Bóg jako primum cognitum – dyskusje i kontrowersje (bł. Duns Szkot, Henryk z Gandawy, św. Tomasz z Akwinu, św. Bonawentura, Mikołaj z Kuzy)

Agnieszka Kijewska

doi:10.18290/rf.2019.67.2-1

Agnieszka Kijewska Wydział Filozofii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie https://orcid.org/0000-0003-1843-538X

DOI: https://doi.org/10.18290/rf.2019.67.2-1

Słowa kluczowe: przedmiot właściwy i pierwszy ludzkiego intelektu; pojęcie Boga; filozofia wieku XIII

Abstrakt

W artykule przedstawiam, jak u najważniejszych przedstawicieli XIII-wiecznej scholastyki kształtowała się koncepcja pierwszego przedmiotu ludzkiego intelektu (primum cognitum), takiego przedmiotu, który określa horyzont ludzkich możliwości poznawczych. Ta szczegółowa kwestia wymaga określonych rozwiązań teoriopoznawczych, metafizycznych i antropologicznych. Wśród różnych stanowisk należy wyróżnić stanowisko Henryka z Gandawy i św. Bonawentury, którzy głosili, że pierwszym przedmiotem naszego intelektu jest Bóg, oraz stanowisko św. Tomasza, który uważał, że tym przedmiotem jest istota rzeczy materialnej. Duns Szkot zaproponował rozwiązanie, które łączy stanowiska poprzedników, a zarazem wychodzi poza różnorodne ograniczenia ich koncepcji. Uważam, że epistemologia Mikołaja z Kuzy, wybitnego myśliciela XV wieku, pozostawała pod silnym wpływem rozwiązań scholastyków.

Bibliografia

Albertson, David. Mathematical Theologies. Nicholas of Cusa and the Legacy of Thierry of Chartres. Oxford: Oxford University Press, 2014.

Counet, Jean-Michel. Mathématique et dialectiques chez Nicolas de Cues. Paris: Vrin, 2000.

Cullen, Christopher M. „Bonaventure’s Philosophical Method”. W: A Companion to Bonaventure, red. Jay Hammond, Wayne Hellmann i Jared Goff, 121–163. Leiden: Brill, 2013.

Devriendt, Jean. „Bonaventure”. W: Encyclopédie des mystiques rhénans d’Eckhart à Nicolas de Cues et leur réception, red. Marie-Anne Vannier, 209–213. Paris: Cerf, 2011.

Dillard, Peter S. A Way into Scholasticism. A Companion to St. Bonaventure’s “The Soul’s Journey into God”. Eugene, Oregon: Cascade Books, 2011.

Führer, Marcus. Echos of Aquinas in Cusanus’s Vision of Man. Lanham, Boulder, New York, Toronto, Plymouth: Lexington Books, 2014, [e-book].

Honnefelder, Ludger. Ens inquantum ens. Der Begriff des Seienden als solchen als Gegenstand der Metaphysik nach der Lehre des Johannes Duns Scottus. (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters, Band 16). Münster: Aschendorff, 1979

Hödl, Ludwig. „The Theologian Henry of Ghent”. W: A Companion to Henry of Ghent, red. Gordon A. Wilson, 103–134. Leiden: Brill, 2010.

Kijewska, Agnieszka. „Idiota de mente: Cusanus’ Position in the Debate between Aristotelianism and Platonism”. W: Nicholas of Cusa on the Self and Self-Consciousness, red. Walter Andreas Euler, Ylva Gustafsson i Iris Wikström, 67–88. Åbo: Åbo Akademi University Press 2010.

Kijewska, Agnieszka. „Nicolas de Cues – le philosophe de la Renaissance?”. W: Construction d’un imaginaire collectif européen. De la Renaissance aux Lumières: Allemagne, France, Pologne. Unité et diversité, red. Leszek Kańczugowski, 73–91. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2014.

Kijewska, Agnieszka. „Wstęp”. W: Mikołaj z Kuzy. Laik o umyśle. Przełożyła Agnieszka Kijewska, 5–59. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2008.

King, Peter. „Scotus on Metaphysics”. W: The Cambridge Companion to Duns Scotus, red. Thomas Williams, 13–68. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.

Kurdziałek, Marian. „Dlaczego św. Tomasz z Akwinu komentował De Trinitate i De hebdomadibus Boecjusza?”. W: Marian Kurdziałek. Średniowiecze w poszukiwaniu równowagi między arystotelizmem a platonizmem, 169–182. Lublin: TN KUL, 1996.

Laarmann, Matthias, “God as primum cognitum. Some Remarks on the Theory of Initial Knowledge of Esse and God according to St. Thomas Aquinas and Henry of Ghent”. W: Henry of Ghent: Proceedings of the International Colloquium, red. W. Vanhamel, 171–192. Leuven: Leuven University Press, 1996.

Lichacz, Piotr, Mikołaj Olszewski i Mateusz Przanowski. „Wstęp”. W: Święty Tomasz z Akwinu. O poznaniu Boga. Przełożyli Piotr Lichacz, Mateusz Przanowski i Mikołaj Olszewski. Źródła chrześcijańskie, 5–51. Kraków: Wydawnictwo M, 2005.

Miller, Clyde Lee. Reading Cusanus. Metaphor and Dialectic in a Conjectural Universe. Washington: Catholic University of America Press, 2003.

Müller, Irmgard. „Nikolaus von Kues und die Medizin”. W: Nikolaus von Kues 1401–2001. Akten des Symposiums in Bernkastel-Kues vom 23. Bis 26. Mai 2001, red. Klaus Kremer i Klaus Reinhardt, 333–350. Trier: Paulinus, 2003.

Olszewski, Mikołaj. O praktycznej bądź teoretycznej naturze teologii. Kraków: Universitas, 2002.

Olszewski, Mikołaj. „Wprowadzenie”. W: Święty Bonawentura. O wiedzy Chrystusa. O tajemnicy Trójcy. Przełożył Mikołaj Olszewski, 7–54. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2006.

Pasnau, Robert. „Cognition”. W: The Cambridge Companion to Duns Scotus, red. Thomas Williams, 285–311. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.

Pickavé, Martin. „Henry of Ghent on Metaphysics”. W: A Companion to Henry of Ghent, red. Gordon A. Wilson, 153–179. Leiden: Brill, 2010.

Raczyńska, Barbara. „Filozoficzna teoria człowieka w głównych traktatach salernitańskich”. Acta Mediaevalia XI (1997): 2–138.

Steenberghen, Van Fernand. Filozofia w wieku XIII. Przełożył Edward Iwo Zieliński. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2005.

Swieżawski, Stefan. Dzieje filozofii europejskiej XV wieku. T. 1: Poznanie. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1974.

Swieżawski, Stefan. Dzieje filozofii europejskiej XV wieku. T. 3: Byt. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1978.

Zagadnienie historii filozofii. Wyd. 2, red. Mikołaj Olszewski i Jacek Jadacki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 2005.

Taylor, Charles. „Philosophy and its history”. W: Philosophy in History: Essays on the historiography of philosophy, red. Richard Rorty, Richard McKay Rorty, Jerome B. Schneewind i Quentin Skinne, 17–30. Cambridge: Cambridge University Press, 1984.

Trepczyński, Marcin. Ścieżki myślenia Alberta Wielkiego i Tomasza z Akwinu. Warszawa: Wydawnictwo Campidoglio, 2013.

Trottmann, Christian. Théologie et noétique au XIIIe siècle. A la recherche d’un statut. (Études de philosophie médiévale, LXXVIII). Paris: Vrin, 1999.

Wieczorek, Bartosz. „Mistyka i dialog międzyreligijny w filozofii Mikołaja z Kuzy”. Studia Warmińskie 41–42 (2004–2005): 153–180.

Wood, Rega. „The Aristotelian science of metaphysics”. W: The Cambridge History of Medieval Philosophy, red. Robert Pasnau i Christina Van Dyke, 609–621. Cambridge: Cambridge University Press, 2010.

Zieliński, Edward Iwo. Jednoznaczność transcendentalna w metafizyce Jana Dunsa Szkota. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 1988.

Zieliński, Edward Iwo. „Jana Dunsa Szkota rozumienie metafizyki i jej przedmiotu”. W: Metafizyka w filozofii, red. Andrzej Maryniarczyk i Katarzyna Stępień. (Zadania współczesnej metafizyki, 6), 129–143. Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2004.