O biomorficznej życzliwości do przyrody
Abstrakt
Edward Osborne Wilson sformułował hipotezę biofilii, według której biofilia jest tendencją do skupiania się na życiu i procesach podobnych do życia. Status tej hipotezy jest kontrowersyjny zarówno w naukach przyrodniczych, społecznych i środowiskowych, jak i w etyce ekologicznej. Na płaszczyźnie metodologicznej stawiany jest m.in. zarzut niefalsyfikowalności; etycy ekologiczni krytykują hipotezę za jej antropocentryczne implikacje. W artykule proponujemy filozoficzną interpretację biofilii jako formy biomorfizmu, według którego pojęcie bytu substancjalnego, wartości i normy moralności jest oparte na paradygmacie bytu żywego.
Bibliografia
Arystoteles. 1990. Metafizyka. Tłum. Kazimierz Leśniak. W: Arystoteles. Fizyka. O niebie. O powstawaniu i niszczeniu. Meteorologika. O świecie. Metafizyka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN).
Arystoteles. 1972. O duszy. Tłum. Paweł Siwek, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Berto, Rita. 2005. „Exposure to restorative environments helps restore attentional capacity”. Journal of Environmental Psychology 25, no. 3: 249–259. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2005.07.001.
Besthorn, Fred H., i Dennis Saleebey. 2003. „Nature, Genetics, and the Biophilia Connection: Exploring Linkages with Social Work Values and Practice”. Advances in Social Work 4, no. 1: 1–18. DOI: https://doi.org/10.18060/39.
Chang, Chen-Yen, i Ping-Kun Chen. 2005. „Human response to windows views and indoor plants in the workplace”. Hort Science 40, no. 5: 1354–1359. DOI: https://doi.org/10.21273/HORTSCI.40.5.1354.
Freeman, Claire, Katharine J.M. Dickinson, Stefan Porter, Yolanda Van Heezik. 2012. „‘My garden is an expression of me’: exploring householders’ relationship with their gardens”. Journal of Environmental Psychology 32, no. 2: 135–143.
Gullone, Eleonora. 2000. „The Biophilia Hypothesis and Life in the 21st Century: Increasing Mental Health or Increasing Pathology?”. Journal of Happiness Studies 1, no. 3: 293–321. DOI: https://doi.org/10.1023/A:1010043827986.
Joye, Yannick. 2011. „‘Nature and I are Two’: A Critical Examination of the Biophilia Hypothesis”. Environmental Values 20, no. 2: 189–215. DOI: https://doi.org/10.3197/096327111X12997574391724.
Kant, Immanuel. 1984a. Krytyka praktycznego rozumu. Tłum. Jerzy Gałecki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe [PWN].
Kant, Immanuel. 1984b. Uzasadnienie metafizyki moralności. Tłum. Mścisława Wartenberg, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe [PWN].
Kant, Immanuel. 2005. Metafizyczne podstawy nauki o cnocie. Tłum. Włodzimierz Galewicz. Kęty: Wydawnictwo Antyk.
Kaplan, Stephen. 1995. „The restorative benefits of nature: Toward an integrative framework”. Journal of Environmental Psychology 15, no. 3: 169–182. DOI: https://doi.org/10.1016/0272-4944(95)90001-2.
Kaplan, Rachel, Stephen Kaplan i Terry Brown. 1989. „Environmental preference: a comparision of four domains of predictors”. Environmental and Behavior 21: 509–530. DOI: https://doi.org/10.1177/0013916589215001.
Kellert, Stephen R., i Edward O. Wilson. 1993. The biophilia hypothesis. Washington, DC: Island Press.
Łuków, Paweł. 2006. „Kantowskie obowiązki względem przyrody — człowiek a pozostałe zwierzęta”. W: Świadomość środowiska, red. Włodzimierz Galewicz, 63–85. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.
Marr, Carolyn A., Linda French, Donna Thompson, Larry Drum, Gloria Greening, Jill Mormon, Irie Henderson, Carroll W. Hughes. 2015. „Animal-Assisted Therapy in Psychiatric Rehabilitation”. Anthrozoös 13, no. 1: 43–47. DOI: https://doi.org/10.2752/089279300786999950.
Mayer, F. Stephan, Cynthia McPherson Frantz, Emma Bruehlman-Senecal, i Kyffin Dolliver. 2008. „Why Is Nature Beneficial?: The Role of Connectedness to Nature”. Environment and Behavior 20, no. 10: 1–37. DOI: https://doi.org/10.1177/001391650 8319745.
Nagel, Thomas. „Jak to jest być nietoperzem”. Tłum. Adam Romaniuk, W: Pytania ostateczne, 203–219. Warszawa: Fundacja Aletheia 1997.
Piątek, Zdzisława. 1998. Etyka środowiskowa. Nowe spojrzenie na miejsce człowieka w przyrodzie. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Rand, Ayn. 1964. „The Objectivist Ethics”. W: Ayn Rrand. The Virtue of Selfishness. New York: New American Library.
Shaw, Amy, Kelly Miller i Geoff Wescott. 2013. „Wildlife Gardening and Connectedness to Nature: Engaging the Unengaged”. Environmental Values 22, no. 4: 483–502. DOI: https://doi.org/10.3197/096327113X13690717320748.
Spaemann, Robert. 1997. Szczęście a życzliwość. Esej o etyce. Tłum. Jarosław Marecki. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Spaemann, Robert. 2001a. Grenzen: zur ethischen Dimension des Handelns. Stuttgart: Klett-Cotta.
Spaemann, Robert. 2001b. Osoby. O różnicy między czymś a kimś. Tłum. Jarosław Marecki. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Spaemann, Robert. 2006. Granice. O etycznym wymiarze działania. Tłum. Jarosław Merecki. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Spaemann, Robert, i Reinhard Löw. 2008. Cele naturalne. Dzieje i ponowne odkrycie myślenia teleologicznego. Tłum. Andrzej Półtawski. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Taylor, Paul W. 1986. Respect for Nature. A Theory of Environmental Ethics. Princeton: Princeton University Press.
Ulrich, Roger S. 1984. „View through a window may influence recovery from surgery”. Science 224, no. 4647: 420–421. DOI: https://doi.org/10.1126/science.6143402.
Wilson, Edward O. 1984. Biophilia. Cambridge, MA, London: Harvard University Press.
Wilson, Edward O. 1993. „Biophilia and the conservation ethic”. W: The Biophilia Hypothesis, red. Stephen R. Kellert i Edward O. Wilson, 31–41. Washington, DC: Island Press.
Copyright (c) 2022 Roczniki Filozoficzne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
