O głównych dylematach filozofii twórczości. Ujęcie syntetyczne z uwzględnieniem badań współczesnych

Monika Chylińska

doi:10.18290/rf.2016.64.2-7

Monika Chylińska Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Filozofii, doktorantka

DOI: https://doi.org/10.18290/rf.2016.64.2-7

Słowa kluczowe: twórczość; kreatywność; naturalizowanie twórczości; wyobraźnia; zabawa w udawanie

Abstrakt

Współcześnie filozoficzne studia nad ludzką twórczością nie zamykają się jedynie na opisie życiorysów geniuszy i na estetycznych analizach oryginalnego wytworu. Wraz z poszerzeniem granic pojęcia creatio, rozumianego obecnie często jako uniwersalna ludzka potencjalność tworzenia (kreatywność), rozszerzyło się też pole możliwych analiz do podjęcia w ramach kiełkującej dopiero dziedziny filozofii twórczości. Pojawiły się też jednocześnie nowe dylematy do rozwiązania.

W niniejszym tekście pokazuję ową różnorodność i problematyczność współczesnych badań nad fenomenem twórczości poprzez (1) wymienienie głównych opozycyjnych głosów w dzisiejszych analizach, a także (2) przez opisanie obecnie wiodących kierunków studiów podejmowanych wokół tego zagadnienia. Podniesione zostaną tutaj m.in. takie problematyczne kwestie jak: egalitarność vs. elitarność twórczości, miejsce świadomości i racjonalności w procesie twórczym, natura twórczości naukowej, perspektywa międzykulturowa w badaniach nad kreatywnością, naturalizowanie ludzkiej twórczości czy też rola wyobraźni oraz dziecięcej zabawy w udawanego w kształtowaniu zdolności twórczych człowieka.

Bibliografia

Baumeister, Roy F., Brandon J. Schmeichel, i Nathan C. DeWall. „Creativity and Consciousness”. W: Elliot S. Paul i Scott B. Kaufman (red.). The Philosophy of Creativity: New Essays, 185–198. Oxford: Oxford University Press, 2014.

Blackburn, Simon. „Creativity and Not-So-Dumb Luck”, W: Elliot S. Paul i Scott B. Kaufman (red.). The Philosophy of Creativity: New Essays, 147–156. Oxford: Oxford University Press, 2014.

Boden, Margaret. The Creative Mind. Myths and mechanisms. London: Routledge 2004.

Briskman, Larry. „Creative Product and Creative Process in Science and Art”. W: Michael Krausz, Dennis Dutton, Karen Bardsley (red.), The Idea of Creativity, 17–42. Leiden: Brill, 2009.

Carruthers, Peter. „Why pretend?”. W: Shaun Nichols (red.). The Architecture of the Imagination, 89–109. Oxford: Oxford University Press, 2006.

Carruthers, Peter. „Human Creativity: Its Cognitive Basis, its Evolution, and its Connections with Childhood Pretence”. British Journal for the Philosophy of Science 53 (2002): 225-249.

Chylińska, Monika. „Wprowadzenie do filozofii twórczości. Uwagi pojęciowe – historia idei – perspektywa interdyscyplinarna”. Roczniki Filozoficzne 64 (2016), 2: 79–108 (numer bieżący).

Chylińska, Monika. „Twórca i jego mózg. O kilku problemach związanych z lokalizacyjnymi teoriami twórczości”. W: Małgorzata Kuśpit, Anna Tychmanowicz i Jolanta Zdybel (red.). Twórczość, kreatywność, innowacyjność. Wybrane zagadnienia, 75–80. Lublin: Wydawnictwo UMCS 2015.

Chylińska Monika. „Egalitarne podejście do kreatywności we współczesnych badaniach psychologicznych. W: Arkadiusz Gut, Zbigniew Wróblewski (red.). W poszukiwaniu osobliwości natury ludzkiej, 353–361. Lublin: Wydawnictwo KUL 2015.

Dietrich, Arne. „Who’s afraid of a cognitive neuroscience of creativity?”. Methods 42 (2007): 22–27.

Elster, Jon. Ulysses Unbound. Studies in Rationality, Precommitment, and Constraints. Cambridge: Cambridge University Press, 2000.

Freud, Sigmund. „Pisarz i fantazjowanie”. W: tenże. Sztuki plastyczne i literatura, przeł. Robert Reszke, 143–152. Warszawa: Wydawnictwo KR, 2009.

Gaut, Berys. „Educating for Creativity”. W: Elliot S. Paul, Scott B. Kaufman (red.). The Philosophy of Creativity: New Essays, 265-287. Oxford: Oxford University Press, 2014.

Gaut, Berys. „The Philosophy of Creativity”. Philosophy Compass 5 (2012), 12: 1034–1046.

Gaut, Berys. „Creativity and Skill”. W: Michael Krausz, Dennis Dutton, Karen Bardsley (red.). The Idea of Creativity, 83–104. Leiden: Brill, 2009.

Gaut, Berys. „Creativity and Imagination”. W: tenże, Paisley Livingstone (red.). The Creation of Art: New Essays in Philosophical Aesthetics, 148–173. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.

Gaut, Berys, i Paisley Livingston. „Introduction: The Creation of Art: Issues and Perspectives. W: ciż (red.), The Creation of Art. New Essays in Philosophical Aesthetics, 1-32. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.

Gendler, Tamar S. „Imagination”. W: Edward N. Zalta (red.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy (2011), http://plato.stanford.edu/entries/imagination/ (dostęp: 12.10.2015).

Guilford, Joy P. „Creativity”. American Psychologist 5 (1950): 444–454.

Guilford, Joy P. „Creativity: Yesterday, Today and Tomorrow”. The Journal of Creative Behavior 1 (1967), 1: 3–14.

Gut, Arkadiusz P. „Badania rozwojowe i kognitywne nad czytaniem umysłu (mindreadingiem)”. W: Józef Bremer (red.). Przewodnik po kognitywistyce. Kraków: WAM [w druku].

Gut, Arkadiusz P. „Na czym polega specyficznie ludzki mindreading?”. W: Arkadiusz P. Gut, Zbigniew Wróblewski (red.). W poszukiwaniu osobliwości natury ludzkiej, 59–88. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2015.

Harre, Rom. „Creativity in Science”. W: Michael Krausz, Dennis Dutton, Karen Bardsley (red.). The Idea of Creativity, 267–292. Leiden: Brill, 2009.

Hausman, Carl. A Discourse on Novelty and Creation. The Hague: Martinus Nijhoff, 1975.

Howard-Jones, Paul. Fostering Creative Thinking. Co-constructed insights from neuroscience and education. Bristol: Higher Education Academy, 2008.

Kampylis, Panagiotis G., i Juri Valtanen. „Redefining Creativity – Analyzing Definitions, Collocations, and Consequences”. Journal of Creative Behavior 44 (2010), 3: 191–214.

Kant, Immanuel. Krytyka władzy sądzenia, przeł. Jerzy Gałecki, Warszawa: PWN, 2004.

Kaufman, James C. Kreatywność, przeł. Mieczysław Godyń. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, 2011.

Kozielecki, Józef. Transgresja i kultura. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”, 1997.

Kronfeldner, Maria: „Creativity Naturalized”. Philosophical Quaterly 59 (2009), 237: 577–592.

Leslie, Alan. „Pretense and Representation: The Origins of ‘Theory of Mind’”. Psychological Review 94 (1987), 4: 412–426.

Limont, Wiesława. Analiza wybranych mechanizmów wyobraźni twórczej. Toruń: Wydawnictwo UMK, 1996.

Lubart, Todd. „Cross-Cultural Perspectives on Creativity”. W: James C. Kaufman, Robert J. Sterngerg (red.). The Cambridge Handbook of Creativity, 265–278. Cambridge: Cambridge University Press, 2010.

Martindale, Colin. „Biological bases of creativity”. W: Robert J. Sternberg (red.). Handbook of creativity, 137–152. Cambridge: Cambridge University Press, 1999.

Nęcka, Edward. Trening twórczości. Gdańsk: GWP, 2008.

Nęcka, Edward. Psychologia twórczości. Gdańsk: GWP, 2003.

Niu, Weihua, i James C. Kaufman. „Creativity of Chinese and American Cultures: A Synthetic Analysis”. The Journal of Creative Behavior 47 (2013), 1: 77–87.

Niu, Weihua, i Dan Liu. „Enhancing Creativity: A Comparison Between Effects of an Indicative Instruction ‘to Be Creative’ and a More Elaborate Heuristic Instruction on Chinese Student Creativity”. Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts 3 (2009), 2: 93–98.

Niu, Weihua, i Robert J. Sternberg. „The Philosophical Roots of Western and Eastern Conceptions of Creativity”. Journal of Theoretical and Philosophical Psychology 26 (2006): 18–38.

Paul, Elliot S., i Scott B. Kaufman. „Introduction”. W: ciż (red.). The Philosophy of Creativity: New Essays, 3-16. Oxford: Oxford University Press, 2014.

Perkins, David N. The mind’s best work. Cambridge: Harvard Univeristy Press, 1981.

Picciuto, Elizabeth, i Peter Carruthers. „The Origins of Creativity”. W: Elliot S. Paul, Scott B. Kaufman (red.). The Philosophy of Creativity: New Essays, 199–223. Oxford: Oxford University Press, 2014.

Platon. Fajdros, Hippiasz mniejszy, Hippiasz większy, Ion, przeł. Władysław Witwicki. Warszawa: Wydawnictwo ALFA, 1999.

Polanyi, Michael. „The Creative Imagination”. W: Michael Krausz, Dennis Dutton, Karen Bardsley (red.). The Idea of Creativity, 147-164. Leiden: Brill, 2009.

Pound, Ezra. (Tłumaczenie Konfucjusza i Tsenga): „Wielka Nauka (Ta Hsio)”. Akcent 3 (37) 1989.

Russ, Sandra W. Play in child development and psychotherapy. Mahwah: Earlbaum, 2004.

Schopenhauer, Arthur. Świat jako wola i przedstawienie, t. 1., przeł. Jerzy Garewicz, Warszawa: PWN, 1994.

Sękowski, Andrzej. „Psychologiczne uwarunkowania wybitnych zdolności”. W: tenże (red.). Psychologia zdolności, 30–44. Warszawa: PWN, 2004.

Sękowski, Andrzej. „Wybitne zdolności – wyjątkowość czy codzienność?”. Czasopismo Psychologiczne 2 (2009): 167-176.

Simonton, Dean K. „Hierarchies of Creative Domains: Disciplinary Constraints on Blind Variation and Selective Retention”. W: Elliot S. Paul, Scott B. Kaufman (red.). The Philosophy of Creativity: New Essays, 247-264. Oxford: Oxford University Press, 2014.

Smith, Steven M. „Fixation, Incubation and the Persistence of Fixation in Problem Solving”. W: Steven M. Smith, Thomas B. Ward, Ronald A. Finke (red.). The Creative Cognition Approach, 135-156. Cambridge: MIT Press, 1995.

Stokes, Dustin. „The Role of Imagination in Creativity”. W: Elliot S. Paul, Scott B. Kaufman (red.). The Philosophy of Creativity: New Essays, 157–184. Oxford: Oxford University Press, 2014.

Stokes, Dustin. „Minimally creative thought”. Metaphilosophy 42 (2011): 658–681.

Stokes, Dustin. „A Metaphysics of Creativity”. W: Kathleen Stock, Katherine Thomson-Jones (red.). New Waves in Aesthetics, 105-124. London: Palgrave Macmillan, 2008.

Stokes, Dustin. „Incubated Cognition and Creativity”. Journal of Consciousness Studies 14 (2007), 3: 83–100.

Stokes, Dustin, i Elliot S. Paul. „Naturalistic Approaches to Creativity”. W: Justin Systma, Wesley Buckwalter (red.). The Blackwell Companion to Experimental Philosophy. Oxford: Blackwell (w druku).

Stróżewski, Władysław. Dialektyka twórczości. Kraków: Znak, 2007.

Szmidt, Krzysztof J. Pedagogika twórczości. Gdańsk: GWP, 2007.

Tatarkiewicz, Władysław. „Tworzenie i odkrywanie”. W: tenże. Parerga, 39–59. Warszawa: PWN, 1978.

Thornton, Sarah. 33 artists in 3 acts. New York: W.W. Norton and Company, 2014.

Trzebiński, Jerzy. „Osobowościowe warunki twórczości”. W: Janusz Reykowski (red.). Osobowość a społeczne zachowanie się ludzi, 105–132. Warszawa: Książka i Wiedza, 1980.

Ward, Thomas B. „Creative cognition as a window on creativity”. Methods 42 (2007): 28-37.

Ward, Thomas B., Steven M. Smith i Ronald A. Finke. „Creative Cognition”. W: Robert J. Sternberg (red.). Handbook of creativity, 189-212. Cambridge: Cambridge University Press, 1999.

Weisberg, Robert. Creativity: Genius and Other Myths. New York: W.H. Freeman, 1986.

Weisberg, Robert. „Creativity and Knowledge: A Challenge to Theories”. W: Robert J. Sternberg (red.). Handbook of Creativity, 226–250. Cambridge: Cambridge University Press, 1999.