Czy możliwe jest ufundowanie teorii etycznej na emocji podziwu?

Natasza Szutta

doi:10.18290/rf22703.1

Natasza Szutta Uniwersytet Gdański https://orcid.org/0000-0002-4114-927X

Słowa kluczowe: egzemplarystyczna teoria etyczna, osobowy wzór moralny, emocje moralne, podziw, Zagzebski

Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest egzemplarystyczna teoria etyczna Lindy Zagzebski (2017). To nowa i ciekawa propozycja ufundowania teorii etycznej na emocji podziwu moralnego. W pierwszej części prezentuję główne założenia egzemplaryzmu — wyjaśniam, kim są osobowe wzory moralne, jaką rolę w teorii Zagzebski odgrywa admiracja oraz na czym polega swoistość egzemplaryzmu Lindy Zagzebski. W drugiej, krytycznej części wskazuję walory egzemplarystycznej teorii etycznej. Powołuję się na liczne dane empiryczne potwierdzające wagę modelowania w moralnej edukacji oraz funkcję pozytywnych emocji w doskonaleniu moralnym. Podkreślam ważny, praktyczny wymiar teorii Lindy Zagzebski. W trzeciej części wskazuję na trudności egzemplaryzmu, powiązane z przypisywaniem admiracji fundamentalnej roli w formułowaniu teorii etycznej, takie jak kłopoty z definiowaniem emocji podziwu, jej ambiwalentny charakter oraz wtórność admiracji wobec wartości jej przedmiotu. Nadto wykazuję, że teoria Lindy Zagzebski nie spełnia jednej z najważniejszych funkcji teorii etycznej, jaką jest rozwiązywanie problemów etycznych.

Biogram autora

Natasza Szutta, Uniwersytet Gdański

Dr hab. Natasza Szutta — Uniwersytet Gdański, Wydział Nauk Społecznych, Instytut Filozofii, Zakład Etyki i Filozofii Społecznej

Bibliografia

Algoe, Sara B., i Jonathan Heidt. 2009. “Witnessing Excellence in Action: The ‘Other-Praising’ Emotions of Elevation, Gratitude, and Admiration”. Journal of Positive Psychology 4, no. 2: 105–127. DOI: https://doi.org/10.1080/17439760802650519.

Alicke, Mark D. 2000. „Evaluating Social Comparison Targets”. W: Handbook of Social Comparison: Theory and Research, red. Jerry Suls i Ladd Wheeler, 73–93. New York: Kluwer Academic / Plenum Press.

Bandura, Albert. 2015. Teoria społecznego uczenia się. Tłum. Józef Radzicki i Joanna Kowalczewska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Baumeister Roy F., i John Tierney. 2013. Siła woli. Odkryjmy na nowo to, co w człowieku najpotężniejsze. Tłum. Piotr Budkiewicz. Poznań: Media Rodzina.

Cox, Keith S. 2010. „Elevation Predicts Domain-Specific Volunteerism 3 Months Later”. Journal of Positive Psychology 5, no. 5: 333–341. DOI: https://doi.org/10.1080/17439760.2010.507468.

Damon, William, i Anne Colby. 2015. The Power of Ideals: The Real Story of Moral Choice. New York: Oxford University Press.

Doris, John M. 2002. Lack of Character: Personality and Moral Behavior. New York: Cambridge University Press.

Dziarnowska, Wioletta, i Piotr Przybysz. 2010. „Emocje moralne jako podstawa zmysłu moralnego. Defekty zmysłu moralnego”. Roczniki Kognitywistyczne 4: 57–64.

Frederickson, Barbara L. 2000. „Cultivating Positive Emotions to Optimize Health and Well-Being”, Prevention & Treatment 3, no. 1, Article 0001a, posted March 7. DOI: https://doi.org/10.1037/1522-3736.3.1.31a

Haidt, Jonathan. 2003a. „Elevation and the Positive Psychology of Morality”. W: Flourishing: Positive Psychology and the Life Well-lived, red. Corey L.M. Keyes i Jonatha Haidt, 275–289. Washington: American Psychological Association.

Haidt, Jonathan. 2003b. „The Moral Emotions”. W: Handbook of Affective Sciences, red. Richard J. Davidson, Klaus R. Scherer i H. Hill Goldsmith, 852–870. Oxford: Oxford University Press.

Haidt, Jonathan. 2012. Prawy umysł. Dlaczego dobrych ludzi dzieli religia i polityka? Tłum. Agnieszka Nowak-Młynikowska Sopot: Smak Słowa. (Oryginał, wydanie pierwsze: The Righteous Mind: Why Good People are Divided by Politics and Religion. New York : Pantheon Books, 2012).

Han, Hyemin, Jeongmin Kim, Changwoo Jeong i Geoffrey L. Cohen. 2017. „Attainable and Relevant Moral Exemplars Are More Effective than Extraordinary Exemplars in Promoting Voluntary Service Engagement”. Frontiers in Psychology 8, Article 283, posted March 7. DOI: https://doi.org/10.3389/fpsyg.2017.00283.

Harman, Gilbert. 1999. „Moral Philosophy Meets Social Psychology: Virtue Ethics and the Fundamental Attribution Error”, Proceedings of the Aristotelian Society 99, no. 3: 315–331.

Immordino-Yang, Mary Helen, i Lesley Sylvan. 2010. „Admiration for Virtue: Neuroscientic Perspectives on a Motivating Emotion”. Contemporary Educational Psychology 35, no. 2: 110–115.

Irwin, T.H. 2015. „The Moral Significance of Admiration: Nil Admirari? Uses and Abuses of Admiration”, Proceedings of the Aristotelian Society 89, no. 1: 223–248. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-8349.2015.00251.x

ISEN, Alice M., i Paula LEVIN P.F. (1972), „Effect of Feeling Good on Helping: Cookies and Kindness”. Journal of Personality and Social Psychology 21 (3): 384–388. DOI: https://doi.org/10.1037/h0032317

Jaśtal, Jacek. 2009. Natura cnoty. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Miller, Christian B. 2013. Character and Moral Psychology. Oxford: Oxford University Press. DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199674367.001.0001.

Miller, Christian B. 2014. Moral Character: An Empirical Theory. Oxford: Oxford University Press.

Miller, Christian. 2015. Czy ludzie są w większości uczciwi czy nieuczciwi? A może ani tacy, ani tacy? Tłum. Patryk Krajewski. W: W poszukiwaniu moralnego charakteru, red. Natasza Szutta i Artur Szutta, 99–142. Lublin: Academicon.

Monin, Benoît. 2007), „Holier Than Me? Threatening Social Comparison in the Moral Domain”. Revue Internationale de Psychologie Sociale 20, no. 1: 53–68.

Roberts, Robert, i Michael L. Spezio. 2019. „Admiring Moral Exemplars”. W: Self, Motivation, and Virtue, red. Nancy E. Snow i Darcia Narvaez. Routledge, 2019.

Roeser, Sabine. 2011. Moral Emotions and Intuitions. London: Palgrave Macmillan.

Russell, Daniel C. 2012. Happiness for Humans. Oxford: Oxford University Press. DOI: https:// doi.org/0.1093/acprof:oso/9780199583683.001.0001

Sanderse, Wouter. 2013. „The Meaning of Role Modelling in Moral and Character Education”, Journal of Moral Education 42 (1): 28–42. DOI: https://doi.org/10.1080/03057240.2012.690727.

Schnall, Simone, Jean Roper i Daniel M.T. Fessler. 2010. „Elevation Leads to Altruistic Behavior”. Psychological Science 21 (3): 315–320. DOI: https://doi.org/10.1177/0956797609359882.

Silvers, Jennifer A., i Jonathan Haidt. 2008. „Moral Elevation Can Induce Nursing”. Emotion 8, no. 2: 291–295. DOI: https://doi.org/10.1037/1528-3542.8.2.291

Szutta, Artur. 2018. Intuicje moralne. O poznaniu dobra i zła. Lublin: Wydawnictwo Academicon.

Szutta, Natasza. 2017. Czy istnieje coś, co zwiemy moralnym charakterem i cnotą? Lublin: Wydawnictwo Academicon.

Szutta, Natasza. 2019. „Exemplarist Moral Theory — Some Pros and Cons”. Journal of Moral Education 48: 280–290.

Urmson James O. 1958. „Saints and Heroes”. W: Essays in Moral Philosophy, red. A.I. Melden. University of Washington Press.

Vranas, Peter B.M. (2005), „The Indeterminacy Paradox: Character Evaluations and Human Psychology”. Nous 39, no. 2: 1–42.

Wolf, Susan. 1982. „Moral Saints”. The Journal of Philosophy 79, no. 8: 419–439.

Zagzebski, Linda. 1994. Virtues of the Mind: An Inquiry Into the Nature of Virtue and the Ethical Foundations of Knowledge. Cambridge: Cambridge University Press.

Zagzebski, Linda. 2013. „Moral Exemplars in Theory and Practice”, Theory and Research in Education 11, no. 2: 193–206. DOI: https://doi.org/10.1177/1477878513485177.

Zagzebski, Linda. 2015a. „The Moral Significance of Admiration: Admiration and the Admirable”. Proceedings of the Aristotelian Society 89: 205–268. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-8349.2015.00250.x.

Zagzebski, Linda. 2015b. Exemplarism and Admiration, W: Character: New Directions from Philosophy, Psychology, and Theology, red. Christian B. Miller, R. Michael Furr, Angela Knobel i William Fleeson, 251–268. Oxford: Oxford Scholarship Online.

Zagzebski, Linda. 2017. Exemplarist Moral Theory. Oxford: Oxford University Press.