Metafilozofia Alberta Einsteina

Józef Turek

Józef Turek Katolicki Uniwersytet Lubelski, Wydział Filozofii

Słowa kluczowe: Einstein, metafilozofia Einsteina

Abstrakt

The article attempts at giving an adequate characteristics of Albert Einstein as a philosopher. Firstly, it presents a philosophical biography of the founder of the relativity theory. In order to fulfil this aim, first it was shown how, what manner and why Einstein became also a philosopher. Secondly, a reconstruction of Einstein's views was undertaken to show his attitude to philosophy as a special kind of the human knowledge as well as to characterize it at the metalanguage level. Finally, the main topics of his philosophy are in short presented.

Bibliografia

Aichelburg P., Sexl R., Albert Einstein, Braunschweig 1979.

Born M., Einstein's statistical theories, w: P. A. Schilpp (ed.), Albert Einstein: Philosopher-Scientist, New York 1951, s. 161-178.

Brian D., Albert Einstein. Nowe, udostępnione w ostatnich latach dokumenty z Archiwum Einsteina, Warszawa 1997.

Butryn S., Epistemologiczne przesłanki kosmologii Einsteina, „Edukacja Filozoficzna”, 14(1992), s. 117-123.

Butryn S., Alberta Einsteina koncepcja jedności nauki, w: E. Petruska-Madej, W. Strawiński (red.), Episteme. Z problemów współczesnej teorii wiedzy, Warszawa 1995, s. 101-122.

Butryn S., Przedmowa. Filozoficzne poglądy Alberta Einsteina i ich znaczenie dla współczesnej filozofii nauki, w: A. Einstein, Pisma filozoficzne, Warszawa 1999 (dalej: PFE), s. XIII-LXXI.

Calaprice A., Einstein w cytatach, Warszawa 1997.

Chandrasekhar S., Einstein and general relativity: Historical Prespectives, „American Journal of Physics”, 47(1979), s. 212-217.

Czudinow E. M. (red.), Ejnsztejn i fiłosofskie problemy fizyki XX wieka, Moskwa 1979.

Ducas H., Hoffmann D. (eds.), Albert Einstein. The Human Side. New Glimpses from his Archives, Princeton 1979.

Duhem D., La Théorie physique, son objet et sa structure, Paris 1914.

Einstein A., Uwagi autobiograficzne, w: PFE, s. 1-30.

Einstein A., Zasady fizyki teoretycznej, w: PFE, s. 31-33.

Einstein A., Ernst Mach, w: PFE, s. 33-38.

Einstein A., Zasady badań naukowych. Mowa z okazji sześćdziesiątych urodzin Maxa Plancka, w: PFE, s. 38-40.

Einstein A., Indukcja i dedukcja w fizyce, w: PFE, s. 43-44.

Einstein A., Słowo wstępne, w: T. Lucretius Carus, De rerum natura Berlin 1924, w: PFE, s.59.

Einstein A., É. Meyerson, Dedukcja relatywistyczna, w: PFE, s. 79-82.

Einstein A., O prawdzie naukowej, w: PFE, s. 82.

Einstein A., Problem przestrzeni, eteru i pola w fizyce, w: PFE, s. 85-91.

Einstein A., Natura rzeczywistości, w: PFE, s. 91-94.

Einstein A., O nauce, w: PFE, s. 94-96.

Einstein A., Wpływ Maxwella na rozwój pojmowania rzeczywistości fizycznej, w: PFE, s. 97-99.

Einstein A., Epilog: dialog sokratyczny, w: PFE, s. 102-111.

Einstein A., Uwagi o zmianie sposobu stawiania problemów w fizyce teoretycznej, w: PFE, s.111-112.

Einstein A., O metodzie fizyki teoretycznej, w: PFE, s. 113-117.

Einstein A., Czy opis kwantowo-mechaniczny rzeczywistości fizycznej można uważać za zupełny? [z B. Podolsky i N. Rosen], w: PFE, s. 117-123.

Einstein A., Fizyka a rzeczywistość, w: PFE, s. 123-145.

Einstein A., Fundament fizyki, w: PFE, s. 145-153.

Einstein A., Izaak Newton, w: PFE, s. 155-157.

Einstein A., Bertrand Russell a myślenie filozoficzne, w: PFE, s. 157-161.

Einstein A., Maxowi Planckowi in memoriam, w: PFE, s. 165.

Einstein A., Uwagi do prac zamieszczonych w niniejszym tomie, w: PFE, s.165-181.

Einstein A., Fizyka, filozofia a postęp naukowy, w: PFE, s. 181-186.

Einstein A., Wstęp (do C. Baumgardt, Johannes Kepler, Life and Letters, New York 1951), w: PFE, s. 186-188.

Einstein A., Nauka a religia, w: PFE, s. 215-217.

Einstein A., Religijność badań naukowych, w: PFE, s. 217-218.

Einstein A., Religia a nauka: czy są nie do pogodzenia?, w: PFE, s. 232-234.

Einstein A., Jak widzę świat, w: PFE, s. 237-239.

Einstein A., Prologue, w: M. Planck, Where is science going, New York 1932, s. 7-12.

Einstein A., Foreword, w: R. Kayser, Spinoza: Portrait of a spiritual Hero, New York 1946, s. IX-XI.

Einstein A., The need for Ethical Culture. Letter read on the occasion of the seventy-fifth anniversary of the Ethical Culture Society, New York, January 1951, w: Ideas and Opinions, New York 1954, s. 53-54.

Einstein A., Message in Honor of Morris Raphael Cohen, w: Ideas and Opinions, s. 79-80.

Einstein A., Pismo G. Semjuelu, w: I. A. Tamm, J. A. Smorodinski, B. G. Kuzniecow (red.), Sobranje Naucznych Trudow, t. IV, Moskwa 1967, s. 327-328.

Einstein A., List do C. Lanczosa z 24 stycznia 1938 r. (za: Ducas, Hoffmann [eds.], Albert Einstein, s. 66-67).

Einstein A., List do Benedetta Crocego z 7 czerwca 1944 r. (za: Pais, Pan Bóg jest wyrafinowany..., s. 322).

Einstein A., Besso M., Correspondance 1903-1955, Traduction, notes et introduction de Pierre Spezialli, Paris 1972.

Einstein A., List do C. Seelinga z 8. IV 1952 r. (za: G. Holton, Ejsztejn o fiziczeskoj realnosti, w: Ejsztejnowskij sbornik 1969-1970, Moskwa 1970, s. 209-210).

Einstein A., Lettres à Maurice Solovine, Paryż 1956.

Einstein A., Born M., The Born−Einstein Letters. Correspondence between Albert Einstein and Max Born and Hedwig Born from 1816 to 1955 with commentaries by Max Born, Nowy York 1971.

Einstein A., Infeld L., Ewolucja fizyki, Warszawa 1962.

Einstein Session of the Pontifical Academy, „Science”, 207(1990), Nr 4436, s. 1159-1167.

Ferrara S., Tylor J. G. (eds.), Supergravity'81. Proceedings of the 1st School on Supergravity held on 22 April − 6 May, 1981, at the International Centre for Theoretical Physics, Trieste, Italy, Cambridge 1982.

Feuer S. L., Einstein and the Generations of Science, New York 1974.

Frank Ph., Einstein: His Life and Time, New York 1947.

Frank Ph., Einstein, Mach, and Logical Positivism, w: P. A. Schilpp (ed.), Albert Einstein: Philosopher-Scientist, New York 1951, s. 269-286.

Frenkel W. J., Piereczitywaja naucznuju prozu Ejnsztejna, w: Ejnsztejnowskij sbornik 1974, Moskwa 1976, s. 385-398.

Gernek F., Albert Ejnsztejn, żiźń wo imja istiny, gumanizma i mira, Moskwa 1960.

Gribanow D. P., Fiłosofskoje mirowozzrienie Ejnsztejna, w: Ejsztejn i fiłosowskje problemy fizyki XX wieka, Moskwa 1979, s. 7-45.

Gribanow D. P., Fiłosofskie wzgljady A. Ejnsztejna i razwitie teorii otnositielnosti, Moskwa 1987.

Hajduk Z., Uwarunkowania postępu poznawczego w teoriach rozwoju wiedzy, „Roczniki Filozoficzne”, 37-38(1989-1990), z. 3, s. 83-160.

Hawking S. W., Israel W. (eds.), General relativity. An Einstein centenary survey, Cambridge 1979.

Heller M., Spotkania z nauką, Kraków 1974.

Heller M., Unifikacja i geometryzacja fizyki w kosmologicznym kontekście, „Postępy Fizyki”, 1991, z. 2, s. 131-145.

Holton. G., Ejsztejn o fiziczeskoj realnosti, w: Ejsztejnowskij sbornik 1969-1970, Moskwa 1970, s. 207-229.

Howard D., Realism and Conventionalism in Einstein's Philosophy of Science. The Einstein−Schlick Correspondence, „Philosophia Naturalis”, 21(1984), z. 2-4, s. 616-629.

Howard D., Einstein and Duhem, „Synthese”, 83(1990), s. 363-384.

Howard D., Was Einstein Really a Realist?, „Perspectives on Science”, 1(1993), nr 2, s. 204-251.

Infeld L., Albert Einstein. Jego dzieło i rola w nauce, Warszawa 1956.

Infeld L., Moje wspomnienia o Einsteinie, Warszawa 1956.

Infeld L., Szkice z przeszłości, Warszawa 1964.

Kamiński S., Jak filozofować, Lublin 1989.

Kasprzyk L., Węgrzecki A., Wprowadzenie do filozofii, Warszawa 1975.

Kostro L., Alberta Einsteina koncepcja eteru relatywistycznego, Gdańsk 1992.

Kostro L., Albert Einstein prekursorem hipotetyzmu, w: Między filozofią nauki a filozofią historii, red. J. Mrozek, Gdańsk 1997, s. 45-51.

Kuzniecow B. G., Albert Einstein, Warszawa 1966.

Kuzniecow B. G., Razwitje fiziczeskich idiej ot Galileja do Ejnsztejna w swietlie sowrjemiennoj nauki, Moskwa 1966.

Kuzniecow B. G., Ejnsztejn. Żizń, smiert', biessmiertje, Moskwa 1972.

Lanczos C., Albert Einstein i porządek Wszechświata, Warszawa 1967.

Lenzen V. F., Einstein's Theory of Knowledge, w: Schilpp (ed.), Albert Einstein: Philosopher-Scientist, s. 355-384.

Mach E., Die Mechanik in Ihrer Entwicklung historisch-kritisch dargestell, Leipzig 1883.

Margenau H., The Nature of Physical Reality, New York 1950.

Margenau H., Einstein's Conception of Reality, w: Schilpp (ed.), Albert Einstein: Philosopher-Scientist, s. 243-268.

Mazierski S., Albert Einstein o roli filozofii w naukach fizykalnych, „Roczniki Filozoficzne”, 28(1980), z. 3, s. 71-87.

Mazierski S., Alberta Einsteina filozofia nauki i religii, „Roczniki Filozoficzne”, 31(1983), s. 45-57.

Moszkowski A., Einstein. Rzut oka na świat jego myśli. Przystępne rozważania o teorii względności i nowym systemie świata wysnute z rozmów z Einsteinem przez A. Moszkowskiego, Łódź 1922.

Northrop S. C., Einstein's conception of science, w: Schilpp (ed.), Albert Einstein: Philosopher-Scientist, s. 385-407.

Olszewski E., O społecznych i politycznych poglądach i działalności Alberta Einsteina, „Roczniki Filozoficzne”, 28(1980), z. 3, s. 89-96.

Pais A., Einstein Lived Here, Oxford 1994.

Pais A., Pan Bóg jest wyrafinowany... Nauka i życie Alberta Einsteina, Warszawa 2001.

Paty M., Einstein philosophe. La physique comme pratique philosophique, Paris 1993.

Planck M., Where is science going?, New York 1932.

Planck M., Jedność fizycznego obrazu świata, Warszawa 1970.

Płochocki Z., Atomistyka współczesna, cz. 1, Warszawa 1975, s. 32-35.

Popper K. R., Wiedza obiektywna. Ewolucyjna teoria epistemologiczna, Warszawa 1992.

Reichenbach H., Philosophical Significance of Relativity, w: Schilpp (ed.), Albert Einstein: Philosopher-Scientist, s. 287-311.

Russell B., An Inquiry into Meaning and Truth, London 1940.

Schilpp P. A. (ed.), The Philosophy of Bertrand Russell, Evanston 1944.

Schilpp P. A. (ed.), Albert Einstein: Philosopher-Scientist, New York 1951.

Sokołowski L. M., Staruszkiewicz A., Myśl czysta pojmuje rzeczywistość, „Przegląd Powszechny”, 1987, nr 2, s. 176-186.

Staruszkiewicz A., Co znaczą słowa Einsteina: „Bóg jest pomysłowy, lecz nie złośliwy”, „Roczniki Filozoficzne”, 28(1980), z. 3, s. 67-69.

Stępień A. B., Filozofia jest nauką, „Znak”, 10(1958), nr 2(44), s. 141-147.

Stępień A. B., Poznanie filozoficzne a poznanie w innych naukach, „Znak”, 11(1959), nr 5(59), s. 551-562.

Stępień A. B., Co to jest metafilozofia?, „Roczniki Filozoficzne”, 9(1961), z.1, s. 137-140.

Stępień A. B., Czym jest filozofia, którą uprawiam?, „Znak”, 29(1977), s.1344-1348.

Stępień A. B., Wstęp do filozofii, Lublin 1995.

Stępień A. B., Należy unikać kategorializacji problematyki filozoficznej, w: A.Zieliński, M. Bagiński, J. Wojtysiak (red.), Rozmowy o filozofii, Lublin 1996, s. 80-108.

Stępień A. B., Szubka T. (red.), Studia metafilozoficzne, t. I, Lublin 1993.

Tammn I. E., Smorodinski J. A., Kuzniecow B. G. (red.), Albert Ejsztejn, Sobranie naucznych trudow, IV, Moskwa 1967.

Turek J., Kosmologia Alberta Einsteina i jej filozoficzne uwarunkowania, Lublin 1982.

Turek J., Polskie wydanie filozoficznych pism Alberta Einsteina, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 44(1999), nr 3-4, s. 129-149.

Uschenko A. P., Einstein's Influence on Contemporary Philosophy, w: Schilpp (ed.), Albert Einstein: Philosopher-Scientist, s. 607-645.

Whitrow G. J. (ed.), Einstein. The Man and His Achievement. The BBC Third Programme Talks by G. J. Whitrow, London 1967.