Metoda pomiaru i psychologiczna charakterystyka postaw „być” i „mieć”

Bronisław Grulkowski

Bronisław Grulkowski

Abstrakt

The paper present the method of measurement of the attitudes of "to be" and "to have". They are interpreted in philosophical (in existentialism and personalism), psychological and sociological literature either as contradistinctive attitudes or as different hierarchies of values. In the paper "to be" and "to have" are taken to mean attitudes. The attitude "to be" is such a relation to the world which is characterized by a total openness. It has been assumed that the attitudes "to be" and "to have" make the extreme ends of one continuum. On the basis of the theoretical definitions of the attitudes "to be" and "to have" the Scale of "to be" and "to have" Attitudes (SPBiM) has been construed. It is a scale of Likert type made up of 29 statements (one buffer statement, four experimental statements). Additionally, for the sake of a deeper psychological characteristics, Semantic Differential, Value Understanding Test and Value Preference Test have been construed. The array of the above methods has been used in research concerning the sample of 262 persons (131 women, 131 men) who live in large cities. On the basis of the findings obtained in SPBiM (with regard to quartile deviation) a group of 50 persons has been distinguished with the highest intensity of the attitude "to be" (group B), persons with "mediate" (group M-B) and a 50-person group "to have" (group M). Thus distinguished groups B and M differ as to their connotative meanings assigned to 6 aspects of the overall reality understood here as the object of the attitudes "to be" and "to have" (the Universe, nature, temporality, suffering, other people, one's own person). The persons which adopted the "to have" attitude perceive reality as being more "negative", whereas persons oriented towards "to be" see it in a more "positive" manner. The persons with the "to be" and "to have" attitudes differ as to their understanding of values and their preference. "Perfecting oneself" takes a particular place in the preference of values. The attitudes of "to be" and "to have" are psychologically significant and their measurement is plausible. In the light of the above findings it seems that it is necessary to conduct further empirical research of the "to be" and "to have" attitudes, as well as of ties with other psychological variables.

Bibliografia

Berdyaev N.: Spirit and Reality. London 1939.

Binswanger L.: Grundformen und Erkenntnis Menschlichen Daseins. München−Basel 1962.

Binswanger L.: Insanity as Life-Historical Phenomenon and as Mental Disease: The Case of Ilse. W: Existence − a New Dimension in Psychiatry and Psychology. Eds. R. May, E. Angel, H. F. Ellenberger. New York 1958a s.214-236.

Binswanger L.: The Case of Ellen West − an Antropological-clinical Study. W:Existence − a New Dimension in Psychiatry and Psychology. Eds. R. May, E.Angel, H. F. Ellenberger. New York 1958b s.237-364.

Binswanger L.: The Existential Analysis School of Thought. W: Existence − aNew Dimension in Psychiatry and Psychology. Eds. R. May, E. Angel, H. F. Ellenberger. New York 1958c s.191-213.

Brzeziński J.: Elementy metodologii badań psychologicznych. Warszawa 1984.

Brzeziński J., Stachowski R.: Zastosowanie analizy wariancji weksperymentalnych badaniach psychologicznych. Warszawa 1984.

Buber M.: Ja iTy. Warszawa 1992.

Cackowski Z.: Istota ludzkiej autokreacji. Tworzenie sensu ludzkiego życia. W:Człowiek tworzy siebie sam. IV Krajowa Konferencja Lekarzy iHumanistów. Gdańsk 23-24 maja 1983. Gdańsk 1985 s.34-43.

Camus A.: Bunt jako podstawa wspólnoty ludzkiej. W:Filozofia egzystencjalna. Wybrane teksty zhistorii filozofii. Oprac. L. Kołakowski, K.Pomian. Tłum. A. Milecki. Warszawa 1965 s.404-415.

Camus A.: Eseje. Tłum. J. Guze. Warszawa 1971.

Cekiera Cz.: Psychoprofilaktyka uzależnień oraz terapia iresocjalizacja osób uzależnionych. Lublin 1992.

Chałubiński M.: Ericha Fromma „Mieć czy być”. Próba komentarza. W:E.Fromm. Mieć czy być. Warszawa 1989 s.7-17.

Chałubiński M.: Zdrowe społeczeństwo. „Colloquia Communia” 1990 nr1-6 s.195-224.

Chlewiński Z.: Dojrzałość. Poznań 1991.

Chlewiński Z.: Egzystencjalistyczna psychologia. W:Encyklopedia Katolicka. T. 4. Red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz. Lublin 1985 kol.739-740.

Collins B. E.: Four Components of the Rotter Internal-External Scale: Belief in a Difficult World, aJust World, a Predictable World, and aPolitically Responsive World. „Journal of Personality and Social Psychology” 29:1974 s.381-391.

Copleston F.: Filozofia współczesna. Badania nad pozytywizmem logicznym iegzystencjalizmem. Tłum B. Chwedeńczuk. Warszawa 1981.

Człowiek − pytanie otwarte. Red. K. Popielski. Lublin 1987.

Człowiek tworzy siebie sam. IV Krajowa Konferencja Lekarzy iHumanistów. Gdańsk 23-24 maja 1983. Gdańsk 1985.

Daab W.: Indywidualizm, kolektywizm jako orientacje społeczno-polityczne. W:Orientacje społeczne jako element mentalności. Red. J. Reykowski, K. Skarżyńska, M. Ziółkowski. Poznań 1990 s.121-137.

Dec I.: Komunia „ja”−„ty” wujęciu Gabriela Marcela. „Colloquium Salutis”. Wrocławskie Studia Teologiczne 13:1981 s.289-311.

Dolińska B.: Metoda badania percepcji stopnia niesprawiedliwości świata. Opracowanie wykonane wramach CPBP 08-17-I-5. Opole 1986.

Doliński D.: Hipoteza atrybucji defensywnej wświetle badań empirycznych. „Przegląd Psychologiczny” 1989a nr1 s.83-103.

Doliński D.: Krytyczne spojrzenie na Melvina Lernera koncepcję wiary wsprawiedliwy świat. „Przegląd Psychologiczny” 1989b nr1 s.61-81.

Drever J.: ADictionary of Psychology. Harmondsworth 1966.

Drwal R.: (red.) Techniki kwestionariuszowe wdiagnostyce psychologicznej. Lublin 1989.

Drwal R., Wilczyńska J. T.: Opracowanie Kwestionariusza Aprobaty Społecznej. „Przegląd Psychologiczny” 1980 nr3 s.569-583.

Dudzikowa M.: Otrudnej sztuce tworzenia samego siebie. Warszawa 1985.

Ellenberger H. F.: Psychiatric Phenomenology and Existential Analysis. W:Existence − a New Dimension in Psychiatry and Psychology. Eds. R. May, E. Angel, H. F. Ellenberger. New York 1958 s.92-124.

Encyklopedia Katolicka. T. 1, 2, 4, 5. Lublin 1973-1989.

Existence − a New Dimension in Psychiatry and Psychology. Eds. R. May, E. Angel, H. F. Ellenberger. New York 1958.

Filozofia egzystencjalna. Wybrane teksty zhistorii filozofii. Oprac. L. Kołakowski, K.Pomian. Warszawa 1965.

Filozofia isocjologia XX wieku. T. 1 (oprac. zbiorowe). Warszawa 1965.

Frankl V. E.: Homo patiens.Tłum. R. Czernecki, J. Morawski. Warszawa 1984.

Fromm E.: Man for Himself. New York 1947.

Fromm E.: Mieć czy być. Tłum. J. Miziński. Warszawa 1989.

Fromm E.: Szkice zpsychologii religii. Tłum. J. Prokopiuk. Warszawa 1966.

Fromm E.: Ucieczka od wolności. Tłum. O. i A. Ziemilscy. Warszawa 1978.

Furnham A.: Just World Beliefs in An Unjust Society: ACross Cultural Comparison. „European Journal of Social Psychology” 15:1985 s.363-366.

Gallagher K. T.: The Philosophy of Gabriel Marcel. New York 1962.

Galor Z.: Osobowość awłasność − okoncepcji „być” i„mieć” wświetle K.Marksa teorii osobowości. „Studia Socjologiczne” 1989 nr1 s.171-187.

GilsonE., Langan T., Maurer A. A.: Historia filozofii współczesnej. Tłum. B. Chwedeńczuk, S. Zalewski. Warszawa 1979.

Grzegołowska-Klarkowska H.: Determinanty mechanizmów obronnych osobowości. Wrocław−Warszawa−Kraków−Gdańsk−Łódź 1989.

Guilford J. P.: Podstawowe metody statystyczne wpsychologii ipedagogice. Tłum. J. Wojtyniak. Warszawa 1964.

HallC. S., Lindzey G.: Teorie osobowości. Tłum. J. Kowalczewska, J. Radzicki. Warszawa 1990.

Heidegger M.: Bycie iczas.Tłum. B. Baran. Warszawa 1994.

Hilgard E.: Wprowadzenie do psychologii. Warszawa 1967.

Jan Paweł II: Encyklika „Laborem exercens”. Warszawa 1982a.

Jan Paweł II: Redemptor hominis.Warszawa 1982b.

Jan Paweł II: Sollicitudo rei socialis.Warszawa 1988.

Jaspers K.: Von der Warheit. München 1947.

Jaspers K.: Wolność ikomunikacja. W:Filozofia egzystencjalna. Wybrane teksty zhistorii filozofii. Oprac. L. Kołakowski, K. Pomian. Warszawa 1965 s.184-189.

Jaworski R.: Psychologiczne korelaty religijności personalnej. Lublin 1989.

Kołakowski L., Pomian K.: Filozofia egzystencjalna. Wybrane teksty zhistorii filozofii. Warszawa 1965.

Koralewicz J.: Autorytaryzm, lęk, konformizm: analiza społeczeństwa polskiego końca lat 70-tych. Wrocław−Warszawa−Kraków−Gdańsk−Łódź 1987.

Koralewicz J., Ziółkowski M.: Mentalność Polaków. Sposoby myślenia opolityce, gospodarce iżyciu społecznym wkońcu lat osiemdziesiątych. Poznań 1991.

Kościuch J.: Hierarchie wartości wnerwicach ipsychopatii oraz ich zmiany pod wpływem psychoterapii. Warszawa 1984.

Kossak J.: Upodstaw egzystencjalistycznej koncepcji człowieka. Warszawa 1961.

Kossak J.: Wstęp. W:Camus A. (1971). Eseje. Warszawa 1971 s.5-38.

Kowalczyk S.:Wprowadzenie do filozofii J. Maritaina. Lublin 1992.

Kozielecki J.: Koncepcja transgresyjna człowieka. Warszawa 1987.

Krężlewski J.: Społeczne uwarunkowania przedsiębiorczych iroszczeniowych zachowań ludzi. W:Orientacje społeczne jako element mentalności. Red. J. Reykowski, K. Skarżyńska, M. Ziółkowski. Poznań 1990 s.159-181.

Król J.: Postawy rodzicielskie, poziom samoakceptacji apojęcie Boga. Lublin 1989.

Łukaszewski W.: Szanse rozwoju osobowości. Warszawa 1984.

Mańka E.: Polemiki wokół psychologii humanistycznej. „Przegląd Psychologiczny” 23:1980 nr3 s.429-445.

Marcel G.: Być imieć. Tłum. P. Lubicz. Warszawa 1986.

Marcel G.: Dziennik metafizyczny. Tłum. E. Wende. Warszawa 1987.

Marcel G.: Filozofia ikomunikacja międzyludzka. W:Filozofia egzystencjalna. Wybrane teksty zhistorii filozofii. Oprac. L. Kołakowski, K. Pomian. Warszawa 1965a s.194-209.

Marcel G.: Homo viator. Wstęp do metafizyki nadziei. Tłum. P. Lubicz. Warszawa 1984.

Marcel G.: Man Against Mass Society. Chicago 1952.

Marcel G.: Obecność inieśmiertelność. „W drodze” 1977 nr11 s.7-17.

Marcel G.: Od sprzeciwu do wezwania. Tłum. S. Sawicki. Warszawa 1965b.

Marcel G.: Pojęcie „posiadania”. W:Filozofia egzystencjalna. Wybrane teksty zhistorii filozofii. Oprac. L. Kołakowski, K. Pomian. Warszawa 1965c s.192-194.

Marcel G.: The Mystery of Being. T. 1. Chicago 1951.

Mariański J.: W poszukiwaniu sensu życia. Lublin1990.

Maritain J.: Pisma filozoficzne. Tłum. J. Fenrychowa. Kraków 1988.

Marody M.: Mieć aby być. W:Społeczne problemy środowiska akademickiego − referaty zsesji naukowej Ośrodka Badań Społecznych ZSP. Kazimierz Dolny, 21-24 kwietnia 1988. Warszawa 1988 s.10-27.

Marody M.: Sens teoretyczny asens empiryczny pojęcia postawy. Warszawa 1976.

Maslow A.: Motywacja iosobowość. Tłum. P. Sawicka. Warszawa 1990.

May R.: Contributions of Existential Psychotherapy. W:Existence − aNew Dimension in Psychiatry and Psychology. Eds. R. May, E. Angel, H. F. Ellenberger. New York 1958a s.37-91.

May R.: Miłość iwola. Tłum. H. i P. Śpiewakowie. Warszawa 1978.

May R.: Psychologia idylemat ludzki. Tłum. T. Mieszkowski. Warszawa 1989.

May R.: The Origins and Significance of the Existential Movement in Psychology. W:Existence − aNew Dimension in Psychiatry and Psychology. Eds. R. May, E.Angel, H. F. Ellenberger. New York 1958b s.3-36.

Mounier E.: Co to jest personalizm. Kraków 1960.

Mounier E.: Wprowadzenie do egzystencjalizmów. Tłum. E. Krasnowolska. Kraków 1964.

Newcomb T. W., Turner R. H., Converse P. E.: Psychologia społeczna. Warszawa 1970.

Nowak S.:Teorie postaw. Warszawa 1973.

Oleś P.: Wartościowanie aosobowość. Lublin 1989.

Orientacje społeczne jako element mentalności. Red. J. Reykowski, K.Skarżyńska, M. Ziółkowski. Poznań 1990.

Osgood C. E.: The Nature and Measurment of Meaning. „Psychological Bulletin” 49:1952 s.197-237.

Panasiuk L.: Od filozofii rozpaczy do filozofii nadziei. „W drodze” 1976 nr2 s.17-26.

Pastuszka J.: Koncepcja człowieka-bliźniego wegzystencjaliźmie. „Roczniki Filozoficzne” 14:1966 z.4 s.5-18.

Płużek Z.: Psychologia pastoralna. Kraków 1991.

Podgórecki A.: Cztery rodzaje samego siebie. „Studia Socjologiczne” 1968 nr2 s.183-191.

Podsiad A.: Marcel, czyli próba chrześcijańskiego egzystencjalizmu. W:MarcelG. Homo viator. Wstęp do metafizyki nadziei. Warszawa 1984 s.289-316.

Pomian K.: Heidegger iantynomie ideału działania. W:Filozofia isocjologia XX wieku. T. 1. Oprac. zbiorowe. Warszawa 1965 s.233-252.

Popielski K.: „Sens” i„wartość” życia jako kategorie antropologiczno-psychologiczne. W:Człowiek − pytanie otwarte. Red. K. Popielski. Lublin 1987c s.107-139.

Popielski K.: Analiza poczucia sensu życia. Test Noo-dynamiki (T.N-D). Lublin 1991.

Popielski K.: Elementy poradnictwa psychologicznego ipsychoterapii egzystencjalno-kognitywnej. W:Człowiek − pytanie otwarte. Red. K. Popielski. Lublin 1987a s.289-312.

Popielski K.: Logoteoria ilogoterapia wkontekście psychologii współczesnej. W:Człowiek − pytanie otwarte. Red. K. Popielski. Lublin 1987b s.27-65.

Popielski K.: Noetyczny wymiar osobowości. Lublin 1993.

Popielski K., Wolicki M.: Antropologiczno-filozoficzne podstawy analizy egzystencjalnej iniektóre jej aplikacje do teorii osobowości. W:Człowiek − pytanie otwarte. Red. K. Popielski. Lublin 1987 s.101-106.

Prężyna W.: Funkcja postawy religijnej wosobowości człowieka. Lublin 1981.

Prężyna W.: Motywacyjne korelaty centralności przedmiotu postawy religijnej. Lublin 1977.

Psychologia wdziałaniu. Red. K. Jankowski. Warszawa 1981.

Psychologia. Red. T. Tomaszewski. Warszawa 1978.

Rainho L. A.: L'existencialisme de M. Gabriel Marcel. Lisbonne 1955.

Reykowski J., Skarżyńska K., Ziółkowski M.: Orientacje społeczne jako element mentalności. Poznań 1990.

Reykowski J.: „Obraz własnej osoby” jako mechanizm regulujący postępowanie. „Kwartalnik Pedagogiczny” 1970 nr3 s.45-57.

Reykowski J.: Motywacja, postawy prospołeczne aosobowość. Warszawa 1986.

Reykowski J.: Osobowość aspołeczne zachowanie się ludzi. Warszawa 1980.

Reykowski J.: Osobowość jako centralny system regulacji iintegracji czynności. W:Psychologia. Red. T. Tomaszewski. Warszawa 1978 s.762-825.

Reykowski J.: Ukryte założenia normatywne jako osiowy składnik mentalności. W:Orientacje społeczne jako element mentalności. Red. J.Reykowski, K. Skarżyńska, M. Ziółkowski. Poznań 1990a s.11-51.

Reykowski J.: Wprowadzenie. W:Orientacje społeczne jako element mentalności. Red. J. Reykowski, K. Skarżyńska, M. Ziółkowski. Poznań 1990b s.7-9.

Rubin Z., Peplau L. A.: Belief in aJust World and Reactions to Another's lot: AStudy of Participants in the National draft Lottery. „Journal of Social Issues” 29:1973 s.73-93.

Saciuk R.: Jednostka aspołeczeństwo. (Z humanistycznej psychoanalizy E. Fromma). „Colloquia Communia” 1990 nr1-6 s.17-39.

Siek S.:Formowanie osobowości. Warszawa 1986.

Siek S.:Wybrane metody badania osobowości. Warszawa 1983.

Skarżyńska K.: Konformizm isamokierowanie jako wartości (struktura iźródła). Warszawa 1991.

Skarżyńska K.: Orientacja egalitarna inieegalitarna. W:Orientacje społeczne jako element mentalności. Red. J. Reykowski, K. Skarżyńska, M. Ziółkowski. Poznań 1990 s.139-157.

Snyder M.: The self-monitoring of expressive behavior. „Journal of Personality and Social Psychology” 30:1974 s.526-537.

Społeczne problemy środowiska akademickiego − referaty zsesji naukowej Ośrodka Badań Społecznych ZSP. Kazimierz Dolny, 21-24 kwietnia 1988. Warszawa 1988.

Staehelin B.: Das Welt als Du. Zurich 1972.

Staehelin B.: Haben und Sein. Zurich 1969.

Strojnowski J.: Erich Fromm. W:Encyklopedia Katolicka. T. 5. Red. L.Bieńkowski i in. Lublin 1989 kol.724-725.

Strojnowski J.: Homo amator Ericha Fromma. „Więź” 1967 nr3 s.24-33.

Styczeń T.: Usensownić swe działanie to dla człowieka „być”. W:Człowiek − pytanie otwarte. Red. K. Popielski. Lublin 1987 s.177-179.

Tarnowski J.: Problem chrześcijańskiej pedagogiki egzystencjalnej. Warszawa 1982.

Tarnowski K.: Być czy mieć. „W drodze” 1986 nr4 s.40-48.

Tatarkiewicz W.: Historia filozofii. T. 3. Warszawa 1978.

Techniki kwestionariuszowe wdiagnostyce psychologicznej. Red. R. Drwal. Lublin 1989.

Terlecki T.: Egzystencjalizm chrześcijański. Londyn 1958.

Tillich P.: Rodzaje lęku. W:Psychologia wdziałaniu. Red. K. Jankowski. Warszawa 1981 s.62-77.

Tillich P.: The Courage to Be. New Haven 1952.

Tischner J.: Gabriel Marcel. „Znak” 1974 nr7-8 s.969-978.

Tischner J.: Wposzukiwaniu istoty wolności. „Znak” 1970 nr7-8 s.821-838.

Uchnast Z.: Humanistyczna orientacja wpsychologii osobowości. Lublin 1983.

Uchnast Z.: Koncepcja człowieka jako osoby wpsychologii humanistyczno-egzystencjalnej. W:Człowiek − pytanie otwarte. Red. K. Popielski. Lublin 1987 s.77-100.

Wasilewski J.: Społeczeństwo polskie, społeczeństwo chłopskie. „Studia Socjologiczne” 1986 nr3 s.39-56.

Wawrzyniak A.: Buber. W:Encyklopedia Katolicka. T. 2. Red F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski. Lublin 1985a kol.1141-1144.

Wawrzyniak A.: Egzystencjalizm wfilozofii. W:Encyklopedia Katolicka. T.4 kol.740-747.

Wilczyńska J. T.: Czynniki zmieniające wyniki kwestionariuszy osobowości oraz sposoby ich pomiaru. W:Techniki kwestionariuszowe wdiagnostyce psychologicznej. Red. R. Ł. Drwal. Lublin 1989 s.239-253.

Zaborowski Z.: Psychospołeczne problemy samoświadomości. Warszawa 1989.

Zaborowski Z.: Stosunki międzyludzkie. Wrocław−Warszawa−Kraków− Gdańsk−Łódź 1976b.

Zacher L.: Mieć czy być − czyli zachodnie poszukiwania szansy przetrwania. „Studia Filozoficzne” 1980 nr9 s.27-44.

Zięba S.:Antropocentryzm wfilozofii. W:Encyklopedia Katolicka. T. 1. Red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski. Lublin 1973 kol.673-675.

Ziółkowski M.: Orientacje indywidualne asystem społeczny. W:Orientacje społeczne jako element mentalności. Red. J. Reykowski, K. Skarżyńska, M. Ziółkowski. Poznań 1990 s.53-75.

Zpsychometrycznych problemów diagnostyki psychologicznej. Red. J.Brzeziński, E.Hornowska. Poznań 1992.

ZuckermanM., Gerbasi K. C.: Belief in Internal Control or Belief in aJust World: The Use and Misuse of the I-E Scale in Prediction of Attitudes and Behavior. „Journal of Personality” 45:1977 s.356-378.

Zysk T.: Orientacja prorozwojowa. W:Orientacje społeczne jako element mentalności. Red. J. Reykowski, K. Skarżyńska, M. Ziółkowski. Poznań 1990 s.183-205.