Strzałka czasu a niektóre interpretacje mechaniki kwantowej

Marek Łagosz

Marek Łagosz Uniwersytet Wrocławski

Słowa kluczowe: strzałka czasu, EPR-eksperyment, równanie Schrödingera, (a)symetria czasowa, niezmienniczość względem odwrócenia czasu, pomiar kwantowy, parametry ukryte

Abstrakt

In the paper I discuss some premises of “quantum mechanics” with regard to the thesis that the time arrow does (not) exist. In this context I consider above all the famous Einstein-Podolsky-Rosen’s experiment (EPR-experiment). I also indicate Schrödinger’s interpretation of wave function “symmetrical” towards time (nomological isotropy) and the peculiar understanding of the pair particle-antiparticle, assuming that the direction of time can be reversed. Eventually, I discuss the issue of measurement in quantum mechanics with which the existence of time arrow (anisotropy) is often linked. If it comes to the interpretations of quantum mechanics, from the point of which I consider the issues in question, then in principle I limit myself to two: the so-called Copenhagen interpretation and David Bohm’s conception of “hidden parameters.” I arrive at a conclusion that the premises of quantum mechanics that are at issue here cannot be sufficient grounds for a conclusive recognition of the reversibility (non-existence) of time arrow.

Biogram autora

Marek Łagosz, Uniwersytet Wrocławski

Dr hab. Marek Łagosz, prof. UWr. – Zakład Filozofii Systematycznej, Instytut Filozofii, Uniwersytet Wrocławski

Bibliografia

Augustynek Z.: Time. Past, Present, Future, tł. S. Semczuk, W. Strawiński, Warszawa 1991.

Augustynek Z.: Własności czasu, Warszawa 1970.

Białobrzeski Cz.: Podstawy poznawcze fizyki świata atomowego, Warszawa 1984.

Bunge M.: Time Asymmetry, Time Reversal, and Irreversibility, [w:] J. T. Fraser, F. C. Haber, G. H. Müller (ed.), The Study of Time, Berlin–Heidelberg–New York 1972, s. 122-130.

Dickson W. M.: Determinizm and Locality in Quantum Systems, „Synthese” vol. 107, No.1, April 1996.

Dorato M.: Time and Reality. Spacetime Physics and the Objectivity of Temporal Becoming, Bologna 1995.

Feynman R.P., Leighton R. B., Sands M.: Feynmana wykłady z fizyki, t. III (Mechanika kwantowa), tł. A. Pindor, W. Gonkowski, A. Szymacha, Warszawa 2004.

Fraser J. T., Haber F. C., Müller G. H. (ed.): The Study of Time, Berlin–Heidelberg–New York 1972.

Goldstein Sh.: Review Essay: Bohmian Mechanics and the Quantum Revolution, „Synthese” vol. 107, No.1, April 1996.

Heller M.: Mechanika kwantowa dla filozofów, Kraków 1996.

Heller M.: Początek jest wszędzie. Nowa hipoteza pochodzenia Wszechświata, Warszawa 2002.

Krajewski W.: Szkice filozoficzne, Warszawa 1963.

Łagosz M.: Brzytwa Ockhama a wykazywanie nieistnienia, Wrocław 2002.

Łagosz M.: Człowiek miarą Wszechświata? Problem zasad antropicznych w kosmologii, „Filozofia Nauki” 10 (2002), nr 1(37), s. 43-46.

Łagosz M.: Matematyczny początek świata. Kilka uwag filozoficznych do książki Michała Hellera „Początek jest wszędzie. Nowa hipoteza pochodzenia Wszechświata”, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria”, 14 (2005), nr 1(53), s. 121-133.

Landsberg P. T., Time in Statistical Physics and Special Ralativity, [w:] J. T. Fraser, F. C. Haber, G. H. Müller (ed.): The Study of Time, Berlin–Heidelberg–New York 1972, s. 58-109.

Lipiec J.: Ontologia świata realnego, Warszawa 1979.

Mehlberg H.: Time, Causality and Quantum Theory. Studies on the Philosophy of Science, t. I: Essay on the Causal Theory of Time; t. II: Time in a Quantized Universe, ed. by R. S. Cohen, preface by A. Grünbaum, Dordrecht–Boston–London: D. Reidel Publishing Company 1980.

Michalski B.: Polemiki filozoficzne Stanisława Ignacego Witkiewicza, Warszawa 1979.

Penrose R.: Cienie umysłu. Poszukiwanie naukowej teorii świadomości, przeł S. Amsterdamski, Poznań 2000.

Penrose R.: Nowy umysł cesarza. O komputerach, umyśle i prawach fizyki, tł. P. Amsterdamski, Warszawa 2000, s. 338.

Price H.: Strzałka czasu i punkt Archimedesa. Nowe kontrowersyjne spojrzenie na czas i współczesną fizykę, tł. P. Lewiński, Warszawa 1998.

Prigogine I., Stengers I., Z chaosu ku porządkowi. Nowy dialog człowieka z przyrodą, tł. K. Lipszyc, Warszawa 1990.

Reichenbach H.: The Direction of Time, ed. by M. Reichenbach, Berkeley–Los Angeles 1956.

Szczęsny J., Urbaniec J.: Mechanika kwantowa a upadek mechanicyzmu, [w:] M. Heller, J. Życiński, Wszechświat – maszyna czy myśl?, Kraków 1988, s. 224-232.

Taylor J. G.: Time in Particle Physics, [w:] Fraser J. T., Haber F.C., Müller G. H. (ed.), The Study of Time, Berlin–Heidelberg–New York 1972, s. 53-58.

Tempczyk M.: Fizyka a świat realny. Elementy filozofii fizyki, Warszawa 1986.

Whitrow G. J.: The Natural Philosophy of Time, Oxford 1980.