Daniela C. Dennetta hipoteza językowej genezy świadomości

Witold Marzęda

doi:10.18290/rf21694-6

Witold Marzęda Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Humanistyczny https://orcid.org/0000-0001-7516-3857

Słowa kluczowe: świadomość, Daniel C. Dennett, język, behawioryzm, zachowanie językowe, empiryczna sprawdzalność

Abstrakt

Artykuł referuje poglądy amerykańskiego filozofa Daniela C. Dennetta, dotyczące językowego charakteru świadomości. W pierwszym kroku autor rekonstruuje Dennettowską strategię naturalizacji świadomości, pokazując, jak język umożliwia powstanie świadomości w toku ewolucji ludzi. Naturalizacja ta jest możliwa, wedle Dennetta, jedynie przy behawiorystycznym założeniu, zgodnie z którym świadomość jest ukrytym zachowaniem językowym. Autor pokazuje, jak Dennett przyswaja i przekształca pierwotne pomysły behawiorystów Meada, Skinnera i Jaynesa, wpisując je w ewolucyjny scenariusz. Inskrypcja ta prowadzi do konkretnych problemów, rozważanych w ostatniej części pracy: a) w filozofii Dennetta występują właściwie dwie definicje świadomości: pierwsza głosi, że świadomość jest pewnego rodzaju zachowaniem językowym, druga natomiast, że jest wirtualną maszyną memetyczną; b) Dennett nie wyjaśnia zasady rozstrzygalności, która pokazywałaby, jak dana treść umysłu może zostać uświadomiona, zamiast tego podaje tylko metaforę rywalizacji, w której pewne zdarzenia w mózgu (treści umysłowe) wygrywają z innymi; c) wpisanie możliwego scenariusza rozwoju świadomości w pejzaż ewolucji nie oznacza jeszcze, że teoria może zostać empirycznie sprawdzona.

Bibliografia

Bayne, Thomas i Elisabeth Pacherie. 2006. „Narrators and Comparators: The Architecture of Agentive Self-Awareness” vol. 159, no. 3: 475–491.

Bickerton, Derek. 1990. Language and Sepcies. Chicago: The University of Chicago Press.

Bremer, Józef. 2005. Jak to jest być świadomym? Analityczne teorie świadomości a problem umysłu. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Davidson, Donald. 1992. Eseje o prawdzie języku i umyśle. Red. Barbara Stanosz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Deacon, Terrence W. 1997. The Symbolic Species. The Co-Evolution of Language and the Brain. London/New York: Norton & Co.

Dennett, Daniel C. 1981. Brainstorms. Philosophical Essays on Mind and Psychology. Boston: The MIT Press.

Dennett, Daniel C. 1994a. „The Role of Language in Intelligence”. W: What is Intelligence?, red. Jean Khalfa, 161–178. Cambridge: Cambridge University Press.

Dennett, Daniel C. 1994b. „Self as a Center of Narrative Gravity”. W: Self and Consciousness: Multiple Perspectives, red. Frank S. Kessel, Pamela M. Cole, Dale L. Johnson, 103–115. Hilsdale/London: Lawrence Erlbaum Associates.

Dennett, Daniel C. 1995. Darwin’s Dangeroeus Idea. Evolution and the Meanings of Mind. Boston: The MIT Press.

Dennett, Daniel C. 1997a. „How to do Other Things with Words?” Royal Institute of Philosophy Supplements 42: 219–235.

Dennett, Daniel C. 1997b. Natura umysłów. Tłum. Witold. Turopolski. Warszawa: Wydawnictwo CIS.

Dennett, Daniel C. 1998. Brainchildren. Essays on Designing Minds. Boston: The MIT Press.

Dennett, Daniel C. 2005. Słodkie sny. Filozoficzne przeszkody na drodze do nauki o świadomości. Tłum. Marcin Miłkowski. Warszawa: Wydawnictwo CIS.

Dennett, Daniel C. 2016. Świadomość. Tłum. Ewa Stokłosa. Kraków: Copernicus Center Press.

Dennett, Daniel C. 2017a. Dźwignie wyobraźni i inne narzędzia do myślenia. Tłum. Łukasz Kurek. Kraków: Copernicus Center Press.

Dennett, Daniel C. 2017b. Od bakterii do Bacha. O ewolucji umysłów. Tłum. Krystyna Bielecka i Marcin Miłkowski. Kraków: Copernicus Center Press.

Derksen, Anthony. 2005. „Dennett’s Rhetorical Strategies in Consciousness Explained”. Journal for General Philosophy of Science / Zeitschrift für allgemeine Wissenschaftstheorie 36, no. 1: 29–48.

Donald, Merlin. 1991. Origins of the Modern Mind: Three Stages in the Evolution of Culture and Cognition. Cambridge: Harvard University Press.

Fitch, Tecumsech. 2005. The Evolution of Language. Cambridge/New York: Cambridge University Press.

Gadamer, Hans-Georg. 2000. Rozum, słowo, dzieje. Tłum. Małgorzata Łukasiewicz i Krzysztof Michalski. Warszawa: PIW.

Gärdenfors, Peter 2010. Jak homo stał się sapiens? O ewolucji myślenia. Tłum. Tomasz Pańkowski. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.

Gazzaniga, Michael. 1998. The Mind’s Past. Oakland: University of California Press.

Husserl, Edmund. 2000. Badania logiczne. T. 2, cz. 1. Przełożył Janusz Sidorek. Seria: Biblioteka Klasyków Filozofii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Jaynes, Julian. 2000. The Origins of Consciousness in a Breakdown of Bicameral Mind. Boston/ New York: Houghton Mifflin Company.

Kang, Wi Jo. 1976. G. H. Mead’s Concept of Rationality: A Study of the Use of Symbols and Other Implements. The Hague/Paris: Mouton.

Kant, Immanuel. 2005. Antropologia w ujęciu pragmatycznym. Tłum. Ewa Drzazgowska i Paulina Sosnowska. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Krupenye, Christofer, Fumihir Kano, Satoshi Hirata, Josep Call, Michael Tomassello. 2016. “Great apes anticipate that other individuals will act according to false beliefs”. Science vol. 354: 110-114.

Lohmar, Dieter. 2016. Denken ohne Sprache. Phänomenologie des nicht-sprachlichen Denkens bei Mensch und Tiere im Licht der Evolutionsforschung, Primatologie, Neurologie. Seria: PHAE, vol. 219. Springer International Publishing Switzerland.

Marzęda, Witold. 2016. „Sceptyczne tropy Wittgensteina i transcendentalizm”. Folia Philosophica 36: 61–78.

Mead, George H. Umysł, osobowość, społeczeństwo. Tłum. Zofia Wolińska. Warszawa: PWN, 1975.

Morris, Charles W. 1972. „Preface” do: George H. Mead. Mind, Self and Society: From a Standpoint of a Social Behaviorist. London/Chicago: University of Chicago Press.

Ong, Walter J. Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii. Tłum. Józef Jopola. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2011.

Platon. 2000. Dialogi. T. 2. Przełożył Władysław Witwicki. Kęty: Antyk.

Roser, Mathew, i Michael Gazzaniga. 2004. „Automatic Brains—Interpretive Minds”. Current Directions In Psychological Science 4: 56–59.

Skinner, Barrus F. 2013. Behawioryzm. Tłum. Piotr Skawiński. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Skinner, Burrhus. F. 1953. Science and Human Behavior. New York: Free Press.

Tomasello, Michael. 2002. Kulturowe źródła ludzkiego poznawania. Tłum. Joanna Rączaszek. Warszawa: PIW.

Wittgenstein, Ludwig. 2000. Dociekania filozoficzne. Tłum. Bogusław Wolniewicz. Seria: Biblioteka Klasyków Filozofii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.