT Press.

Thomasson, Amie. 2007. „Artifacts and Human Concepts”. W: Creations of the Mind: Theories on Artifacts and Their Representation, red. Eric Margolis i Stephen Laurence. Oxford: Oxford University Press, s. 52–73.

Van Fraassen, Bas. 2008. Scientific Representation: Paradoxes of Perspective. Oxford: Oxford University Press.

Winsberg, Eric. 2019. „Computer Simulations in Science”. W: The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2019), red. Edward N. Zalta. Dostęp 03.10.2020. https:// plato. stanford.edu/ archives/win2019/entries/simulations-science.

Wójcicki, Ryszard. 1994. Theories and Theoretical Models. W: Patrick Suppes: Scientific Philosopher. Vol. 1. Probability and Probabilistic Causality, red. Paul Humphreys, 125–149. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.

Woolgar, Steve. 2002. Virtual society? Technology, Cyberbole, Reality. Oxford–New York: Oxford University Press.

Zahorodna, Katarzyna. 2015. Problem reprezentacji umysłowych w rozszerzonych systemach poznawczych. Wrocław: Wydawnictwo Fundacji „Projekt Nauka”.

Zeidler, Paweł. 2013. Models and Metaphors as Research Tools in Science. A Philosophical, Methodological and Semiotic Study of Science. Münster−Berlin−Wien−Zürich: LIT Verlag.