The Principle of Reason according to Leibniz: The Origins, Main Assumptions and Forms

Bogusław Paź

doi:10.18290/rf.2017.65.2-6

Bogusław Paź Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk Społecznych

DOI: https://doi.org/10.18290/rf.2017.65.2-6

Słowa kluczowe: zasada racji; racja (ratio); dostateczność; determinacja; uzasadnianie

Abstrakt

Zasada racji w interpretacji G.W. Leibniza: geneza, główne założenia i formy

Przedmiotem niniejszego tekstu jest zasada racji w interpretacji G.W. Leibniza. Choć sam Leibniz nazywał ją principium grande swojej filozofii, to jednak nigdzie nie podał choćby zarysu jej systematycznego wykładu. Celem mojego tekstu jest taki skrótowy opis tej zasady. Tekst składa się z trzech zasadniczych części: w pierwszej podaję systematyczny wykład zasady racji ze szczególnym uwzględnieniem pojęciowej charakterystyki terminów „zasada” i „racja”, w drugiej prezentuję zasadę racji od strony jej genezy, wreszcie w części trzeciej szczegółowo omawiam trzy postaci zasady racji: zasadę racji dostatecznej, zasadę racji determinującej oraz zasadę racji uzasadniającej. Przyjmuję dwie główne tezy interpretacyjne: po pierwsze, właściwa wykładnia zasady racji wymaga uwzględnienia całościowego kontekstu filozofii Leibniza, tj. nie wystarcza (powszechne w literaturze przedmiotu) do jej systematycznego wykładu ograniczenie się tylko do jednego obszaru, np. logiki. Po drugie, ostateczną metodologiczną i heurystyczną podstawą zasady racji jest Leibnizjańska metafizyka, w szczególności teologia naturalna.

Bibliografia

Ajdukiewicz, Kazimierz. “Zagadnienie uzasadniania.” In idem. Język i poznanie. Vol. II, 374–383. Warszawa: PWN, 1985.

Aristotle’s Metaphysics, edited by William David Ross. Oxford: Clarendon Press, 1924.

Aristotle’s Prior and Posterior Analytics, edited by William David Ross. Oxford: Oxford University Press, 1949.

Arnauld, Antoine. Œuvres philosophique D’Arnuld, edited by Charles Jourdain. Paris: L. Hachette, 1843.

Baumeister, Friedrich Christian. Institutiones metaphysicae. Ontologiam, cosmologiam, psychologiam, theologiam denique naturalem complexae. Methodo Wolffi adornatae. Wittenberg und Zerbst: Zimmermann, 17361.

Carpovius, Jakob. De rationis sufficientis principio. Recusae, 1725.

Crusius, Christian August. Dissertatio philosophica de usu et limitibus principii rationis determinantis, vulgo sufficientis. Leipzig: Officina Langenhemiana, 1743.

Della Rocca, Michael, Spinoza. London, New York: Routlege, 2008.

[Descartes, René]. Œuvres de Descartes, edited by Charles Adam and Paul Tannery. T. VII. Paris: Léopold Cerf, 1904.

[Descartes, René]. Philosophical Writings of Descartes. Translated by John Cottingham, Robert Stoothoff, and Dugald Murdoch. Vol. II. Cambridge: Cambridge University Press, 1984.

Geyser, Josef. Das Prinzip vom zureichenden Grunde. Eine logisch-ontologische Untersuchung. Regensburg: Josef Habbel, 1930.

Gólski, Grzegorz. “Christiana Wolffa nauka o przyczynach w Philosophia prima sive ontologia.” Studia Gdańskie XII (1999): 79–121.

Hartmann, Nikolai. Möglichkeit und Wirklichkeit. Berlin: Walter de Gruyter, 1938.

Hegel, Georg Wilhelm Friedrich. Wissenschaft der Logik, edited by Georg Lasson. Berlin: Akademie Verlag, 1975.

Heidegger, Martin. Einführung in die Metaphysik. Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann, 1983.

Heidegger, Martin. Metaphysische Anfangsgründe der Logik. Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann, 2007.

Heidegger, Martin. Der Satz vom Grund. Stuttgart: Verlag Günther Neske, 1997.

Heidegger, Martin. Metaphysische Anfangsgründe der Logik im Ausgang vom Leibniz. Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann, 1978.

Heidegger, Martin. “Vom Wesen des Grundes.” In Wegmarken, 123–175. Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann, 2004.

Heimler, Adolf M. Die Bedeutung der Intentionalität im Bereich des Seins nach Thomas von Aquin (Versuch einer Synthese). Würzburg: Konrad Trilsch, 1962.

Heimsoeth, Heinz. “Leibniz’ Weltanschauung als Ursprung seiner Gedankenwelt. Zum 200. Todestage des Denkers am 14. November 1916.” Kant-Studien. Philosophische Zeitschrift der Kant-Gesellschaft, 21 (1917): 365–395.

Jasinowski, Bogumił. Die analytische Urteilslehre Leibnizens in ihrem Verhältnis zu seiner Metaphysik. Wien: Verlag von Christoph Reisner’s Söhne, 1918.

Kahl-Fuhrtmann, Getrud. “Der Satz vom zureichenden Grunde. Von Leibniz bis Kant.” Zeitschrift für philosophische Forschung 30 (1976): 107–122.

Kant, Immanuel. Kritik der reinen Vernunft, edited by Jens Timmermann. Hamburg: Felix Meiner Verlag, 1998.

Kant, Immanuel. Principiorum primorum cognitionis metaphysicae nova dilucidatio. In Immanuel Kants Werke. Bd. I, edited by Ernst Cassirer, 389–426. Berlin: Bruno Cassierer, 1922.

Laun, Rudolf. Der Satz vom Grunde. Ein System der Erkenntnistheorie. Tübingen: J.C.B. Mohr, 19562.

[Leibniz, Gottfried Wilhelm.] Die philosophischen Schriften von Gottfried Wilhelm Leibniz. Bd. VII, edited by Claus I. Gerhardt. Hildesheim: Olms Verlag, 1978.

Leibniz, Gottfried Wilhelm. New Essays on Human Understanding. Translated and edited by Peter Remnant and Jonathan Bennett. Cambridge: Cambridge University Press, 1996.

Leibniz, Gottfried Wilhelm. Opuscules et fragments inédits de Leibniz. Extraits de manuscrits de la Bibliothèque royale de Hanovre par Louis Couturat. Hildesheim: Georg Olms Verlag, 1988.

Leibniz, Gottfried Wilhelm. Philosophical Essays. Edited and translated by Roger Ariew and Daniel Garber. Indianapolis & Cambridge: Hackett Publishing Company, 1989.

Leibniz, Gottfried Wilhelm. Sämtliche Schriften und Briefe. Reihe VI, Bd. 1. Berlin: Akademie der Wissenschaften, 2006.

Leibniz, Gottfried Wilhelm. Teodycea. O dobroci Boga, wolności człowieka i pochodzeniu zła. Translated by Małgorzata Frankiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001.

Leibniz, Gottfried Wilhelm. Textes inédits d’après les manuscrits de la Bibliothèque provinciale de Hanovre, edited by Gaston Grua. Paris: Presses Universitaires de France, 1948.

Leibniz, Gottfried Wilhelm. Theodicy. Essays on the Goodness of God, the Freedom of Man and the Origin of Evil. Translated by Eveleen M. Huggard, edited with an Introduction by Austin Farrer. Oxford: Biblio Bazaar, 2007.

[Leibniz, Gottfried Wilhelm.] God[efridi] Guil[ielmi] Leibnitii Opera philosophica quae exstant latina, gallica, germanica omnia. Edita recognovit e temporum rationibus disposita pluribus ineditis auxit, introductione critica atque indicibus instruxit Joannes Eduardus Erdmann. Berolini: Sum[p]tibus G. Eichleri, 1840.

Melamed, Yitzhak Y., and Martin Lin. “Principle of Sufficient Reason.” Stanford Encyclopedia of Philosophy Archive. Accessed 15.02.2017, https://plato.stanford.edu/archives/spr2017/ entries/ sufficient-reason/

Oxford Latin Dictionary, edited by Peter G.W. Glare. Oxford: Oxford University Press, 1980.

Paź, Bogusław. “Christian Wolff als Philosoph der Prinzipien.” In Aktualität der Aufklärung, edited by Ryszard Różanowski, 107–124. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2000.

Paź, Bogusław. “Cogito i intencjonalność. Realistyczny wymiar epistemologii i monadologicznej metafizyki Leibniza.” Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria 25 (2016), 4 (100): 69–92.

Paź, Bogusław. Epistemologiczne założenia ontologii Christiana Wolffa [The Epistemological Assumptions of Christian Wolff’s ontology]. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002.

Paź, Bogusław. Naczelna zasada racjonalizmu. Od Kartezjusza do wczesnego Kanta [The Supreme Principle of Rationalism. From Descartes to Early Kant]. Kraków: Wydawnictwo Aureus, 2007.

Paź, Bogusław. “Principium” (headword). In Powszechna Encyklopedia filozofii [The Universal Encyclopedia of Philosophy], edited by Andrzej Maryniarczyk. Vol. VII, 482–487. Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2007.

Paź, Bogusław. “Ratio / Racja” (headword). In Powszechna Encyklopedia filozofii [The Universal Encyclopedia of Philosophy], edited by Andrzej Maryniarczyk. Vol. VIII, 647–651. Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2007.

Paź, Bogusław. “Zasada racji jako naczelna zasada bytu i poznania w wykładni F. Ch. Baumeistra.” Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria 16 (2007), 1 (61): 189–204.

Reinhold, Karl Leonard. Beiträge zur Berichtigung bisheriger Mißverständnisse der Philosophen. Hamburg: Felix Meiner Verlag, 2003.

Saame, Otto. Der Satz vom Grund bei Leibniz. Mainz: Hans Krach, 1961.

Stróżewski, Władysław. “Płaszczyzny sensu.” In idem. Istnienie i sens, 423–437. Kraków: Wydawnictwo Znak, 1994.

Twardowski, Kazimierz. Zur Lehre vom Inhalt und Gegenstand der Vorstellungen. Wien: Hölder, 1894.

[Vitruvius.] Vitruvii De Architectura libri decem. Vitruv. Zehn Bucher über die Architektur. Edidit et annotovit C. Fensterbusch. Berlin: Akademie-Verlag, 1964.

Wolff, Christian. Philosophia prima, sive Ontologia, methodo scientifica pertractata, qua omnis cognitiones humanae principia continent. Hildesheim: Georg Olms, 2001.

Wolff, Christian. Philosophia rationalis sive Logica, methodo scientifica pertractata et ad usum scientiarum atque vitae aptata. Hildesheim: Georg Olms, 1983.