Rozum myślący w służbie woli, wola wybierająca pod dyktando rozumu. Kontrowersje wokół podmiotu, przyczyny, warunku ludzkiej wolności w antropologii XII wieku
Abstrakt
Punktem wyjścia artykułu jest rozważanie i konfrontowanie ze sobą różnych znaczeń terminu „wola”, formułowanych i dyskutowanych w XII-wiecznej antropologii. Znaczna część tych historycznych dociekań poświęcona jest takim zagadnieniom, jak charakterystyka i specyfika działania ludzkiej woli, jej odniesienie do całej dziedziny pragnienia (w szczególności do pożądania zmysłowego), zwłaszcza zaś wzajemne funkcjonalne i hierarchiczne relacje między wolą a rozumem jako władzą poznawczą. Na podstawie porównawczej i krytycznej analizy tekstów źródłowych z epoki (w tym dzieł Anzelma z Canterbury, Bernarda z Clairvaux, Hugona ze Św. Wiktora oraz ważniejszych zbiorów sentencji znanych i nieznanych autorów) autor artykułu bada poglądy tych i innych ówczesnych myślicieli na temat przynależności woli do sfery racjonalności w człowieku, udziału intelektu w jej wyborach i decyzjach z jednej strony, a zarazem jej autonomii i możliwości samoporuszania się z drugiej. Swoje badanie koncentruje na tym, w jaki sposób XII-wieczni myśliciele próbują wyjaśnić fenomen wolnego wyboru czy też wolnej decyzji i odpowiedzieć na pytania dotyczące właściwego podmiotu, źródła, przyczyny sprawczej bądź koniecznego i wystarczającego warunku ludzkiej wolności. Czyni to w kontekście średniowiecznych dyskusji i sporów między woluntaryzmem i intelektualizmem antropologicznym.
Artykuł jest wynikiem prac prowadzonych w ramach grantu „Historia rozwoju pojęcia 'wola' od V do XIII wieku” (2014/13/B/HS1/01386), finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki.
Bibliografia
Boquet, Damien. „Le libre arbitre comme image de Dieu: l’anthropologie volontariste de Bernard de Clairvaux”. Collectanea Cisterciensia 65 (2003): 179–192.
Colish, Marcia L. Peter Lombard. Vol. 1. Leiden, New York, Köln: Brill, 1994.
Colish, Marcia L. „Another look at the School of Laon”. Archives d’histoire doctrinale et littéraire du Moyen Âge 53 (1986): 7–22.
Flint, Valerie. „The School of Laon: A Reconsideration”. Recherches de théologie ancienne et médiévale 43 (1976): 89–110.
Kent, Bonnie. Virtues of the Will: The Transformation of Ethics in the Late Thirteenth Century. Washington, D.C.: The Catholic University of America Press, 1995.
Landgraf, Artur M. Écrits théologiques de l’école d’Abelard. Spicilegium Sacrum Lovaniense, fasc. 14. Louvain: Université Catholique, 1934.
Lottin, Odon. La théorie du libre arbitre depuis S. Anselme jusqu’à S. Thomas d’Aquin. Saint Maximin, Louvain: Abbaye du Mont-César, 1929.
Lottin, Odon. Psychologie et morale aux XIIe et XIIIe siècles. T. 1: Problèmes de psychologie. Louvain, Gembloux: Abbaye du Mont-César, J. Duculot, 1942.
Lottin, Odon. Psychologie et morale aux XIIe et XIIIe siècles. T. 5: Problèmes d’histore littéraire: l’école d’Anselme de Laon et de Guillaume de Champeaux). Gembloux: J. Duculot, 1959.
Luscombe, David E. The School of Peter Abelard: The Influence of Abelard’s Thought in the Early Scholastic Period. Cambridge: Cambridge University Press, 1969.
McGinn, Bernard. „Freedom, Formation and Reformation: The Anthropological Roots of Saint Bernard’s Spiritual Teaching”. Analecta Cisterciensia 46 (1990): 91–114.
Normore, Calvin G. „Goodness and Rational Choice in the Early Middle Ages”. W: Henrik Lagerlund i Mikko Yrjönsuuri, eds. Emotions and Choice from Boethius to Descartes, 29–47. Dordrecht, Boston, London: Kluwer Academic Publishers, 2002.
Rist, John M. Augustine Deformed. Love, Sin and Freedom in the Western Moral Tradition. Cambridge: Cambridge University Press, 2014.
Rogers, Katherin A. Anselm on Freedom. Oxford: Oxford University Press, 2008.
Rogers, Katherin A. „Anselm on Free Will and the (Possible Fortunate) Fall”. The Saint Anselm Journal (Online) 5.2, dostęp 12.09.2017, http://www.anselm.edu/Documents/Institute_for_Saint Anselm_Studies/Abstracts/4.5.3.2b_52Rogers.pdf.
Trego, Kristell L. L’essence de la liberté. La refondation de l’éthique dans l’oeuvre de saint Anselme de Cantorbéry. Paris: Vrin, 2010.
Visser, Sandra, i Thomas Williams. „Anselm’s Account of Freedom”. W: Brian Davies i Brian Leftow, eds., The Cambridge Companion to Anselm, 179–203. Cambridge: Cambridge University Press, 2004.
Weisweiler, Heinrich. „La Summa Sententiarum source de Pierre Lombard. Recherches de théologie ancienne et médiévale 6 (1934): 143–183.
Copyright (c) 2017 Roczniki Filozoficzne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
