Bóg i antyrealizm

Krzysztof Czerniawski

Krzysztof Czerniawski Uniwersytet Szczeciński, Instytut Filozofii

Słowa kluczowe: antyrealizm; teizm; iluminacjonizm; M. Dummett; A. Plantinga

Abstrakt

Można wyróżnić dwa rodzaje powiązań między antyrealizmem semantycznym a teizmem. Pierwsze z nich ma swoje źródło w antyrealistycznym twierdzeniu, że język rozumiemy dzięki naszej znajomości uzasadnień sądów lub zdań. W konsekwencji tego staje się czymś niemożliwym przekazanie wiedzy Boga wierzącemu, jeśli ten ostatni osobiście nie zna uzasadnienia odpowiedniego zdania. Ze szczególnie mocnym przedstawieniem tej doktryny mamy do czynienia na ostatnich stronach Logicznej podstawy metafizyki Michaela Dummetta. Można to rozumieć jako całkowite odrzucenie każdego rodzaju iluminacjonizmu, a także pewnych w jakiś sposób pokrewnych mu stanowisk, takich jak idealizm transcendentalny. Drugie powiązanie ma charakter bardziej pozytywny dla teizmu. Antyrealizm musi przyjąć, że każdy sąd może być poznany, co wydaje się sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem. Istnieje jednak prosty sposób na uczynienie tej sugestii czymś prawdziwym, a mianowicie przyjęcie istnienia wszechwiedzącego Boga, który zna każdy sąd. Ten sposób myślenia po raz pierwszy został wyeksponowany trzydzieści lat temu przez Alvina Plantingę i stał się przedmiotem szczegółowych dyskusji różnych filozofów. Należy podkreślić, że po szczegółowym zbadaniu te dwa rodzaje powiązań nie są równie mocno uzasadnione, ponieważ tylko pierwsze z nich jest silnie zakorzenione w antyrealistycznej semantyce, podczas gdy drugie jest jedynie pewną spekulatywną sugestią.

Bibliografia

Brogaard B., Salerno J.: Fitch’s Paradox of Knowability, [w:] E.N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2012 Edition), .
Brogaard B., Salerno J.: Anti-realism, Theism and the Conditional Fallacy, „Noûs” 2005, nr 39, s. 123-139.
Dummett M.: Logiczna podstawa metafizyki, przeł. W. Sady, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1998.
Dummett M.: Natura i przyszłość filozofii, przeł. M. Iwanicki i T. Szubka, Warszawa: IFiS PAN 2010.
Dummett M.: Thought and Reality, Oxford: Clarendon Press 2006.
Dummett M.: Truth and the Past. New York: Columbia University Press 2004.
Dummett M.: Truth, [w:] tenże, Truth and other Enigmas. London: Harvard University Press 1978, s. 1-24.
Dummett M.: What is a Theory of Meaning (II), [w:] tenże, The Seas of Language, Oxford: Clarendon Press 1993, s. 34-93.
Dummett M.: Znaczenie i uzasadnienie, przeł. T. Szubka, [w:] U.M. Żegleń (red.), Teoria znaczenia Michaela Dummetta i jej konsekwencje metafizyczny, Toruń: Dom Wydawniczy Duet 2006, s. 119-143.
Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań: Pallottinum 1994.
Kvanvig J.L.: The Knowability Paradox, Oxford: Clarendon Press 2008.
Moretti L.: Brogaard and Salerno on Antirealism and the Conditional Fallacy, „Philosophical Studies” 2008, nr 140, s. 229-246.
Pasnau R.: Divine Illumination, [w:] The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2011 Edition), E.N. Zalta (ed.), .
Plantinga A.: How to Be an Anti-Realist, „Proceedings and Addresses of the American Philosophical Association” 1982, nr 56, s. 47-70.
Putnam H.: Dlaczego świat nie jest wyrobem gotowym, [w:] tenże, Wiele twarzy realizmu i inne eseje, tł. A. Grobler, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1998, s. 225-262.
Putnam H.: Preface, [w:] tenże, Realism with a Human Face, Cambridge, Mass.: Harvard University Press 1992, s. vii-xi.
Putnam H.: Reason, Truth and History, Cambridge, Mass.: Harvard University Press 1981.
Salerno J. (ed.): New Essays on the Knowability Paradox, Oxford–New York: Oxford University Press 2009.
Salmon N.: The logic of what might have been, „Philosophical Review” 1989, nr 98, s. 3-34.
Scott M., Stevens G.: Is God an Antirealist, „American Philosophical Quarterly” 2007, nr 44, s. 383-393.
Szubka T.: Antyrealizm semantyczny, Lublin: RW KUL 2001.
Szubka T.: Putnam o epistemicznej koncepcji prawdy, [w:] D. Leszczyński (red.), Prawda, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2011, s. 213-223.
Tomasz z Akwinu, św.: Kwestie dyskutowane o prawdzie, t. I, przeł. A. Aduszkiewicz, L. Kuczyński, J. Ruszczyński, Kęty: Wydawnictwo Antyk 1998.
Wright C.: Truth as Sort of Epistemic: Putnam’s Peregrinations, [w:] tenże, Saving the Differences. Essays on Themes from Truth and Objectivity, Cambridge, Mass.: Harvard University Press 2003, s. 288-331.
Ziai H.: Shihab ad-Din as-Suhrawardi: Founder of the Illuminationism School, [w:] S.H. Nasr, O. Leaman (eds.), History of Islamic Philosophy, London: Routledge 1996, s. 434-464,
Ziai H.: The Illuminationist Tradition, [w:] S.H. Nasr, O. Leaman (eds.), History of Islamic Philosophy, London: Routledge 1996, s. 465-496.