Ekologia integralna i antropocentryzm — personalizm ekologiczny Johna Milbanka

Abstrakt

Artykuł omawia ekologiczny wymiar myśli Johna Milbanka w kontekście narastającego kryzysu klimatycznego. W tym celu, koncepcja ekologii integralnej poddana zostaje interpretacji w duchu Milbankowskiego integralizmu, który odrzuca pojęcie „czystej natury” jako przejawu sekularyzmu i domaga się teologicznego ugruntowania dyskursu środowiskowego. Taka perspektywa pozwala na dostrzeżenie ograniczeń nowoczesnego sposobu myślenia, uwikłanego w metafory „podboju natury” oraz „powrotu do natury”. Jako alternatywa, zaproponowana zostaje koncepcja „kenotycznego antropocentryzmu”, na gruncie którego człowiek jako zwierzę rozumne, społeczne, twórcze i religijne niejako przekracza swoją własną naturę, będąc powołanym do zjednoczenia z Bogiem. Takie podejście z jednej strony głosi ontologiczną wyższość człowieka nad innymi stworzeniami, z drugiej zaś przypomina o jego roli opiekuna — a nie właściciela — Ziemi. Istotnie różni się ono zatem od „skromnego antropocentryzmu” Clive’a Hamiltona, którego wezwanie do troski o środowisko opiera się ostatecznie na arbitralnej wolności i imperatywie przerwania. Bliżej mu raczej do (anty)antropocentryzmu Bruno Latoura, uwypuklającego rolę człowieka jako politycznego reprezentanta milczących Ziemian — rzek, gór czy zwierząt. Według Milbanka, silna hierarchia ontologiczna, odrzucana przez Latoura, jest jednak niezbędna, co sprawia, że pozostaje on mniej wrażliwy na materialny wymiar zmiany klimatycznej. Co więcej, wojowniczy antysekularyzm Milbanka może stanowić przeszkodę w niezwykle potrzebnej szerszej dyskusji na temat kryzysu ekologicznego, nawet jeśli jego krytyka nowoczesności jest trudno do zignorowania.