Kultura języka a kultura logiczna w myśli Johna Locke’a

Stanisław Janeczek

Stanisław Janeczek Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Filozofii

Słowa kluczowe: historia filozofii; filozofia języka; Oświecenie; John Locke

Abstrakt

This article discusses the problems of language in John Locke’s thought. In the present studies the dominating considerations focus on the history of epistemology and philosophy of language. This study takes into account a broader intellectual context of the philosophy of language pursued at the turn of the seventeenth and eighteenth centuries. First and foremost it places the problems of language in the context of changes in the teaching of logic and rhetoric. Locke inspired the then beliefs about the significance of language as the tool of science and public discourse, in the questions of education, morality, politics, and religion. The English philosopher emphasized how important was the duty to shape the activity of the human mind, one of which was to develop linguistic skills; such skills are the condition of the reliability of knowledge and argumentative efficacy in social communication.

Bibliografia

Arystoteles: Retoryka, [w:] tenże, Dzieła wszystkie, t. 6, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2001.

Bennett Jonathan: Locke’s philosophy of mind, [w:] The Cambridge Companion to Locke, red. Vere Chappell, Cambridge: Cambridge University Press 1994, s. 89-114.

Brandt Reinhard: John Locke, [w:] Die Philosophie des 17. Jahrhunderts, red. Jean-Pierre Schobinger, t. 3, Basel: Schwabe & Co. AG 1988, s. 607-713.

Buck August: Die „Studia humanitatis” und ihre Methode, „Bibliothèque d’Humanisme et Renaissance” 21(1959), s. 273-290.

Butterfield Herbert: The Origins of Modern Science 1300-1800, London: G. Bell 1949 (pol. Rodowód współczesnej nauki 1300-1800, przeł. Halina Krahelska, Warszawa: PWN 1963).

Chappell Vere: Locke’s theory of ideas, [w:] The Cambridge Companion to Locke, red. Vere Chappell, Cambridge: Cambridge University Press 1994, s. 26-55.

Chmaj Ludwik: Rozwój filozoficzny Kartezjusza, Kraków: PAU 1930.

Condillac Étienne Bonnot: Cours d’études pour l’instruction du prince de Parme, t. 1-16, Parma [właśc. Paris] 1775 (t. 1: Grammaire; t. 2: Art d’écrire; t. 3: Art de raisonner; t. 4: Art de penser; t. 5-10: Introduction à l’étude de l’histoire ancienne; t. 11-16: Introduction à l’étude de l’histoire moderne; Directions pour la conscience d’un roi, composées pour l’instruction de Louis de France..., par Messire François de Salignac de la Motte-Fénelon) – cyt. w wyd. Œuvres philosophiques de Condillac, éd. Georges Le Roy, Mario Roques, t. 1, Paris: Presses universitaires de France 1947, s. 295-776; t. 2, Paris: Presses universitaires de France 1948, s. 1-237.

Condillac Étienne Bonnot: La Logique ou les premiers développements de l’art de penser, Paris 1780; cyt. w wyd. Œuvres philosophiques de Condillac, t. 2, s. 269- 416 (pol. Logika czyli pierwsze zasady sztuki myślenia, dzieło elementarne... na żądanie bywszej Komisji Edukacyjnej Narodowej dla szkół publicznych napisane i od niej aprobowane, a teraz z przydatkiem niektórych objaśnień i przypisów przez Jana Znoskę z francuskiego na polski język przełożone, Wilno: Drukarnia Diecezalna XX. Missyonarzów 1802, 18193; toż w wydaniu współczesnym: red. Tadeusz Kotarbiński, Warszawa: PWN 1952).

Cranston Maurice: John Locke. A Biography, London: Longmans 1957.

Cyceron M.T.: O wynalezieniu retorycznym, [w:] Pisma filozoficzne Marka Tulliusza Cycerona, t. 2, przeł. E. Rykaczewski, Poznań: Biblioteka Kórnicka 1879.

Domański Juliusz: Czym były „studia humanitatis”? Leonarda Bruniego „De studiis et litteris” (1422-1425), „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 43(1999), s. 7-28.

Garin Eugenio: Dialettica e retorica dal XII al XVI secolo, [w:] tenże, L’Età nuova. Ricerche storiche della cultura dall’ XI al XVI saecolo, Napoli: Morano 1969, s. 43-79.

Greenlee Douglas, Aspelin Gunnar: Locke Idea of “Idea”, [w:] Locke on Human Understanding: Selected Essays, red. Ian Charles Tipton, New York–Oxford: Oxford University Press 1977, s. 41-54.

Guyer Paul: Locke’s philosophy of language, [w:] The Cambridge Companion to Locke, ed. Vere Chappell, Cambridge: Cambridge University Press 1994, s. 115-145.

Howell Wilbur Samuel: Eighteenth-Century British Logic and Rhetoric, Princeton: Princeton University Press 1971.

Howell Wilbur Samuel: John Locke and the New Rhetoric, „The Quarterly Journal of Speech” 53(1967), s. 319-333.

Howell Wilbur Samuel: Logic and Rhetoric in England, 1500-1700, Princeton: Princeton University Press 1956, New York: Russell & Russell 1961.

Janeczek Stanisław: Logika czy epistemologia? Historycznofilozoficzne uwarunkowania nowożytnej koncepcji logiki, Lublin: Wydawnictwo KUL 2003.

Janeczek Stanisław: Przejawy refleksji metafizycznej w filozofii Étienne’a Bennota de Condillaca (1715-1780), [w:] Z dziejów filozoficznej refleksji nad człowiekiem. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Jana Czerkawskiego (1939-2007), red. Piotr Gutowski, Przemysław Gut, Lublin: Wydawnictwo KUL 2007, s. 257-274.

Janeczek Stanisław: Między filozoficzną historią filozofii a historią kultury. Z rozważań nad metodą historii filozofii w Polsce, „Roczniki Filozoficzne” 60(2007), nr 1, s. 89-108.

Janeczek Stanisław: Edukacja oświeceniowa a szkoła tradycyjna. Z dziejów kultury intelektualnej i filozoficznej, Lublin: Wydawnictwo KUL 2008.

Janeczek Stanisław: Geneza nowożytnego arystotelizmu chrześcijańskiego, [w:] Oblicza filozofii XVII wieku, red. Stanisław Janeczek, Lublin: Wydawnictwo KUL 2008, s. 477-512.

Janeczek Stanisław: Jeszcze raz o dydaktyce logiki w oświacie Komisji Edukacji Narodowej. Ujęcie É.B. de Condillaca a przepisy i praktyka szkolna, [w:] W kierunku filozofii klasycznej inspiracje i kontynuacje. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Edwardowi Nieznańskiemu, red. Jan Krokos, Kordula Świętorzecka, Roman Tomanek, Warszawa: Wydawnictwo UKSW 2008, s. 471-483.

Janeczek Stanisław: Koncepcja historii filozofii w kontekście relacji: światopogląd a filozofia, [w:] Światopoglądowe odniesienia filozofii polskiej, red. Stanisław Janeczek, Rafał Charzyński, Michał Maciołek, Lublin: Wydawnictwo KUL 2011, s. 23-35.

Janeczek Stanisław: Racjonalizm kultury intelektualnej Johna Locke’a, „Roczniki Kulturoznawcze” 2(2011), s. 51-70.

Kamiński Stanisław: Rola Locke’a i Condillaca w dziejach teorii definicji, „Roczniki Filozoficzne” 5(1957), s. 67-101.

Kneale William, Kneale Martha: The development of logic, Oxford: Clarendon Press 1962.

Kopania Jerzy: Descartes i Kant o użyteczności poznawczej języka naturalnego, Warszawa: Polskie Towarzystwo Semiotyczne 1996.

Korolko Mirosław: Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa: Wiedza Powszechna 1990.

Korolko Mirosław: Retoryka w polskich kolegiach jezuickich, [w:] Jezuici a kultura polska. Materiały sympozjum z okazji jubileuszu 500-lecia urodzin Ignacego Loyoli (1491-1991) i 450-lecia powstania Towarzystwa Jezusowego (1540-1990), Kraków, 15-17 lutego 1991 r., red. Ludwik Grzebień, Stanisław Obirek, Kraków: Wydawnictwo WAM 1993, s. 121-142.

Kulczycki Emanuel: Czy deprecjonując rolę języka filozofia Kartezjusza może zachęcać do tworzenia języków uniwersalnych, [w:] Komunikacja przez sztukę. Komunikacja przez język, red. Bartłomiej Bączkowski, Paweł Gałkowski, Poznań: TiFK – Zakład Teorii i Filozofii Komunikacji 2008, s. 61-69.

Marietti Marina: La Science du bien dire. Rhétorique et rhétoriciens au Moyen Age, Paris: Presses de la Sorbonne nouvelle 2002.

Milton John R.: John Locke and the Nominalist Tradition, [w:] John Locke. Symposium Wolfenbüttel 1979, ed. Reinhard Brandt, Berlin–New York: Walter de Gruyter 1981, s. 128-145.

Murphy James: Rhetoric in the Middle Ages. A History of Rhetorical Theory from St. Augustine to the Renaissance, Berkeley: University of California Press 1974.

Nuchelmans Gabriel: Judgment and Proposition. From Descartes to Kant, Amsterdam–New York: North Holland 1983.

Puzynina Jadwiga: O pojęciu kultury języka, „Poradnik Językowy” 1990, z. 3, s. 153-162.

Retoryka w XV stuleciu. Studia nad tradycjami, teoria i praktyka retoryki piętnastowiecznej, red. Małgorzata Frankowska-Terlecka, Wrocław: Ossolineum 1988.

Risse Wilhelm: Die Logik der Neuzeit, t. 2: 1640-1780, Stuttgart-Bad Cannstatt: Frommann (Holzboog) 1970.

Robinson Richard: Definition, Oxford: Clarendon Press 1950.

Rogalski Andrzej Krzysztof: Logika języka a gramatyka. Gramatyka spekulatywna a wybrane współczesne teorie lingwistyczne, Lublin: Wydawnictwo KUL 2012.

Schmidt-Biggemann Wilhelm: Topica universalis. Eine Modellgeschichte humanistischer und barocker Wissenschaft, Hamburg: F. Meiner 1983.

Szubka Tadeusz: Czy zmierzch filozofii analitycznej?, „Diametros” 6 (grudzień 2005), s. 94-108.

The Cambridge Companion to Locke, ed. Vere Chappell, Cambridge: Cambridge University Press 1994.

Wolterstorff Nicholas: John Locke and the Ethics of Belief, Cambridge: Cambridge University Press 1996 (repr. 1999), s. 134-148.

Wood Neal: The Politics of Locke’s Philosophy, Berkeley: University of California Press 1983.

Woolhouse Roger Stuart: Locke’s Philosophy of Science and Knowledge. A Consideration of Some Aspects of “An Essay Concerning Human Understanding”, Oxford: Barnes & Noble 1971.

Woolhouse Roger Stuart: Locke’s theory of knowledge, [w:] The Cambridge Companion to Locke, red. Vere Chappell, Cambridge: Cambridge University Press 1994, s. 146-171.

Yolton John W.: A Locke Dictionary, Oxford–Cambridge: Blackwell 1993.