O determinizmie, przyczynowości i wolnej woli: wkład fizyki
Abstrakt
Determinizm, przyczynowość, przypadek, wolna wola i Boska opatrzność stanowią klasyczny, splątany problem, leżący w trzech domenach: filozofii, teologii i fizyki. Niedawny artykuł Dariusza Łukaszewicza w Rocznikach Filozoficznych (nr 3 z 2020 r.) jest tego znakomitym przykładem. Klasyczna fizyka, ta Newtona i Laplace’a, może prowadzić do deizmu: Bóg stworzył świat, ale ten działa sam, jak mechaniczny zegarek. Fizyka kwantowa przyniosła pewną „nadzieję” dla raczej naiwnej teologii: Bóg działa w lukach między kwantami nieoznaczoności. Oczywiście, ścisły determinizm zagrażałby istnieniu wolnej woli. Tak, ale tylko wówczas, gdyby ludzki umysł był rządzony tylko prawami fizyki i gdyby nic nie istniało poza fizycznymi granicami czasu i przestrzeni. Dyskutujemy, że ludzkie działania leży pomiędzy dwoma światami: „ziemią” i „niebem”, używając języka Księgi Rodzaju. W świecie niematerialnym, poza ograniczeniami czasu i przestrzeni, zdarzenia deterministyczne nie stanowią sekwencyjnego łańcucha. Dyskutujemy natomiast, że zasada przyczynowości, prawo nadrzędne nawet dla fizyki, rządzi również w świecie niematerialnym. Tak więc, determinizm w świecie materialnym i przyczynowość w obu światach wydają się być warunkami dostatecznymi, aby wyeliminować „chaotyczne” czy przypadłościowe przyczyny ludzkiego (i Boskiego) działania.
Bibliografia
Aristotle. 1924. Metaphysics. Translated by William David Ross. Oxford: Clarendon Press.
Aspec, Alain. 2015. “Closing the Door on Einsteins and Bohr’s Quantum Debate.” Physics 8: 123. https://physics.aps.org/articles/v8/123. Accessed 7.11.2020.
Bach, Roger; Damian Pope, Sy-Hwang Liou, Herman Batelaan. 2013. “Controlled double-slit electron diffraction.” New Journal of Physics 15: 033018.
Barrow, John D. 1990. Between Inner Space and Outer Space. Essays on science, art and philosophy. Oxford: Oxford University Press.
Barrow, John D., and Frank J. Tipler. 1986. The Anthropic Cosmological Principle. Oxford: Oxford University Press.
Bohm, David. 1980. Wholeness and the Implicate Order. London: Routledge & Kegan.
Beneduci, R., and Franklin E. Schroeck, Jr. 2013. “On the Unavoidability of the Interpretations of Quantum Mechanics.” American Journal of Physics 82: 80.
Brukner, Časlav. 2018. “Causality in a quantum world.” Physics Today, 28 March 2018. DOI: 10.1063/PT.6.1.20180328a.
Catechism of the Catholic Church. 1993. Holy See. https://www.vatican.va/archive/ENG0015/__P19.HTM. Accessed 7.11.2020.
Cavalcanti, Eric G. 2010. “Causation, Decision Theory and Bell’s Theorem: A Quantum Analogue of the Newcomb Problem.” The British Journal for the Philosophy of Science 62: 569–97.
Crease, Robert B. 2017. Philosophy of Physics. Bristol: IOP Publishing.
Crease, Robert P. 2013. “Critical Point. The quantum moment.” Physics World 26, no. 3: 25–7.
Del Carril, Ignacio Enrico. 2018. “La física cuántica y el diálogo con la religión.” Scientia et Fides 6: 9–29.
Doboszewski, Juliusz. 2019. “Relativistic spacetimes and definitions of determinism.” European Journal for Philosophy of Science 9: 24 (14 pp.). DOI: 10.1007/s13194-019-0248-6.
Dimitrova, T. L., and A. Weiss. 2009. “A portable double-slit quantum eraser with individual photons.” Physica Scripta, 135: 014003.
Duch, Włodzisław. 2017. “Why minds cannot be received but are created by brains.” Scientia et Fides 5 (2): 195.
Einstein, Albert, and Natal Rosen. 1935. “The Particle Problem in the General Theory of Relativity”, Physical Review 48: 73–7.
Flint, Thomas P. 2020. “Providence, chance, divine causation and Molinism: A reply to Łukasiewicz.” Roczniki Filozoficzne 68, no. 3: 56–9.
Fuller, Robert W., and John A. Wheeler. 1962 “Causality and Multiply-Connected Space-Time.” Physical Review 128: 919.
Gazzaniga, Michael S. 2008. Human: The Science Behind What Makes Us Unique. New York/ Toronto et al.: Harper-Collins.
Giammarchi, Marco G. 2015. “Elementary philosophical and theological consequences of quantum mechanics.” European Journal of Science and Theology 11 (3): 155–163.
Grabowski, Marian. 2020. “Is probabilistic theism e tenable idea? Critical remarks on Opatrzność Boża, wolność, przypadek by Dariusz Łukaszewicz.” Roczniki Filozoficzne 68, no. 3: 205–240.
Gribbin, John. 2004. Deep Simplicity. London: Penguin Books.
Guth, Allan H. 1981. “Inflationary universe: A possible solution to the horizon and flatness problems.” Physical Review D, 23, no. 2: 347.
Haken, Hermann, and Hans Christophor Wolf. 2005. The Physics of Atoms and Quanta. Introduction to Experiments and Theory. 7th ed. Berlin: Springer.
Hasker, William. 2020. “How to make a world.” Roczniki Filozoficzne 68, no 3: 35–53.
Heisenberg, Werner. 1969. Die Teil und das Ganze: Gespräche im Umkreis der Atomphysik. München: Piper Verlag.
Henry, John, and Mariusz Tabaczek. 2017. “Causation.” In Science and Religion: A Historical Introduction, edited by Gary B. Ferngren, 377–394. Baltimore: Johns Hopkins University.
Hodgson, Peter E. 2005. Theology and Modern Physics. Farnham: Ashgate Publishing.
Itatani, Jiri, J. Levesque, Dirk Zeidler, Hiromichi Nikura, Nenri Pépin, Jean Claude Kieffer, P. B. Corkum and D. M. Villaneuve. 2004. “Tomographic imaging of molecular orbitals.” Nature 432: 867–971.
Jaki, Stanley L. 2004. The Brain-Mind Unity: The Strangers Difference. Pinckney: Real View Books.
Karwasz, Grzegorz P. 2006. “On positron scattering on He (and Ar) at low energies.” The European Physical Journal D 37: 153–154.
Karwasz, Grzegorz P. 2018. “Aristotle’s three souls in modern science: re-reading De Anima.” Cauriensia 13: 429–458.
Karwasz, Grzegorz P. 2020. “Between Physics and Metaphysics—on Determinism, Arrow of Time and Causality.” Philosophy and Cosmology 24: 15–28.
Lemaître, George. 1931. “The Beginning of the World from the Point of View of Quantum Theory.” Nature 127: 706. DOI: 10.1038/127706b.
Łukasiewcz, Dariusz. 2020. “Divine providence and chance in the world.” Roczniki Filozoficzne 68, no. 3: 5–34.
Maudlin, Tim. 2007. The Metaphysics Within Physics. Oxford: Oxford University Press.
Müller, Thomas, and Tomasz Placek. 2018. “Defining Determnism.” The British Journal for the Philosophy of Science, 69, no. 1: 215–252. DOI: 10.1093/bjps/axv049.
Newton, Isaac. 1713. “Scholium Generale.” In Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica, 2nd Edition. Cantabrigiæ: Benthley.
Oleksowicz, Marian. 2014. “Discussion about the argument ‘God of gaps’.” Scientia et Fides 2, no 1: 99–123.
Planck, Max. 1932. Where science is going? New York: W.W. Norton & Company.
Planck, Max. 1937. “Religion und Naturwissenschaft. Vortrag gehalten im Baltikum (Mai 1937) von Prof. Dr. Max Planck (1858-1947), Professor der Theoretischen Physik an der Universität Berlin. Kopie der zweiten unveränderten Auflage 1938 im Johann-Ambrosius-Barth-Verlag/Leipzig erschienen.” Accessed 12.11.2021. https://psychomedizin.com/ medien/pdf/max-planck.pdf.
Polkinghorne, John C. 2005. Science and Providence. God’s interaction with the World, Philadelphia and London: Templeton Foundation Press.
Rolson, Holmes III. 2014. “Creative Genesis. Escalating Naturalism and Beyond.” Philosophy Theology and the Sciences 1, no 1: 9–35. DOI: 10.1628/219728314X13946985796871.
Roszak, Piotr. 2017. “Analogical understanding of divine causality in Thomas Aquinas.” European Journal for Philosophy of Religion, 9, no. 4: 1–22. DOI: 10.24204/EJPR.V9I4.1789.
Saunders, Nicolas. 2002. Divine Action & Modern Science. Cambridge: Cambridge University Press.
Schlosshauer, Maximilian. 2013. “Agreeing to disagree.” Physics World, 26 (3): 28.
Schroer, Bert. 2011. „Pascual Jordan’s legacy and the ongoing research in quantum field theory.” European Physical Journal H 35, no. 4: 377–434. DOI:10.1140/epjh/e2011-10015-8.
Shrapnel, Sally. 2017. “Discovering Quantum Causal Models.” The British Journal for the Philosophy of Science 70, no. 1: 1–35.
Silva, Ignacio. 2013. “Werner Heisenberg and Thomas Aquinas on Natural Indeterminism.” New Blackfriars 94 (1054): 635–653. DOI:10.1111/nbfr.12036
Silva, Ignacio. 2019. “Aquinas and the Metaphysics of Divine Providence.” Filosofía y Teología 22 (43): 53–72.
Copyright (c) 2021 Roczniki Filozoficzne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
