Polskie dwudziestowieczne dyskusje dotyczące racjonalności

Ryszard Kleszcz

doi:10.18290/rf2202.8

Ryszard Kleszcz Uniwersytet Łódzki https://orcid.org/0000-0002-4618-6598

Słowa kluczowe: filozofia polska XX wieku, spory o racjonalność poznawczą, Kazimierz Twardowski, Szkoła Lwowsko-Warszawska, Roman Ingarden, Henryk Elzenberg, Leszek Kołakowski, Marian Przełęcki, spory o binarność racjonalności, spory o kryteria racjonalności, uzasadnianie racjonalności

Abstrakt

Artykuł przedstawia dwudziestowieczne polskie dyskusje filozoficzne dotyczące racjonalności, w szczególności w kontekście poznawczym. Omawiane są stanowiska wielu uczonych, począwszy od Kazimierza Twardowskiego i założonej przezeń Szkoły Lwowsko-Warszawskiej do myślicieli okresu powojennego: Leszka Kołakowskiego i Mariana Przełęckiego. W części drugiej poddane są dyskusji i analizie trzy kwestie systematyczne, dotyczące racjonalności przekonań: problem ich binarności, kryteriów racjonalności oraz zagadnienie uzasadnienia jej wyboru.

Bibliografia

Ajdukiewicz, Kazimierz. „Logistyczny antyirracjonalizm w Polsce”. Przegląd Filozoficzny 37, nr 4 (1934): 399–408.

Ajdukiewicz, Kazimierz. „Die Logistische Antirrationalismus in Polen”. Erkenntnis 5 (1935): 151–61.

Ajdukiewicz, Kazimierz. „Zagadnienie uzasadniania”. In: Tenże, Język i poznanie, 2:374–83. Warszawa: PWN, 1985.

Ajdukiewicz, Kazimierz. Zagadnienia i kierunki filozofii. Kęty: Antyk, 2004.

Ayer, Alfred. J. Language, Truth and Logic. New York: Dover Publications, 1952.

Bocheński, Józef M. “O filozofii analitycznej”. W: Tenże, Logika i filozofia. Wybór pism, 35–49. Warszawa: PWN, 1993.

Carnap, Rudolph. Filozofia jako analiza języka nauki. Tłum. Andrzej Zabłudowski. Warszawa: PWN, 1969.

Cherniak, Christopher. Minimal Rationality. Cambridge, MA: MIT Press, 1986.

Dąmbska, Izydora. „Irracjonalizm a poznanie naukowe”. Kwartalnik Filozoficzny 14 (1938): 83–118, 185–212.

Elzenberg, Henryk. Z filozofii kultury. Kraków: Znak, 1991.

Elzenberg, Henryk. Kłopot z istnieniem. Aforyzmy w porządku czasu. Toruń: Wydawnictwo UMK, 2002.

Elzenberg, Henryk. Wartość i człowiek. Rozprawy z humanistyki i filozofii. Toruń: Wydawnictwo UMK, 2005.

Heller, Michał. Moralność myślenia. Tarnów: Biblos, 1991.

Ingarden, Roman. „Spór o istotę filozofii”. Przegląd Warszawski 4, nr 2 (1922): 161–72.

Ingarden, Roman. Czy zadaniem filozofii jest synteza nauk szczegółowych? Kwartalnik Filozoficzny 13, z. 2 (1936): 195–214.

Ingarden, Roman. Spór o istnienie świata. Wyd. 3. T. 1. Warszawa: PWN, 1987.

Jadacki, Jacek J. „W sprawie granic odpowiedzialności za słowo”. Studia Filozoficzne, nr 8–9 (1985): 81–85.

Kalinowski, Jerzy. „Przekonania i funktory przekonaniowe”. W: Studia z teorii poznania i filozofii wartości, red. Władysław Stróżewski, 59–70. Wrocław: Ossolineum, 1978.

Kamiński, Stanisław. „Czym są w filozofii i logice tzw. pierwsze zasady?” Roczniki Filozoficzne 11 (1963): 5–23.

Kleszcz, Ryszard. O racjonalności. Studium epistemologiczno-metodologiczne. Łódź: Wydawnictwo UŁ, 1998.

Kleszcz, Ryszard. „Rationality and Requirements of Logic”. Logica Trianguli 5 (2001): 63–71.

Kleszcz, Ryszard. O rozumie i wartościach, Łódź: Wydawnictwo WSHE w Łodzi, 2007.

Kleszcz, Ryszard. Metoda i wartości. Metafilozofia Twardowskiego. Warszawa: Semper, 2013.

Kleszcz, Ryszard. „Dwie metafilozofie: Elzenberg a Szkoła Lwowsko-Warszawska”. Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria 26, nr 4 (2017): 289–320.

Kleszcz, Ryszard. Profile metafilozoficzne. Łódź: Wydawnictwo Naukowe UŁ, 2020.

Kleszcz, Ryszard. „Roman Ingarden i dyskusje metafilozoficzne”. Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria R 29, nr 4 (2020): 103–22.

Koj, Leon. „O zasadności przekonań”. W: Fragmenty filozoficzne ofiarowane Henrykowi Hiżowi, red. Jerzy Pelc, 49–60. Warszawa: Zakład Semiotyki Logicznej UW, Polskie Towarzystwo Semiotyczne, 1992.

Kołakowski, Leszek. „Nieracjonalności racjonalizmu”. W: Tenże, Pochwała niekonsekwencji, 2:114–53. Warszawa: NOWA, 1989.

Kołakowski, Leszek. Obecność mitu, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2009.

Krąpiec, Mieczysław A. Metafizyka, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1978.

Łubnicki, Narcyz. „Myślenie a działanie”. Studia Filozoficzne, nr 2 (1957): 117–44.

Przełęcki, Marian. Poza granicami nauki. Z semantyki poznania pozanaukowego. Warszawa: Polskie Towarzystwo Semiotyczne, 1996.

Przełęcki, Marian. Horyzonty metafizyki. Warszawa: Semper, 2006.

Szaniawski, Klemens. „Racjonalność jako wartość”. Studia Filozoficzne, nr 5–6 (1983): 7–15.

Twardowski, Kazimierz. „Przemówienie z okazji 25-lecia PTF”. W: Wybrane pisma filozoficzne, red. Kazimierz Twardowski, 379–84. Warszawa: PWN, 1965.

Wittgenstein, Ludwig. Tractatus logico-philosophicus. Tłum. Bogusław Wolniewicz. Warszawa: PWN, 1997.

Woleński, Jan. „Racjonalność jako modalność”. Kultura i Społeczeństwo 36, nr 3 (1992): 37– 46.

Życiński, Józef. Teizm i filozofia analityczna. T. 1, 1985. T. 2, 1988. Kraków: Znak.