Eksperci, laicy i światli obywatele a problem dystrybucji wiedzy społecznie uprawomocnionej

Rafał Paweł Wierzchosławski

Rafał Paweł Wierzchosławski Katolicki Uniwersytet Lubelski, Wydział Filozofii

Słowa kluczowe: demokratyczne państwo prawa, neutralność światopoglądowa (politeizm aksjologiczny), M. Weber, wiedza społecznie uprawomocniona, społeczna dystrybucja wiedzy, ekspert, „światły obywatel”, laik, obywatelstwo, A. Schütz, S. P. Turner

Abstrakt

It can be argued that the notion of the ‘axiological polytheism’ is a key concept which characterizes liberal society (democracy) in late modernity. We can observe its significant presence in I. Berlin’s concept of two liberties, and in J. Rawls’s concept of the social contract under the veil of ignorance, to recall some crucial examples where state neutrality is developed and defended. I have earlier proposed that in spite of the acceptance of the ‘value polytheism’ premise, it can be still claimed that on the ground of the ‘autopoiesis’ mechanism a political community as a body can legitimately prefer a comprehensive model of citizenship in order to keep the system on track. This is supported by the ‘social distribution of knowledge’ argument.

In my paper I try to develop this argument and to examine some obstacles it can face when possible implementation in the fabric of social and political institutions is concerned. In particular I consider some problems which are posed by the uncontrolled professional activity of some types of experts which in consequence (may) influence decisions of those who are equipped with discretionary power (like civil servants and the state apparatus); and by that token they actually may lead to shift of the whole system with regard to the above mentioned premise which seems to be constitutive of the liberal democracy. In other words, do experts qua experts possess the privileged position among other fellow-citizens as far an access to the government procedures are concerned and do they change the power system by their backstage influence and through turning the democratic system into grotesque show and manipulative facade.

Bibliografia

Acham K. (1995), Der „Homo Oeconomicus” in der Krise? Ökonomische Rationalität und Praktische Vernunft, w: Geschichte und Sozialtheorie: Zur Komplementarität kulturwissenchaftlicher Erkenntnisorientirungen, Freiburg–München: Verlag Karl Alber.

Ajdukiewicz K. (1953), Zarys logiki, Warszawa.

Berger P. L., Luckmann Th. (1966), The Social Construction of Reality. A Treatise in the Sociology of Knowledge, New York: Doubleday Garden City.

Berger P. L., Luckmann Th. (1983), Społeczne tworzenie rzeczywistości, przeł. J. Niżnik, Warszawa: PIW.

Berlin I. (1958), Two Concepts of Liberty, Oxford University Press.

Bocheński J. M. (1993), Co to jest autorytet, przeł. J. Parys, w: tenże, Logika i filozofia. Wybór pism, naukowo przygotował J. Parys, Warszawa: PWN, s. 187-324.

Bocheński J. M. (1990), Contemporary Political Theory, ed. Ph. Pettit, New York: Macmillan.

Buttiglione R. (2003), Ból polityki, w: A. Wierzbicki, J. Merecki, C. Ritter (red.), Świadkowie świadka, Lublin: RW KUL.

Goćkowski J. (1984), Autorytety świata uczonych, Warszawa: PIW.

Habermas J. (1981), Theorie des kommunikativen Handelns, vol. I-II, Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag.

Habermas J. (1999/2002), Teoria działania komunikacyjnego, t. I, 1999, t.II, 2002, przeł. M. A. Kaniowski, Warszawa: PWN.

Jaffe N. (1994), ‘A Hard Look at a Controversial New Book on Race, Class, and Success’, Letter to the Editor regarding IQ (October 24, pp. 53-62), „Newsweek”, 21, p. 26.

Kamiński S. (1989), Typy wiedzy ludzkiej, w: tenże, Jak filozofować? Studia z metodologii filozofii klasycznej, do druku przygotował T. Szubka, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, s. 13-32.

Kamiński S. (19924, 1961), Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacji nauk, do druku przygotował A. Bronk SVD, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Lasch Ch. (1997), Bunt elit, przeł. D. Rodziewicz, Kraków: Platan.

Luhmann N. (1984), Soziale Systeme. Grundriss einer allgemeiner Theorie, Frankfurt am Main: Suhrkamp.

Luhmann N. (1994), Teoria polityczna państwa bezpieczeństwa socjalnego, przeł. G. Skąpska, Warszawa: PWN.

Merton R. K. (1968), Social Theory and Social Structure, New York: The Free Press.

Merton R. K. (1982), Teoria socjologiczna i struktura społeczna, tłum. E. Morawska, J. Wertenstein-Żuławski, Warszawa: PWN, ss. XX + 670.

Millon-Delsol Ch. (1992), L’État subsidiaire, Paris: Presses Universitaires de France.

Millon-Delsol Ch. (1993), La principe de subsidiarité, Paris: Presses Universitaires de France.

Millon-Delsol Ch. (1995), Zasada pomocniczości, przeł. Cz. Porębski, Kraków: Znak.

Millon-Delsol Ch. (2002), La République, une question française, Paris: PUF.

Parsons T. (1951), The Social Systems, New York: The Free Press.

Parsons T. (1996), Societes. Evolutionary and Comparative perspectives, Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.

Parsons T. (1972), Szkice z teorii socjologicznej, tłum. A. Bentkowska, Warszawa, ss. LXII + 590.

Pettit Ph. (1997), Republicanism: A Theory of Freedom and Government, Oxford: Oxford University Press.

Price D. (1965), The Scientific Estate, Cambridge, MA: Harvard University Press.

Rawls J. (1971), A Theory of Justice, Harvard University Press.

Rawls J. (1993), Political Liberalism, Columbia University Press.

Rawls J. (1994), Teoria sprawiedliwości, przeł. M. Panufnik, J. Pasek, A.Romaniuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Rawls J. (1998), Liberalizm polityczny, przeł. A. Romaniuk, wstępem opatrzył Cz. Porębski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Schütz A. (1946a), The Well Informed Citizen: An Essay on the Social Distribution of Knowledge, „Social Research”, 13, s. 463-478.

Schütz A. (1964a), Collected Papers, vol. II, Studies in Social Theory, ed. A.Brodersen, Den Hague: M. Nijhoff (CP II).

Schütz A. (1971c), Gesammelte Aufsätze, Bd. 2, Studien zur soziologischen Theorie. Übers. von A. von Baeyer, Den Haag. (German translation of [1964a]), [GA II: 85-101].

Schütz A. (1985), Światły obywatel: Esej o społecznym zróżnicowaniu wiedzy, przeł. D. Lachowska, „Literatura na Świecie”, 2(163), s.269-284 (SO).

Skąpska G. (1994), Wstęp, w: N. Luhmann, Teoria polityczna państwa bezpieczeństwa socjalnego, Warszawa: PWN, s. 7-17.

Skinner Q. (1997), Dwie teorie obywatelstwa, przeł. R. Wierzchosławski, „Czas Kultury”, Poznań, nr 5-6, s. 40-45.

Skinner Q. (1998), Liberty before Liberalism, Cambrigde: Cambridge University Press.

Sprondel W. M. (1979), «Experte» und «Laie»: Zur Entwicklung von Typenbegriffen in der Wissenssoziologie, w: W. M. Sprondel, R. Grathoff (Hrsg.), Alfred Schütz und die Idee des Alltags in den Sozialwissenschaften, Stuttgart: Ferdinand Enke Verlag, s. 140-154.

Turner S. P. (1994), The Social Theory of Practices: Tradition, Tacit Knowledge and Presuppositions, Chicago: Chicago University Press.

Turner S. P. (2003), Liberal Democracy 3.0, Civil Society in the Age of Experts, London: Sage Publications.

Weber M. (1917), Der Sinn der „Wertfreiheit” der soziologischen und ökonomischen Wissenschaften, w: J. Winckelmann (heraus.), Gesammelte Aufsätze zur Wissenschaftslehre, Tübingen: J. C. B. Mohr (Paul Siebeck) Verlag, s.489-540 (polski przekład w: Weber 1985, s. 101-148).

Weber M. (1985), Sens „uwolnienia od wartościowań” w socjologii i ekonomii, przeł. E. Nowakowska-Sołtan, w: Problemy socjologii wiedzy, Warszawa: PWN.

Weber M. (1904), Die „Obiektivität” sozialwissenschaftlicher und sozialpolitischer Erktnntins, w: J. Winckelmann (heraus.), Gesammelte Aufsätze zur Wissenschaftslehre, Tübingen: J. C. B. Mohr (Paul Siebeck) Verlag, s. 489-540 (polski przekład w: Weber 1985, s.45-100).

Weber M. (1985), „Obiektywność” poznania w naukach społecznych, przeł. M.Skwieciński, w: Problemy socjologii wiedzy, Warszawa: PWN.

Weber M. (1919), Wissenschaft als Beruf, w: J.Winckelmann (heraus.), Gesammelte Aufsätze zur Wissenschaftslehre, Tübingen: J. C. B. Mohr (Paul Siebeck) Verlag, s. 582-613 (polski przekład w: 1998, s.55-110).

Weber M. (1998), Polityka jako zawód i powołanie, przeł. A. Kopacki, P.Dybel, przedmowa, wstęp, oprac. Z. Kranodębski, Kraków: Znak.

Wierzchosławski R. P. (2001a), Świat życia i nauka. Alfred Schütz i problem poznawczego statusu nauk społecznych. Lublin (maszynopis).

Wierzchosławski R. P. (2001b), Problemy ontologii społecznej, „Zeszyty Naukowe KUL”, 44, 1-2 (173-174), s. 93-115.

Wierzchosławski R. P. (2002a), The Well-Informed Citizen and Axiological Polytheism of Liberal Society: Can the political community prefer a model of citizenship, w: P. W. Juchacz, R. Kozlowski (hrsgs.), Freiheit und Verantwortung: Moral, Recht und Politik, Hamburg: Peter Lang Verlag, „Reihe Dia-Logos”, No.1, s. 63-79.

Wierzchosławski R. P. (2002b), Czy wspólnota państwowa jest odpowiedzialna za kształtowanie modelu obywatela? Argument z dystrybucji wiedzy, w: Rozum a porządek społeczny, red. J. Miklaszewska, Kraków: Księgarnia Akademicka, s. 263-288.

Wierzchosławski R. P. (2002c), O pożytkach płynących z rozważań na temat ontologii społecznej dla filozofii politycznej, w: Jednostka czy wspólnota? Indywidualizm i wspólnotowość na przełomie wieków, red. K. Abriszewski, A.Szahaj, M. N. Jakubowski, Toruń: Wydawnictwo UMK, s. 81-108.

Wierzchosławski R. P. (2002d), Republikańska próba implementacji wolności jako braku dominacji, „Colloquia Communia”, nr 2 (73), s. 367-384.