Rozwój pojęcia woli w pogańskiej filozofii starożytnej – Sokrates, Platon, Arystoteles

Martyna Koszkało

doi:10.18290/rf.2015.63.2-11

Martyna Koszkało Uniwersytet Gdański, Wydział Nauk Społecznych

DOI: https://doi.org/10.18290/rf.2015.63.2-11

Słowa kluczowe: wolna wola; wolność; thymos; proairesis; Sokrates; Platon; Arystoteles

Abstrakt

Celem artykułu jest przedstawienie i analiza kształtowania się pojęcia woli w starożytnej filozofii pogańskiej. W kontekście poglądów Sokratesa, Platona i Arystotelesa autor przedstawia wiele greckich intuicji dotyczących psychologii aktów moralnych i ludzkiego działania. Po pierwsze artykuł przedstawia doktrynę intelektualizmu etycznego, przypisywaną Sokratesowi, według której kognitywne elementy są głównym motywem naszych działań. Z tego powodu trudno znaleźć pojęcie wolnej woli w sokratejskiej antropologii. Po drugie artykuł prezentuje interpretację platońskiej antropologii, według której sferę thymos można nazwać proto-wolą. Ostatecznie autor ukazuje, jak trudno jest znaleźć pojęcie woli w arystotelesowskiej etyce i antropologii, pomimo że Arystoteles bardzo szczegółowo wyjaśniał relacje między przekonaniami, pragnieniami i działaniem. Ani proairesis, ani boulesis nie mogą pełnić funkcji woli, szczególnie gdy wola ma być władzą, która pragnie, może wybierać i jest samodeterminującą się władzą.

Bibliografia

Arendt, Hannah. Wola. Tłum. Robert Piłat. Warszawa: Czytelnik, 1996.

Arystoteles. Etyka eudemejska. Tłum. Witold Wróblewski. W: Dzieła wszystkie, t. V. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996.

Arystoteles. Etyka nikomachejska. Tłum. Daniela Gromska. W: W: Dzieła wszystkie, t. V. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996.

Arystoteles, O duszy. Tłum. Paweł Siwek. W: Dzieła wszystkie, t. III. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992.

Arystoteles. O niebie Tłum. Paweł Siwek. W: Dzieła wszystkie, t. II. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1990.

Arystoteles. Retoryka. Tłum. Henryk Podbielski. Warszawa: PWN, 1988.

Barnwell, Michael. Problem of Negligent Omission: Medieval Action Theories to the Rescue. Leiden, Boston: Brill, 2010.

Bourke. Vernon Joseph. Will in Western Thought: An Historico-Critical Survey. New York: Sheed and Ward, 1964.

Chamberlain, Charles. „The Meaning of Prohairesis in Aristotle's Ethics”. Transactions of American Philological Association 114 (1984): 147–157.

Dihle, Albrecht. The Theory of Will in Classical Antiquity. Berkeley–Los Angeles–London: University of California Press, 1982.

Dilman, Ilham. Free Will: An Historical and Philosophical Introduction. New York: Routledge, 1999.

Frede, Michael. Free Will. Origins of the Notion in Ancient Thought. Berkeley–Los Angeles–London: University of California Press, 2011.

Galewicz, Włodzimierz. „Leontios i trupy. O platońskiej etyce godności”, Kwartalnik Filozoficzny” 26, z. 2 (1998): 47-69.

Galewicz, Włodzimierz. Z Arystotelesem przez greckie tragedie. Część 2: O błądzeniu, przymusie i dobrowolności. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2003.

Górnicka, Joanna. „Obojętność i nie-działanie jako przedmiot moralnej oceny”, Etyka 30 (1997): 127–134.

Heinaman, Robert. „Voluntary, Involuntary, and Choice”. W: A Companion to Aristotle, red. Georgios Anagnostopoulos, 483–497. Malden, MA: Blackwell, 2009.

Irwin. Terence. The Development of Ethics: A Historical and Critical Study, vol. 1. Oxford: Oxford Univesity Press, 2007.

Irwin, Terence Henry. „Who Discovered the Will?”, Philosophical Perspectives 6 (1992): 453–473.

Jaśtal, Jacek. Natura cnoty. Problematyka emocji w neoarystotelesowkiej etyce cnót. Kraków: Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, 2009.

Kenny, Anthony. Aristotle’s Theory of the Will. London: G. Duckworth, 1979.

Knuuttila, Simo. Emotions in Ancient and Medieval Philosophy. Oxford: Clarendon Press, 2004.

Legutko, Ryszard. Sokrates. Filozofia męża sprawiedliwego. Poznań: Zysk i S-ka, 2013.

Macintyre, Alasdair. Trzy antagonistyczne wersje dociekań moralnych. Tłum. Michał Filipczuk. Warszawa: WAiP, 2009.

Nussbaum, Martha C. The Fragility of Goodness: Luck and Ethics in Greek Tragedy and Philosophy, revised edition. Cambridge: Cambridge University Press, 2001.

Peters, Francis Edward. Greek Philosophical Terms: A Historical Lexicon. New York–London: New York University Press, 1967.

Platon. Eutydem. Tłum. Władysław Witwicki. Kęty: Antyk, 2002.

Platon. Fajdros. Tłum. Leopold Regner. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993.

Platon. Państwo. Tłum. Władysław Witwicki, t. I-II. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991.

Platon. Protagoras. Tłum. Władysław Witwicki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991.

Platon. Timajos. Tłum. Władysław Witwicki. W: Dialogi, t. II. Kęty: Antyk, 1999.

Price, A.W. „Aristotle, the Stoics and the will”. W: The Will and Human Action: From Antiquity to the Present Day, red. Thomas Pink and M.W.F. Stone. London and New York: Routledge, 2004.

Reale, Giovanni. Historia filozofii starożytnej. Tłum. Edward Iwo Zieliński, t. II. Lublin: Wydawnictwo KUL, 1996.

Reale, Giovanni. Historia filozofii starożytnej. Tłum. Edward Iwo Zieliński, t. V. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2002.

Słownik grecko-polski, red. Z. Abramowiczówna, t. I. Warszawa: PWN, 1958.

Snell, Bruno. Odkrycie ducha. Studia o greckich korzeniach europejskiego myślenia. Tłum. Agna Onysymow. Warszawa: Fundacja Aletheia, 2009.

Sorabji, Richard. „The Concept of the Will from Plato to Maximus the Confessor”. W: The Will and Human Action: From Antiquity to the Present Day, red. Thomas Pink and M.W.F. Stone, 6–28. London and New York: Routledge, 2004.