Niezawinione poczucie winy i iluzoryczna niewinność
Abstrakt
Prowadzone w artykule analizy są próbą uporządkowania możliwych relacji między winą a poczuwaniem się do winy. Problem poczuwania się do winy okazuje się skomplikowany ze względu na niejednoznaczny związek z rzeczywistym zawinieniem. Poczuwanie się do winy nie jest z konieczności poprzedzone spełnieniem działania, za które moglibyśmy kogoś winić, a przekonanie o byciu winnym nie jest równoznaczne z rzeczywistym zawinieniem. Kiedy winni twierdzą, że są niewinni, może to być zarówno wynikiem błędnego rozumienia moralnych standardów, jak i zaniku moralnej wrażliwości, połączonego często z przekonaniem o własnej bezkarności. Błędne rozeznanie to także jeden z powodów, dla których niewinni utrzymują, że są winni. Niewinni poczuwają się też do winy za spowodowanie zła, którego byli jedynie niedobrowolnymi, fizycznymi sprawcami, albo też na które — poprzez nieszczęśliwy zbieg okoliczności — zdawali się mieć jedynie minimalny, niekwalifikujący do uznania za sprawców wpływ.
Bibliografia
Arystoteles. 1996. Etyka Nikomachejska. W: Dzieła wszystkie, t. 5. Tłum. Daniela Gromska, 77–300. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Arystoteles. 2001. Retoryka. W: Dzieła wszystkie, t. 6. Tłum. Henryk Podbielski, 302–478. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Chyrowicz, Barbara. 2017. „Dyskretny urok wstydu”. Ethos 118: 17–35. DOI: https://doi.org/10.12887/30-2017-2-118-03.
Chyrowicz, Barbara. 2021. Widok stąd. Dlaczego działamy tak, a nie inaczej? Kraków: Wydawnictwo Znak.
Deonna, Julien A., i Fabrice Teroni. 2012. The Emotions. A Philosophical Introduction. London, New York: Routledge.
Deonna, Julien A., Raffaele Rodogno i Fabrice Teroni. 2012. In Defence of Shame. The Faces of an Emotion. New York: Oxford University Press.
Greenspan, Patricia S. 2002. „Nieunikniona wina”. Tłum. Dariusz Gałecki. W: Filozofia moralności. Wina, kara, przebaczenie, red. Jacek Hołówka, 83–138. Warszawa: Fundacja Aletheia.
Grynberg Mikołaj. 2018. Oskarżam Auschwitz. Opowieści rodzinne. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Isenberg Arnold. 1980. „Natural Pride and Natural Shame”. W: Explaining Emotions, red. Amélie Oksenberg Rorty, 355–383. Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press.
Katchadourian, Herrant. 2010. Guilt. The Bite of Conscience. Stanford: Stanford University Press.
Landman, Janet. 1993. Regret. The Persistence of the Possible. New York, Oxford: Oxford University Press.
Levi, Primo. 2007. Pogrążeni i ocaleni. Tłum. Stanisław Kasprzysiak. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Mason, Michelle. 2010. „On Shamelesness”. Philosophical Papers 39: 401–425. DOI: https:// doi.org/10.1080/05568641.2010.538916
McConnell, Terrance C. 1996. „Moral Residue and Dilemmas”. W: Moral Dilemmas and Moral Theory, red. H.E. Mason, 36–47. New York, Oxford: Oxford University Press.
Morgan Michael L. 2008. On Shame. New York, London: Routledge.
Morris, Herbert. 1987. „Nonmoral guilt”. W: Responsibility, Character, and the Emotions, red. Ferdinand Schoeman, 220–240. Cambridge: Cambridge University Press.
Nagel Thomas. 1997. „Traf w życiu moralnym”. W: Pytania ostateczne. Tłum. Adam Romaniuk, 37–53. Warszawa: Fundacja Aletheia.
Nussbaum, Martha C. 2001. The Intelligence of Emotions, Cambridge: Cambridge University Press.
Peschke, Christian. 1999. Christian Ethics. Moral Theology in the Light of Vatican II. Vol. I: General Moral Theology. Bangalore: Theological Publication in India.
Prinz, Jesse J., i Shaun Nichols. 2010. „Moral Emotions”. W: The Moral Psychology Handbook, red. John M. Doris, 111–146. New York: Oxford University Press.
Rawls, John. 1994. Teoria sprawiedliwości. Tłum. Maciej Panufnik, Jarosław Pasek i Adam Romaniuk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Roberts Robert C. 2003. Emotions. An Essay in Aid of Moral Psychology, Cambridge: Cambridge University Press.
Rorty, Amélie Oksenberg. 1980. „Agent regret”. W: Explaining Emotions, red. Amélie Oksenberg Rorty, 489–506. Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press.
Rosen, Gideon. 2003. „Culpability and Ignorance”. Proceedings of the Aristotelian Society. New Series 103: 61–84. DOI: https://doi.org/10.1111/1467-9264.00128.
Sartre, Jean-Paul. 2007. Byt i nicość. Zarys ontologii fenomenologicznej. Tłum. Jan Kiełbasa. Wielkie dzieła filozoficzne. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa.
Scarantino, Andrea. 2016. „The Philosophy of Emotions and Its Impact on Affective Science”. W: Handbook of Emotions, red. Lisa Feldman Barrett, Michael Lewis i Jeanette M. Haviland-Jones, 3–48. New York: The Guilford Press.
Scholz, Franz. 1976. Wege, Umwege und Auswege der Moraltheologie. Ein Plädoyer für begründete Ausnahmen. Don Bosco Verlag: München.
Statman, Daniel. 1995. Moral Dilemmas, Amsterdam, Atlanta: Rodopi.
Teroni, Fabrice. 2007. „Emotions and Formal Objects”. Dialectica 61: 395–415. DOI: https:// doi.org/ 10.1111/j.1746-8361.2007.01108.x.
Taylor, Gabriele. 1985. Pride, Shame, and Guilt. Emotions of self-assessement. New York: Clarendon Press.
Thomae Aquinatis. 1894. Summa theologica. I-IIae. Romae: Ex Typographia Forzani et S.
Thomason, Krista L. (2018), Naked. The Dark Side of Shame and Moral Life. New York: Oxford University Press.
Twain, Mark. 2009. Przygody Hucka. Tłum. Magdalena Machay. Kraków: Wydawnictwo Greg.
Wallace, R. Jay. 2013. The View From Here. On Affirmation, Attachment, and the Limits of Regret. New York: Oxford University Press.
Williams, Bernard. 1993. Shame and Necessity. Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press.
Williams, Bernard. 1999. „Traf moralny”. Tłum. Michał Szczubiałka. W: Ile wolności powinna mieć wola?, 215–238. Warszawa: Fundacja Aletheia.
Wolf, Susan. 1987. „Sanity and the metaphysics of responsibility”. W: Responsibility, Character, and the Emotions. New Essays in Moral Psychology, red. Ferdinand Schoeman, 46-62. Cambridge: Cambridge University Press.
Copyright (c) 2022 Roczniki Filozoficzne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
