Z dziejów dydaktyki logiki w szkołach Komisji Edukacji Narodowej: Claude Buffier SJ
Abstrakt
The studies on the history of logic in the Polish schools of the Commission for National Education in the period of the Enlightenment that have been published up to date evaluate the educational practice with respect to its accordance to Condillac’s work. His textbook was indeed order by the Commission for its schools, and it was also evaluated highly, but it was not published in the Polish language. From the rules of the Commission and its didactic practice, which made use of a series of the most eminent eclectic textbooks on logic then functioning in the European school, we can deduce that the Commission must have evaluated Condillac’s book as too one-sided. Aside to his approach, there functioned in then Polish school a number of other studies. The Commission exposed a textbook written by the French Jesuit, Claude Buffier, in the first place. Despite the fact that he was close to modern solutions, e.g. Descartes’ and Locke’s, nevertheless he showed respect for scholastic tradition. Accordingly, he presented a group of solutions well-known from the traditional approaches. He only emphasised, in the modern spirit, how important is the veracity of the premises of syllogism as the fundamental condition for the veracity of the conclusion. It follows that the role of the theory of reasoning was limited and at the same time the value of epistemological problems was stressed.
Bibliografia
Arnauld A., Nicole P. : La Logique, ou l’art de penser, Paris 1662 (pol.: Logika, czyli sztuka myślenia, przeł. S. Rohmanowa, Warszawa 1958).
Bargieł F.: Geneza i przyczyny niewiary według Jerzego Gengella SJ (1657-1727). „Forum Philosophicum” 4 (1999), s. 101-127.
Bargieł F.: Jerzego Gengella SJ (1657-1727) rozprawa o nieśmiertelności duszy ludzkiej, „Forum Philosophicum” 4 (1999), s. 235-264.
Bargieł F.: Problem ateizmu i nieśmiertelności duszy ludzkiej w pracach Jerzego Gengella SJ (1657-1727), „Rocznik Wydziału Filozoficznego TJ w Krakowie” 1989, s. 33-41.
Buffier C. : Cours de sciences sur des principes nouveaux et simples, pour former la langage, l’esprit et le cœur dans l’usage ordinaire de la vie, Paris 1732 (reprint Genève 1971).
Chamcówna M.: Uniwersytet Jagielloński w dobie Komisji Edukacji Narodowej, t. 1, Wrocław 1957.
Compayré G. : Histoire critique des doctrines de l`éducation en France depuis le seizième siècle, t. 2, Paris 19118.
Condillac É. : La Logique ou les premiers développements de l’art de penser. Paris 1780 (cyt. według wyd.: Œuvres philosophiques de Condillac, t. 2, red. G. Le Roy, Paris 1948, s. 269- 416; pol.: Logika czyli pierwsze zasady sztuki myślenia, dzieło elementarne... na żądanie bywszej Komisji Edukacyjnej Narodowej dla szkół publicznych napisane i od niej aprobowane, a teraz z przydatkiem niektórych objaśnień i przypisów przez Jana Znoskę z francuskiego na polski język przełożone, Wilno 1802, 18193; toż w wyd. współczesnym: red. T. Kotarbiński, Warszawa 1952).
Cours d’études pour l’instruction du prince de Parme, t. I-XVI, Parma [właśc. Paris] 1775.
Crousaz J. P. : Système de Réflexion qui peuvent contribuer à la netteté et à l’étendue de nos connaissances, ou Nouvel Essai de Logique, Amsterdam 1712.
Czeżowski T.: Kilka danych o dziejach logiki w pracach Komisji Edukacji Narodowej, „Myśl Filozoficzna” 1952, nr 2, s. 213-227.
Dainville F.: L’enseignement des mathématiques dans les collèges des jésuites de France du XVIe au XVIIIe siècle, „Revue d’histoire des sciences” 7 (1954), s. 6-21, 109-123.
Dainville F.: L’enseignement scientifique dans les collèges des jésuites, [w:] Enseignement et diffusion des sciences en France au XVIIIe siècle, red. R. Taton, Paris 1964.
Desaultes A.: Les «Memoires de Trévoux» et de le mouvement des idées au XVIIIe siècle. 1701-1734, Roma 1956.
Fontenelle B.: Entretiens sur la pluralité des mondes. Paris 1686 (pol.: Rozmowy o wielości światów, Warszawa 1765).
Gassendi P.: Institutio logica (wyd. kryt. wersji z Opera omnia, t. 1, Lugduni 1658 z przekł. H. Jones. Assen 1981; pol.: Logika, przeł. L. Chmaj, L. Joachimowicz, Warszawa 1964).
Genovesi A.: Elementorum artis logico-criticae libri V, Venetiae 1745 (Varsaviae 1771).
Grell Ch.: Le dix-huitième siècle et l’antiquité en France. 1680-1789, t. 1-2, Oxford 1995.
Hermand P.: Les idées morales de Diderot, Paris 1923 (reprint Hildesheim 1972).
Janeczek S.: Czym była oświeceniowa „philosophia recentiorum”. „Kwartalnik Filozoficzny” 26 (1998), z. 1, s. 115-128.
Janeczek S.: Edukacja oświeceniowa a szkoła tradycyjna. Z dziejów kultury intelektualnej i filozoficznej. Lublin 2008.
Janeczek S.: Koncepcja dydaktyki logiki w ujęciu Jeana Alexisa Borrelly’ego, [w:] Philosophia rationis magistra vitae, red. J. Bremer, R. Janusz, t. 2, Kraków 2005, s. 146-163.
Janeczek S.: Koncepcja dydaktyki logiki w ujęciu Jeana Alexisa Borrelly’ego na tle oświeceniowych reform szkolnych, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 2006, nr 50-51, s. 121-125.
Janeczek S.: Logika a teoria poznania. Podręczniki logiki w Polsce w dobie reform oświeceniowych na tle europejskim, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 41 (1996), s. 75-104.
Janeczek S.: Logika czy epistemologia? Historycznofilozoficzne uwarunkowania nowożytnej koncepcji logiki, Lublin 2003.
Jauss H. R.: Ästhetische Normen und geschichtliche Reflexion in der Querelle des anciens et modernes, München 1964.
Jobert A.: La Commision d’Education Nationale en Pologne (1773-1794). Paris 1941 (pol.: Komisja Edukacji Narodowej w Polsce (1773-1794). Jej dzieło wychowania obywatelskiego, przeł. M. Chamcówna, Wrocław 1979).
Jobert A.: Une correspondance polonaise de Condillac, „Revue d’histoire moderne” 1936, t. 11, s. 414-433.
Kafker F. A.: The Encyclopdists as a Group. A Collective Biography of the Authors of the „Encyclopédie”, Oxford 1996.
Kafker F. A.: The Encyclopdists as Induviduals. A Biographical Dictionary of the Authors of the „Encyclopédie”, Oxford 1988.
Kapitza P. K.: Ein bürgerlicher Krieg in der gelehrten Welt. Zur Geschichte der Querelle des Anciens et des Modernes in Deutschland, München 1981.
Komisja Edukacji Narodowej i jej szkoły w Koronie 1773-1794, red. T. Wierzbowski, Warszawa 1901-1915.
Konarski S.: Ustawy szkolne, przeł. W. Germain, Kraków 1925.
Kotarbiński T.: Wstęp, [w:] É. Condillac, Logika czyli pierwsze zasady sztuki myślenia, red. T. Kotarbiński, Warszawa 1952, s. VII-XXV.
Kotlarski G.: Przegląd osiągnięć logiki Oświecenia w Polsce, [w:] Studia z historii filozofii, Red. J. Such, Poznań 1975, s. 75-99.
Kozówna D.: Miejsce logiki Condillaca w systemie unowocześniania treści i metod nauczania przez KEN, [w:] Komisja Edukacji Narodowej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego”. Seria 1: Nauki humanistyczno-społeczne, z. 88, Łódź 1972, s. 111-125.
Kwiatkowski T.: Logika w programie szkół Komisji Edukacji Narodowej, [w:] Ze studiów nad Komisją Edukacji Narodowej i szkolnictwem na Lubelszczyźnie. Rozprawy i artykuły, Lublin 1973, s. 167-223 (toż w: T. Kwiatkowski, Szkice z historii logiki ogólnej, Lublin 1993, s. 127-184).
La Querelle des Anciens et des Modernes. XVIIe – XVIIIe siècles, red. A.-M. Lecoq, Paris 2001.
Le Clerc J.: Logica sive ars ratiocinandi. Logica, Ontologia, Pneumatologia, t. 1, Amstelodami 1692.
Lough J.: Essays on the Encyclopédie of Diderot and d’Alembert, London 1968.
Lubieniecka J.: Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, Warszawa 1960.
Marcil-Lacoste L.: Claude Buffier and Thomas Reid. Two Common-Sense Philosophers, Kingston 1982.
Mizia T.: Szkoły średnie Komisji Edukacji Narodowej na terenie Korony, Warszawa 1975.
Montgomery F. K.: La vie et l’œuvre du Père Buffier, Paris 1930.
Mrozowska K.: Funkcjonowanie systemu szkolnego Komisji Edukacji Narodowej na terenie Korony w latach 1783-1793, Wrocław 1985.
Narbutt O.: O pierwszym polskim podręczniku logiki. Z rozważań nad filozofią Oświecenia, Łódź 1958.
Northeast C. M.: The Parisians Jesuits and the Enlightenment 1700-1762, Oxford 1991.
Pago Th.: Johann Christoph Gottsched und die Rezeption der Querelle des Anciens et des Modernes in Deutschland, Frankfurt am Main 1989; München 2003.
Puchowski K.: Edukacja historyczna w jezuickich kolegiach Rzeczypospolitej 1565-1773, Gdańsk 1999.
Régis P. S.: Système de philosophie, contenant la logique, la métaphysique, la physique et la morale, t. 1-3, Paris 1690.
Rigault H. : Histoire de la querelle des anciens et des modernes, New York 1963 (reprint wyd. Paris 1859).
Risse W.: Logik der Neuzeit, t. 2: 1640-1780, Stuttgart 1970.
Snyders G.: La pédagogie en France aux dix-septième et dix-huitième siècles, Paris 1965.
Sommervogel C.: Bibliothèque de la Compagnie de Jésus, t. 1-10, Bruxelles 1890-1909.
Sortais G.: Le cartésianisme chez les Jésuites français au XVIIe et au XVIIIe siècle, Paris 1929.
Stasiewicz I.: Poglądy na naukę w Polsce okresu Oświecenia na tle ogólnoeuropejskim, Wrocław 1967.
Ustawodawstwo szkolne za czasów KEN. Rozporządzenia, ustawy pedagogiczne i organizacyjne (1773-1793), wyd. J. Lewicki, Kraków 1925.
Ventosa Águilar J. A.: El Sentido común en las obras filosóficas del P. Claude Buffier, S.I., contribución a la historia de la filosofía del sentido común, Barcelona 1957.
Wilkins K. S.: A Study of the Works of Claude Buffier, Genève 1969.
Zabieglik S.: Krzywe zwierciadło filozofii czyli dzieje pojęcia zdrowego rozsądku, Warszawa 1987.
Copyright (c) 2008 Roczniki Filozoficzne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
