Zdania psychologiczne na tle reizmu u Tadeusza Kotarbińskiego

Janusz Maciaszek

doi:10.18290/rf2202.10

Janusz Maciaszek Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0003-3120-9256

Słowa kluczowe: analiza parataktyczna, intencjonalność, intensjonalność, monizm, parafraza, redukcjonizm, reizm, zdanie psychologiczne

Abstrakt

Analiza zdań psychologicznych stanowi jeden z najważniejszych elementów programu semantycznego zainicjowanego przez Tadeusza Kotarbińskiego, zwanego reizmem w wersji semantycznej. Celem tego programu było wyeliminowanie z języka wyrażeń oraz struktur gramatycznych, które reifikowały relacje, własności, zdarzenia oraz zawartości aktów psychicznych. Aby wyeliminować zawartości aktów psychicznych Kotarbiński zaproponował oryginalną analizę wypowiedzeń zdań psychologicznych parafrazowanych w postaci par wypowiedzeń, eliminując tym samym konieczność wprowadzania wszelkich bytów mentalnych lub intencjonalnych. W artykule przedstawiam krótko rozwiązania problemu zdań psychologicznych autorstwa Fregego i Russella, następnie wskazuję na filozoficzne inspiracje reizmu Kotarbińskiego. Analiza zdań psychologicznych przedstawiona przez Kotarbińskiego nie tylko rozwiązuje problem braku zastępowalności ekstensjonalnej, ale doprecyzowuje również jego poglądy reistyczne. Na koniec dokonuję krótkiego porównania analizy Kotarbińskiego z analogicznym rozwiązaniem autorstwa Donalda Davidsona, znanym jako analiza parataktyczna, które było rezultatem innych założeń filozoficznych, w szczególności zaś odmiennej od Kotarbińskiego wersji monizmu oraz innego podejścia do problemu prawdy.

Bibliografia

Ajdukiewicz, Kazimierz. 1931. „O znaczeniu wyrażeń”. W: Księga Pamiątkowa Polskiego Towarzystwa Filozoficznego we Lwowie, 31–77.

Arystoteles. 1990. Hermeneutyka. W: Tenże, Dzieła wszystkie, t. 1, tłum. Kazimierz Leśniak. Warszawa: PWN.

Bell, David. 1990. Husserl. London: Routledge.

Brentano, Franc. 1999. Psychologia z empirycznego punktu widzenia. Tłum. Włodzimierz Galewicz. Warszawa, PWN.

Davidson, Donald. 1966. „Theories of Meaning and Learnable Languages”. W: Proceedings of the 1964 International Congress for Logic, Methodology and Philosophy of Science, 383–94. Amsterdam: North Holland Publishing.

Davidson, Donald. 1968. „On Saying That”. Synthèse 19:130–46. https://doi.org/10.1007/BF00568054.

Davidson, Donald. 1980. „Myślenie i mowa”. Tłum. Barbara Stanosz. W: Język w świetle nauki, red. Barbara Stanosz, 340–62. Warszawa: Czytelnik.

Davidson, Donald. 1979a. „Quotation”. Theory of Decision 11(1): 27–40.

Davidson, Donald. 1979b. „Moods and performance”. W: Meaning and Use, red. Avishai Margalit, 9–20. Dordrecht: Reidel.

Frege, Gottlob. 1977. „Sens i znaczenie”. Tłum. Bogusław Wolniewicz. W: Tenże, Pisma semantyczne, 60–88. Warszawa: PWN.

Horecka, Aleksandra. 2013. „Obiekty semiotyczne w pracach Kazimierza Twardowskiego, Władysława Witwickiego, Kazimierza Ajdukiewicza i Tadeusza Kotarbińskiego”. Warszawa: Polskie Towarzystwo Semiotyczne.

Husserl, Edmund. 2000. Badania logiczne. Tom 2. Tłum. Janusz Sidorek. Warszawa: PWN.

Kotarbiński, Tadeusz. 1921. „Sprawa istnienia przedmiotów idealnych”. W: Księga Pamiątkowa ku uczczeniu 25-letniej działalności nauczycielskiej na katedrze filozofii w Uniwersytecie Lwowskim Kazimierza Twardowskiego, 149–70. Lwów: Uniwersytet Lwowski. Przedruk w: Kotarbiński 1958a, 7–39.

Kotarbiński, Tadeusz. 1922. „O istocie doświadczenia wewnętrznego”. Przegląd Filozoficzny 2. Przedruk w: Kotarbiński 1958a, 40–59.

Kotarbiński, Tadeusz. 1958a. Wybór pism. T. 2, Myśli o myśleniu. Warszawa: PWN.

Kotarbiński, Tadeusz. 1958b. „Próba redukcji poznania psychologicznego do ekstraspekcji”. Studia Filozoficzne 5 (8): 138–41.

Künne, Wolfgang. 2003. Conceptions of Truth. Oxford: Clarendon Press.

Maciaszek, Janusz. 2016. „Kilka uwag krytycznych o Tadeusza Kotarbińskiego analizie zdań psychologicznych”. Studia z Filozofii Polskiej 11:23–37.

Maciaszek, Janusz. 2017. „Tadeusza Kotarbińskiego analiza zdań psychologicznych i Donalda Davidsona analiza parataktyczna”. W: Racjonalność w myśleniu i działaniu. Filozofia Tadeusza Kotarbińskiego, red. Dariusz Łukasiewicz i Ryszard Mordarski, 63–79. Wydawnictwo UKW.

Maciaszek, Janusz. 2019a. „Filozofia Donalda Davidsona. Podstawy semantyki”. Łódź: Wydawnictwo UŁ.

Maciaszek, Janusz. 2019b. „Deskrypcje określone w polemice między P.F. Strawsonem a Bertrandem Russellem”. Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria 112:215–42.

Maciaszek, Janusz. 2022. „Meaning and Mimicking. Parataxis in Kotarbiński and Davidson”. W: The Lvov–Warsaw School and Contemporary Philosophy of Language. Studies in Philosophy of Language and Linguistics, Poznań Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities 117, red. Piotr Stalmaszczyk i Mieszko Tałasiewicz, 239–72. Leiden: Brill.

Russell, Bertrand. 1905. „On Denoting”. Mind 14:479–93.

Tarski, Alfred. 1933. Pojęcie prawdy w języku nauk dedukcyjnych. Prace Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Wydział III Nauk Matematyczno-Fizycznych 34. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie.