Antropizm w kosmologii (od wielkich liczb do idei multiświata)

Sławomir Leciejewski

Sławomir Leciejewski Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Filozofii

Słowa kluczowe: wyjaśnienie antropiczne w kosmologii; zasada antropiczna; multiświat; koincydencje wielkich liczb

Abstrakt

The origin of anthropic trend in cosmology is connected to the, so called, large number coincidence, which was observed by Eddington. Dicke, Hoyle and Whitrow developed the anthropic notion of the universe, which made Carter formulate the anthropic principles. These principles may be used as qualitative cosmological tests. In the anthropic thought there were also found procedures of anthropic explanation, used, e.g., by theists and criticized by the followers of the multiverse concept.

This article will be devoted to the history of anthropic thinking in cosmology, from large numbers to the concept of multiverse, stressing prof. Józef Turek’s contribution to the development of this matter.

Bibliografia

Barrow J.D., Tipler F.J.: The Anthropic Cosmological Principle, Oxford–New York: Clarendon Press 1996.

Carter B.: Large Number Coincidences and the Anthropic Principle in Cosmology, [w:] M.S. Longair (red.),Confrontation of Cosmological Theories with Observational Data, Dordrecht–Boston: Reidel Publishing Company 1974.

Collins F.S.: Język Boga. Kod życia – nauka potwierdza wiarę, Warszawa: Świat Książki 2008.

Collins C.B., Hawking S.W.: Why Is the Universe Isotropic?, „Astrophysical Journal” 1973, nr 180, s. 317.

Davies P.C.W.: Zasada antropiczna, „Postępy Fizyki” 37 (1986), z. 3, s. 213-259.

Dicke R.H.: Gravitation and the Universe, [w:] The Jayne Lectures for 1969, American Philosophical Society, 1969, s. 62.

Dicke R.W., James P., Peebles E.: The Big Bang Cosmology – Enigmas and nostrums, [w:] S.W. Hawking, W. Israel (red.), General Relativity: An Einstein Centenary Survey, Cambridge: Cambridge University Press 1979.

Eddington A.S.: Czy wszechświat się rozszerza?, wstęp M. Demiański, tł. A. Włodarczyk, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 2006.

Grabińska T.: Od nauki do metafizyki, Warszawa–Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN 1998.

Grabowski M., Ingarden R.S.: Mechanika kwantowa. Ujęcie w przestrzeni Hilberta, Warszawa: PWN 1989.

Gribbin J.: W poszukiwaniu Multiświata, Warszawa: Prószyński Media Sp. z o.o. 2010.

Heller M., Życiński J.: Dylematy ewolucji, Tarnów: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos 1996.

Heller M.: Filozofia i wszechświat. Wybór pism, Kraków: Universitas 2006.

Heller M.: Kosmiczna przygoda Człowieka Mądrego, Kraków: Wydawnictwo Znak 1994.

Heller M.: Osobliwy Wszechświat, Warszawa: PWN 1991.

Leciejewski S.: Rola zasad antropicznych w rozwoju współczesnej kosmologii. Studium metodologiczne, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM 2007.

Mascal E.: Christian theology and natural science, London: Longmans, Green & Co. 1956.

Misner Ch.W.: The Mixmaster Universe, „Physical Review Letters” 1969, nr 22, s. 1071.

Narlikar J.: Struktura Wszechświata, Warszawa: PWN 1985.

Sierotowicz T.M.: Między ewolucyjnym a stacjonarnym obrazem Wszechświata. Refleksje z pogranicza historii i filozofii nauki, Kraków: Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego w Krakowie 1989.

Sierotowicz T.M.: Mikrofalowe promieniowanie tła jako experimentum crucis w kosmologii?, Kraków: Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego w Krakowie 1993.

Singh S.: Wielki Wybuch. Narodziny Wszechświata, Warszawa: Wydawnictwo Albatros 2007.

Steinhardt P.J., Turok N.: Nieskończony Wszechświat. Poza teorię Wielkiego Wybuchu, Prószyński i Sk-a, Warszawa 2009.

Such J., Szcześniak M., Szczuciński A.: Filozofia kosmologii, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM 1998.

Turek J.: Wszechświat dynamiczny. Rewolucja naukowa w kosmologii, Lublin: Wydawnictwo KUL 1995.

Turek J.: Geneza idei Wszechświata dynamicznego, „Roczniki Filozoficzne” 50 (2002), z. 3, s. 135-142.

Turek J.: Albert Einstien o wzajemnych związkach nauki i filozofii, „Roczniki Filozoficzne” 53 (2005), nr 1, s. 263-308.

Turek J.: Filozofia kosmologii – zarys problematyki, „Roczniki Filozoficzne” 53 (2005), nr 2, s. 269-308.

Turek J.: Wyjaśnianie antropiczne w kosmologii, „Roczniki Filozoficzne” 54 (2006), nr 2, s. 267-297.

Turek J.: Kosmologiczny kontekst formułowanych współcześnie argumentów teistycznych, „Roczniki Filozoficzne” 56 (2008), nr 1, s. 295-313.

Turek J.: Filozoficzne interpretacje faktów naukowych, Lublin: Wydawnictwo KUL 2009.

Whitrow G.: The Structure and Evolution of the Universe, New York: Harper and Brothers Publishers 1959.

Zabierowski M.: Wszechświat i człowiek, Wrocław: Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, 1993.

Życiński J.: Granice racjonalności. Eseje z filozofii nauki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1993.