Albert Einstein o wzajemnych związkach nauki i filozofii

Józef Turek

Józef Turek Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Filozofii

Słowa kluczowe: Einstein, relacje nauka i filozofia

Abstrakt

The article presents Albert Einstein’s standpoint on the issue of mutual relations between science and philosophy. First the metaphilosophical context of that standpoint is shown. It concerns the conception of science and philosophy accepted by the author of the relativity theory.

Findings in that field showed that Einstein opted for close connections between science and philosophy and he treated them as both influence of philosophy on science and influence of science on philosophy. In the first case, the influence of philosophy is marked, according to our author, first and foremost in science treated as a process. It manifests its presence mainly in the procedures of discovering new scientific theories, their selection and acceptance. However, it is not present in the procedures of direct justifications of those theories.

Einstein also saw the presence of philosophy in science treated as a product. Then philosophy enters scientific theories in the form of general principles and assumptions placed in the so-called exterior base of the theory, whereas, according to Einstein, the presence of philosophical theses in the main body of the scientific theory as their immanent element is not permitted.

As far as the influence of science on philosophy is concerned our author states that it has a twofold dimension. The very fact of existence of science and procedures that take place in it as well as changes show their influence on issues taken up by epistemology and philosophy of science. Concrete scientific achievements mark their reference to the problems considered within the confines of broadly understood philosophy of nature.

Einstein's standpoint clearly lacks deepened logical-methodological analyses concerning the issue of mutual connections between science and philosophy presented here.

Bibliografia

Берштейн М.: Эйнштейн о научном творчестве, [w:] Эйнштейновский сборник, Москва 1968, s. 187-218.

Brian D.: Albert Einstein. Nowe, udostępnione w ostatnich latach dokumenty z Archiwum Einsteina, Warszawa 1997.

Bridgman P.W.: Einstein’s theories and the operational point of view, [w:] P. Shilpp (ed.), Einstein: philosopher-scientist, New York 1951, s. 333-354.

Buczyńska H.: Koło Wiedeńskie, początek neopozytywizmu, Warszawa 1960.

Bunge M.: Myth of Simplicity, New York 1963.

Butryn S.: Epistemologiczne przesłanki kosmologii Einsteina, „Edukacja Filozoficzna 14 (1992), s. 117-123.

Butryn S.: Przedmowa. Filozoficzne poglądy Alberta Einsteina i ich znaczenie dla współczesnej filozofii nauki, [w:] S. Butryn (red.), Albert Einstein. Pisma filozoficzne, Warszawa 1999, s. XIII-LXXI.

Чудинов Э.М.: Эйнштейн и операционализм Бриджмена, [w:] К.Х. Делокаров (red.), Эйнштейн и философские проблемы физики ХХ века, Москва 1979, s. 504-519.

Делокаров К.Х.: Эйнштейн и Мах, [w:] К.Х. Делокаров (red.), Эйнштейн и философские проблемы физики ХХ века, Москва 1979, s. 484-503.

Делокаров К.Х. (red.): Эйнштейн и философские проблемы физики ХХ века, Москва 1979.

Ducas H.: Hoffmann D. (red.): Albert Einstein. The Human Side. New Glimpses from his Archives, Princeton 1979.

Einstein A.: Uwagi autobiograficzne, [w:] PFE, s. 1-30.

Einstein A.: Zasady fizyki teoretycznej, [w:] PFE, s. 31-33.

Einstein A.: Ernst Mach, [w:] PFE, s. 33-38.

Einstein A.: Zasady badań naukowych, [w:] PFE, s. 39-40.

Einstein A.: Co to jest teoria względności?, [w:] PFE, s. 40-43.

Einstein A.: Indukcja i dedukcja w fizyce, [w:] PFE, s. 43-44.

Einstein A.: O podstawowych pojęciach fizyki i ich najnowszych zmianach, [w:] PFE, s. 74-79.

Einstein A.: É. Meyerson, Dedukcja relatwistyczna, [w:] PFE, s. 79-82.

Einstein A.: O prawdzie naukowej, [w:] PFE, s. 82.

Einstein A.: Johannes Kepler, [w:] PFE, s. 82-85.

Einstein A.: Natura rzeczywistości, [w:] PFE, s. 91-94.

Einstein A.: O nauce, [w:] PFE, s. 94-96.

Einstein A.: Wpływ Maxwella na rozwój pojmowania rzeczywistości fizycznej, [w:] PFE, s. 97-99.

Einstein A.: Epilog: dialog sokratyczny, [w:] PFE, s. 102-111.

Einstein A.: Uwagi o zmianie sposobu stawiania problemów w fizyce teoretycznej, [w:] PFE, s. 111-112.

Einstein A.: O metodyce fizyki teoretycznej, [w:] PFE, s. 113-117.

Einstein A.: Czy opis kwantowomechaniczny rzeczywistości fizycznej można uważać za zupełny? (z B. Podolsky i N. Rosen), [w:] PFE, s. 117-123.

Einstein A.: Fizyka a rzeczywistość, [w:] PFE, s. 123-145.

Einstein A.: Bertrand Russell a myślenie filozoficzne, [w:] PFE, s. 157-161.

Einstein A.: Uwagi do prac zamieszczonych w niniejszym tomie, [w:] PFE, s. 165-181.

Einstein A.: Fizyka, filozofia a postęp naukowy, [w:] PFE, s. 181-186.

Einstein A.: Uwagi wstępne o pojęciach podstawowych, [w:] PFE, s. 193-196.

Einstein A.: Religia a nauka, [w:] PFE, s. 215-217.

Einstein A.: Entwurf einer verallgemeinerten Relativitätstheorie und theorie der Gravitation, „Zeitschrift Math. und Phys.” 62 (1913), s. 225-264.

Einstein A.: Zur gegenwärtigen Atande des Gavitationsproblems, „Physikalische Zeitschrift” 14(1913), s. 1249-1262.

Einstein A.: Vom Relativitäts-Prinzip, „Vossische Zeitung” 1914, s. 33-34.

Einstein A.: Die Grundlage der allgemeinen Relativitätstheorie, „Annalen der Physik” 49 (1916), s. 769-822.

Einstein A.: Kosmologische Betrachtungen zur allgemeinen Relativitätstheorie, „Sitzungberichte der K. Preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin” 1 (1917), s. 142-152.

Einstein A.: Prinzipielles zur allgemeinen Relativitätstheorie, „Annalen der Physik” 55 (1918), s. 241-244.

Einstein A.: O szczególnej i ogólnej teorii względności. (Wykład przystępny), [w:] W. Kruczek (red.), Literatura źródłowa do kursu „Podstawy Fizyki” na Politechnice Warszawskiej, t. I, Warszawa 1981, s. 139-218.

Einstein A.: The particle problem in the theory of relativity, „The Physical Review” 48 (1935), Nr 1, s. 73-77 (z N. Rosen).

Einstein A.: Istota teorii względności, Warszawa 1962.

Einstein A.: List do Karla Poppera z 11 IX 1935 r., [w:] K.R. Popper, Logika odkrycia naukowego, Warszawa 2002, s. 369-370.

Einstein A.: List do C. Lanczosa z 24 stycznia 1938 r. (za: H. Ducas, B. Hoffmann (red.), Albert Einstein. The Human Side, Princeton 1979, s. 66-67).

Einstein A., Infeld L.: Ewolucja fizyki, Warszawa 1962.

Frank Ph.: Albert Einstein. His Life and Time, New York 1947.

Gamow G.: Materia, ziemia i niebo, Warszawa 1963.

Грибанов Д.П., Философское мировоззрение Эйнштейна, [w:] К.Х. Делокаров (red.), Эйнштейн и философские проблемы физики ХХ века, Москва 1979, s. 7-45.

Грибанов Д.П., Философские взгляды А. Эйнштейна и развитие теории относительности, Москва 1987.

Hajduk Z.: O akceptacji teorii empirycznych, Lublin 1984.

Hajduk Z.: Uwarunkowania postępu poznawczego w teoriach rozwoju wiedzy, „Roczniki Filozoficzne” 37-38 (1989-1990), z. 3, s. 83-160.

Heller M.: Przemiany współczesnej kosmologii, [w:] Studia i materiały z dziejów nauki polskiej, seria C, z. 20, Warszawa 1975, s. 107-140.

Heller M.: Co to znaczy, że przyroda jest matematyczna?, [w:] M. Heller, J. Życiński, A. Michalik (red.), Matematyczność Przyrody, Kraków 1990, s. 7-17.

Heller M.: Unifikacja i geometryzacja fizyki w kosmologicznym kontekście, „Postępy Fizyki” 1991, z. 2, s. 131-145.

Heller M.: Filozofia świata. Wybrane zagadnienia i kierunki filozofii przyrody, Kraków 1992.

Heller M.: Czy świat jest matematyczny?, „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce” 22 (1998), s. 3-14.

Heller M.: Filozofia przyrody. Zarys historyczny, Kraków 2004.

Heller M., Życiński J.: Epistemologiczne aspekty związków filozofii z nauką, [w:] M. Heller, A. Michalik, J. Życiński (red.), Filozofować w kontekście nauki, Kraków 1987 s. 7-16.

Heller M., Michalik A., Życiński J. (red.), Filozofować w kontekście nauki, Kraków 1987.

Heller M., Życiński J., Michalik A. (red.): Matematyczność Przyrody, Kraków 1990, s. 7-17.

Heller M., Urbaniec J. (red.), Otwarta nauka i jej zwolennicy, Tarnów 1996, s. 151-174.

Холтон Дж.: К генезису специальной теории относительности, [w:] Эйнштейновский сборник, Москва 1966, s. 177-194.

Холтон Дж.: Эйнштейн о физической реальности, [w:] Эйнштейновский сборник, Москва 1970, s. 207-229.

Howard D.: Realism and Conventionalism in Einstein’s Philosophy of Science. The Einstein-Schlick Corresponcence, „Philosophia Naturalis” 21 (1984), z. 2-4, s. 616-629.

Howard D.: Was Einstein Really a Realist?, „Perspectives on Science” 1 (1993), Nr 2, s. 204-251.

Infeld L.: Moje wspomnienia o Einsteinie, Warszawa 1956.

Jadacki J.J.: O pojęciu „prostoty”, [w:] M. Heller, J. Urbaniec (red.), Otwarta nauka i jej zwolennicy, Tarnów s. 151-174.

Jodkowski K. (red.): Czy istnieją granice poznania?, Lublin 1991.

Jodkowski K.: Rola filozofii w rozwoju nauki – argument na rzecz eksternalizmu, [w:] K. Jodkowski (red.), Czy istnieją granice poznania, Lublin 1991, s. 33-71.

Kamiński S.: Typy filozofii, „Roczniki Filozoficzne” 12 (1964), z. 1, s. 5-16.

Kamiński S.: Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk, Lublin 1981.

Kamiński S.: Zagadnienie Absolutu w filozofii scjentystycznej, [w:] S. Kamiński, Jak filozofować? Studia z metodologii filozofii klasycznej, red. T. Szubka, Lublin 1989, s. 229-240.

Kamiński S.: Jak filozofować? Studia z metodologii filozofii klasycznej, red. T. Szubka, Lublin 1989.

Kasprzyk L., Węgrzycki A.: Wprowadzenie do filozofii, Warszwa 1975.

Kłósak K.: Z teorii i metodologii filozofii przyrody, Poznań 1980.

Kolman A.: The Concept of „simplicity” in the physico-mathematical sciences, [w:] Boston Studies of the Philosophy of Sciences, R. S. Cohen, M. W. Wortofsky (eds), XV(1974), Nr 1, s. 365-372.

Kostro L.: Alberta Einsteina koncepcja eteru, Gdańsk 1992.

Kostro L.: Albert Einstein prekursorem hipotetyzmu, [w:] J. Mrozek (red.), Między filozofia nauki a filozofią historii, Gdańsk 1997, s. 45-51.

Koyré A.: De l’influence des conceptions philosophiques sur évolution des théories scientifiques, [w:] Études d’histoire de la pensée philosophique, Paris 1971, s. 253-269.

Koyré A.: Études d’histoire de la pensée philosophique, Paris 1971.

Krąpiec M.A., Kamiński S., Zdybicka Z.J., Maryniarczyk A., Jaroszyński P.: Wprowadzenie do filozofii, Lublin 1996.

Kruczek W. (red.): Literatura źródłowa do kursu „Podstawy Fizyki” na Politechnice Warszawskiej, t. I: Szczególna Teoria Względności, Warszawa 1981; t. II: Historia i filozofia teorii względności, Warszawa 1983; t. III: Grawitacja. Ogólna teoria względności, Warszawa 1981.

Kupcow W. (red.): Filozofia a nauka, Warszawa 1976.

Kuzniecow B.G.: Albert Einstein, Warszawa 1966.

Kuzniecow B.G.: Эйнштейн и принцип Маха, [w:] Эйнштейновский сборник, Москва 1967, s. 134-174.

Lanczos C.: Albert Einstein i porządek Wszechświata, Warszawa 1967.

Lenzen V.F.: Einstein’s Theory of Knowledge, [w:] P.A. Schilpp (ed.), Albert Einstein: Philosopher-Scientist, New York 1951, s. 355-384.

Lubański M.: Nauki przyrodnicze a filozofia, [w:] tenże, Sz. Ślaga (red.), Z zagadnień filozofii przyrodoznawstwa i filozofii przyrody, t. X, Warszawa 1988, s. 115-134.

Lubański M., Ślaga Sz. (red.), Z zagadnień filozofii przyrodoznawstwa i filozofii przyrody, t. X, Warszawa 1988.

Margenau H.: Einstein’s Conception of Reality, [w:] P.A. Schilpp (ed.), Albert Einstein: Philosopher-Scientist, New York 1951, s. 243-268.

Mazierski S.: Albert Einstein o roli filozofii w naukach fizykalnych, „Roczniki Filozoficzne” 28 (1980), z. 3, s. 71-87.

Mazierski S.: Alberta Einsteina filozofia nauki i religii, „Roczniki Filozoficzne” 31 (1983), z. 3, s. 45-57.

Mehlberg H.: O niesprawdzalnych założeniach nauki, [w:] Logiczna teoria nauki, red. T. Pawłowski, Warszawa 1966, s. 341-361.

Morawiec E.: O niektórych sposobach unaukowienia filozofii klasycznej, „Studia Philosophiae Christianae” 20 (1984), nr 2, s. 69-89.

Moszkowski A.: Einstein. Rzut oka na świat jego myśli. Przystępne rozważania o teorii względności i nowym systemie świata wysnute z rozmów z Einsteinem przez A. Moszkowskiego, Łódź 1922.

Motycka A.: Relatywistyczna wizja nauki. Wprowadzenie: filozoficzny spór o naukę, Wrocław 1984.

Neidorf R.: Discussion: is Einstein a positivist?, „Philosophy of Science” 30 (1963), s. 173-188.

Northrop S.C.: Einstein’s conception of science, [w:] P.A. Schilpp (ed.), Albert Einstein: Philosopher-Scientist, New York 1951, s. 385-407.

Pais A.: Pan Bóg jest wyrafinowany... Nauka i życie Alberta Einsteina, Warszawa 2001.

Paty M.: Einstein Philosophe. La physique comme pratique philosophique, Paris 1993.

Pawłowski T. (red.): Logiczna teoria nauki, Warszawa 1966.

Pietruska-Madej E.: W poszukiwaniu praw rozwoju nauki, Warszawa 1980.

Popper K.R.: Logika odkrycia naukowego, Warszawa 2002.

Post H.R.: Simplicity in Scientific Theoreies, „The British Journal for the Philosophy of Science” 11 (1960-61), s. 32-41.

Schilpp P.A. (ed.): Albert Einstein: Philosopher-Scientist, New York 1951.

Sokołowski L.M., Staruszkiewicz A.: Myśl czysta pojmuje rzeczywistość, „Przegląd Powszechny” 1987, nr 2, s. 176-186.

Staruszkiewicz A.: Co znaczą słowa Einsteina: „Bóg jest pomysłowy, lecz nie złośliwy”, „Roczniki Filozoficzne” 28 (1980), z. 3, s. 67-69.

Strawiński W.: Prostota, redukcja, jedność nauki, Warszawa 1991.

Суворов С.Г.: Философские воззрения Эйнштейна. Их взаимосвязь с его физическими взглядами, „Успехи физических наук” 86 (1965), вып. 3, s. 537-584.

Turek J.: Kosmologia Alberta Einsteina i jej filozoficzne uwarunkowania, Lublin 1982.

Turek J.: Otwartość filozofii przyrody na nauki szczegółowe w ujęciu Stanisława Mazierskiego, „Roczniki Filozoficzne” 45 (1997), z. 3, s. 21-48.

Turek J.: Polskie wydanie filozoficznych pism Alberta Einsteina, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 44 (1999), nr 3-4, s. 129-149.

Turek J.: Metafilozofia Alberta Einsteina, „Roczniki Filozoficzne” 50 (2002), z. 1, s. 459-496.

Whitrow G.J. (ed.): Einstein. The Man and His Achievement. The BBC Third Programme Talks by G. J. Whitrow, London 1967.