Kontyngencja, wolność, indywidualność — Jan Duns Szkot a tradycja arystotelesowska

Martyna Koszkało

doi:10.18290/rf.2017.65.4-3

Martyna Koszkało Uniwersytet Gdański, Wydział Nauk Społecznych

DOI: https://doi.org/10.18290/rf.2017.65.4-3

Słowa kluczowe: Jan Duns Szkot; Arystoteles; synchroniczna kontyngencja; wolna wola; wola Boga; indywidualność

Abstrakt

Celem artykułu jest ukazanie zasadniczych różnic między rozumieniem pojęć kontyngencji, wolności, indywidualności w filozofii Szkota w odniesieniu do tradycji arystotelesowskiej. Podkreślam, że istotnymi elementami koncepcji Szkota, będącymi wyraźnym odejściem od klasycznego arystotelizmu, są: (1) odrzucenie zasady pełności, (2) interpretacja teraźniejszości jako niekoniecznej, (3) rozwinięcie pojęcia synchronicznej kontyngencji, (4) zerwanie związku między niezmiennością i koniecznością. W swej antropologii Szkot kładzie nacisk na (1) pojęcie wolnej woli jako władzy autonomicznej i zdolnej do samodeterminacji, (2) przypisuje woli racjonalność, która nie polega na zależności woli od intelektu czy wiedzy, (3) odchodzi od arystotelesowskiego eudajmonizmu. Boga traktuje jako zdolnego do poznania i miłowania jednostkowych, kontyngentnych bytów. W swej aksjologii podkreśla pozytywny wymiar indywidualności, wielości i niepowtarzalności jednostek.

Bibliografia

Anzelm z Canterbury. O zgodności przedwiedzy, predestynacji i łaski Bożej z wolną wolą. Tłum. Andrzej Stefańczyk. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2016.

Arystoteles. Hermeneutyka. Tłum. Kazimierz Leśniak. W: Dzieła wszystkie. T. I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.

Arystoteles. Metafizyka. Tłum. Kazimierz Leśniak. W: Dzieła wszystkie. T. II. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.

Boler, John. „Transcending the Natural: Duns Scotus on the Two Affections of the Will”. American Catholic Philosophical Quarterly 67 (1993): 109-126.

D’Onofrio, Giulio. Historia teologii. Epoka średniowieczna. Tłum. Wiesław Szymona. Kraków: Wydawnictwo M, 2005.

Dancy, R.M. „Aristotle and the Priority of Actuality”. W: Reforging the Great Chain of Being: Studies of the History of Modal Theories. Red. Simo Knuuttila, 73–116. Synthese Historical Library 20. Dordrecht: Springer Netherlands, 1981.

Den Bok, Nico, „Freedom in Regard to Opposite Acts and Objects in Scotus’ Lectura I 39, §§ 45–54”. Vivarium 38/2 (2000): 243–254.

Dumont, Stephen D. „The Origin of Scotus’s Theory of Synchronic Contingency”. The Modern Schoolman 72 (1995): 149–167.

Gilson, Étienne. Duch filozofii średniowiecznej. Tłum. Jan Rybałt. Warszawa: IW PAX, 1958.

González Ayesta, Cruz, „Duns Scotus on Synchronic Contingency and Free Will: The Originality and Importance of His Contribution”. W: John Duns Scotus, Philosopher: Proceedings of “The Quadruple Congress” on John Duns Scotus. Red. Mary Beth Ingham and Oleg V. Bychkov, 157–174. Archa Verbi, Subsidia 3. Münster: Aschendorff, St. Bonaventure, N.Y.: Franciscan Institute Publications, 2010.

González-Ayesta, Cruz, „Duns Scotus on the Natural Will”. Vivarium 50 (2012): 33–52.

Hintikka, Jaako. „Aristotle on the Realization of Possibilities in Time”. W: Reforging the Great Chain of Being, Studies of the History of Modal Theories. Red. Simo Knuuttila, 58–72. Synthese Historical Library 20. Dordrecht: Springer Netherlands, 1981).

Hoffmann, Tobias, „The Distinction between Nature and Will in Duns Scotus”. Archives d’histoire doctrinale et littéraire du Moyen Age 66 (1999): 189–224

Hoffmann, Tobias. „Duns Scotus on the Origin of the Possibles in the Divine Intellect”. W: Philosophical Debates at Paris in the Early Fourteenth Century. Red. Stephen F. Brown, Thomas Dewender i Theo Kobusch, 359–379. Leiden, Boston: Brill 2009).

Honnefelder, Ludger. „Franciscan Spirit and Aristotelian Rationality: John Duns Scotus’s New Approach to Theology and Philosophy”. Franciscan Studies 66 (2008): 465–478.

Ingham, Mary Beth. „Duns Scotus, Morality and Happiness: A Reply to Thomas Williams”. American Catholic Philosophical Quarterly 74 (2000): 173-95.

Ingham, Mary Beth, i Mechthild Dreyer. The Philosophical Vision of John Duns Scotus. An Introduction. Washington: The Catholic University of America Press, 2004.

Ingham, Mary Beth. The Harmony of Goodness. Mutuality and Moral Living According to John Duns Scotus. Saint Bonaventure: Franciscan Institute Publications Saint Bonaventure University, 2012.

Ioannes Duns Scotus. Opera omnia. Editio minor. Ed. Giovanni Lauriola. T. II/1. Alberobello: AGA, 1999.

Ioannis Duns Scoti. Opera philosophica. T. 4, Libri VI–IX. Ed. Robert R. Andrews, Bernardo C. Bazàn, Mechthild Dreyer i Girard J. Etzkorn, St. Bonaventure: Franciscan Institute, St. Bonaventure University, 1997.

Ioannis Duns Scoti. Opera omnia. T. II. Ed. Karl Balić. Civitas Vaticana: Typis Polyglottis Vaticanis, 1950.

Ioannis Duns Scoti. Opera omnia. T. VI. Ed. Karl Balić. Civitas Vaticana: Typis Polyglottis Vaticanis, 1963.

Ioannis Duns Scoti. Opera omnia. T. VII. Ed. Karl Balić. Civitas Vaticana: Typis Polyglottis Vaticanis, 1973.

Ioannis Duns Scoti. Opera omnia. T. X. Ed. Barnaba Hechich. Civitas Vaticana: Typis Polyglottis Vaticanis, 2007.

Ioannis Duns Scoti. Opera omnia. T. XVII. Ed. Karl Balić. Civitas Vaticana: Typis Polyglottis Vaticanis, 1966.

Jan Duns Szkot. Traktat o Pierwszej Zasadzie. Tłum. Tadeusz Włodarczyk. Warszawa: PWN, 1988.

John Duns Scotus. Contingency and Freedom. Lectura I. 39. Trans. and ed. with introduction and commentary Anthonie Vos Jaczn, Henri Veldhuis, Aline H. Looman-Graaskamp, E. Dekker i Nico W. den Bok. The New Synthese Historical Library 42. Dordrecht: Kluwer, 1994.

King, Peter. „Scotus’s Rejection of Anselm: The Two-Wills Theory”, w: Johannes Duns Scotus 1308–2008: Die philosophischen Perspektiven seines Werkes / Investigations into His Philosophy. Proceedings of “The Quadruple Congress” on John Duns Scotus. Part 3. Ed. Ludger Honnefelder, 359–378. St. Bonaventure, N.Y.: Franciscan Institute Publications, Münster: Aschendorff, 2010.

Klaus, Jacobi, „Statements about Events: Modal and Tense Analysis in Medieval Logic”. Vivarium 21 (1983): 85–107.

Knuuttila, Simo. „Medieval Commentators on Future Contingents in De Interpretatione 9”. Vivarium 48 (2010): 75-95.

Knuuttila, Simo. „Medieval Modal Theories and Modal Logic”. W: Handbook of the History of Logic. Red. Dov M. Gabbay i John Woods. Vol 2, 505–578. Amsterdam: Elsevier 2008.

Knuuttila, Simo. „Time and Modality in Scholasticism”. W: Reforging the Great Chain of Being: Studies of the History of Modal Theories, Red. Simo Knuuttila, 163–258. Synthese Historical Library 20. Dordrecht: Springer Netherlands, 1981).

Knuuttila, Simo. „Duns Scotus and the Foundations of Logical Modalities”. W: John Duns Scotus: Metaphysics and Ethics. Red. Ludger Honnefelder, Rega Wood i Mechtild Dreyer, 127–143. Leiden: Brill Academic Publishers 1996),.

Knuuttila, Simo. Modalities in Medieval Philosophy. London, New York: Routledge, 1993.

Koszkało, Martyna. Indywiduum i jednostkowienie. Analiza wybranych tekstów Jana Dunsa Szkota. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2003.

Koszkało, Martyna. „Futura contingentia jako przedmiot wiedzy Boga. Stanowisko Jana Dunsa Szkota”. Filo-Sofija 19 (2012/4): 165–181.

Lovejoy, Artur O. Wielki łańcuch bytu: studium z dziejów idei. Tłum. Artur Przybysławski. Warszawa: KR, 1999.

MacDonald, Scott. „Synchronic Contingency, Instants of Nature, and Libertarian Freedom: Comments on ‘The Background of Scotus’s Theory of Will’”. The Modern Schoolman 72 (1994/1995): 169–174.

Massie, Pascal. Contingency, Time and Possibility, an essay on Aristotle and Duns Scotus. Plymouth: Lexington Books, 2010.

Michałowska, Monika. Woluntarystyczny dynamizm, czyli koncepcja woli w „Kwestiach do Etyki” Ryszarda Kilvingtona. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2016.

Normore, Calvin G. „Future Contingents”. W: The Cambridge History of Medieval Philosophy. Red. Norman Kretzmann, Anthony Kenny i Jan Pinborg, 358–381. Cambridge: Cambridge University Press 1982.

Normore, Calvin G. „Scotus’s Modal Theory”. W: The Cambridge Companion to Duns Scotus. Red. Thomas Williams. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.

Petri Lombardi Cognomine Magistrae. Sententiarum Libri Quatuor. Per Joannem Aleaume. Antverpiae, 1757.

Petrus Olivi. Quaestiones in secundum librum Sententiarum. Ed. Bernard Jansen. 3 vols. Quaracchi, 1922–1926.

Seńko, Władysław. Jak rozumieć filozofię średniowieczną. Warszawa: Wydawnictwo IFIS PAN, 1993.

Tkaczyk, Marcin. Futura Contingentia. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2015.

Tomasz z Akwinu. Summa Teologii, I, q. 14. W: Traktat o Bogu. Tłum. i kom. Gabriela Kurylewicz, Zbigniew Nerczuk i Mikołaj Olszewski. Kraków: Znak, 1999.

Veuthey, Léon. Jan Duns Szkot. Myśl teologiczna. Tłum. Mieczysław Kaczyński. Niepokalanów: Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, 1988.

Vos, Antonie. The Philosophy of John Duns Scotus. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2006.

Williams, Thomas. „How Scotus Separates Morality from Happiness”. American Catholic Philosophical Quarterly 69 (1995): 425–445.

Wolter, Allan B. Duns Scotus on the Will and Morality. Washington, D.C.: The Catholic University of America Press, 1986.

Zieliński, Edward Iwo. „Miejsce szkoły franciszkańskiej w doktrynalnych nurtach średniowiecza”. W: Filozofia franciszkanów. Red. Stanisław Celestyn Napiórkowski i Edward Iwo Zieliński, 25–40. Niepokalanów: Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, 2005.