Zbrodnie hitlerowskie na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1940. Piaśnica: geneza, uwarunkowania, zbrodnia i pamięć
Abstrakt
Masowe mordy w Piaśnicy dokonywane od jesieni 1939 do wiosny 1940 r. to jedne z największych zbrodni hitlerowskiego okupanta w północnej Polsce. Śmierć poniosło tam około dwanaście tysięcy przedstawicieli polskiej elity: przywódcy polityczni, działacze społeczni, inteligencja, duchowieństwo rzymskokatolickie. Eksterminacji podlegali również pacjenci szpitali psychiatrycznych. U podstaw tego ludobójstwa leżały: niemiecki rewanżyzm wobec postanowień traktatu wersalskiego, postulaty Lebensraumu i germanizacji oraz zbrodnicza ideologia nazizmu. Odpowiedzialność za zbrodnię – a także zaplanowane jeszcze przed wojną czystki etniczne, w tym deportacje Polaków do Generalnego Gubernatorstwa i obozu koncentracyjnego Stutthof – spoczywa na składających się z przedstawicieli niemieckiej mniejszości narodowej w II Rzeczypospolitej paramilitarnych bojówkach Selbstschutzu oraz podlegającym grupie operacyjnej SS Einsatzkommando 16 oddziale SS-Wachsturmbann „Eimann”. W trudnej sytuacji znaleźli się miejscowi Kaszubi, zagrożeni eksterminacją w razie odmowy przystosowania się. Piaśnica miała być w oczach hitlerowców wzorem dla kolejnych zbrodni, np. w Lesie Szpęgawskim. Obecnie, m.in. dzięki inicjatywie Stowarzyszenia „Rodzina Piaśnicka”, las, w którym dokonano zbrodni, jest miejscem pamięci narodowej z sanktuarium maryjnym.
Bibliografia
Bojarska B., Piaśnica. Miejsce martyrologii i pamięci. Z badań nad zbrodniami hitlerowskimi na Pomorzu, Wejherowo–Gdańsk 2009.
Borzyszkowski J., Gdańsk i Pomorze w XIX i XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1999.
Breza B., Pomiędzy oporem a przystosowaniem. Kaszubi w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie 1939-1945, „Rocznik Gdański”, 64(2004), z. 1-2, s. 49-60.
Chrzanowski B., Wypędzenia z Pomorza, „Biuletyn IPN”, 5(2004), s. 34-48.
Chrzanowski B., Gąsiorowski A., Steyer K., Polska podziemna na Pomorzu w latach 1939-1945, Gdańsk 2005.
Daniluk J., SS w Gdańsku. Wybrane zagadnienia, Gdańsk 2013.
Drzycimski A., Polacy w Wolnym Mieście Gdańsku w latach 1920-1933, Wrocław 1978.
Grot E., Zbrodnie hitlerowskie w Piaśnicy: stan badań i postulaty, „Acta Cassubiana”, 3(2001), s. 27-42.
Grunberger R., Historia społeczna Trzeciej Rzeszy, t. 1, przeł. W. Kalinowski, Warszawa 1987.
Historia Gdańska, t. 4, cz. 2: 1920-1945, red. E. Cieślak, Sopot 1999.
Ihnatowicz M., Villa Musica. Dzieje gniazda rodziny Panków w zarysie, Wejherowo 2016.
Jastrzębski W., Sziling J., Okupacja hitlerowska na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1945, Gdańsk 1979.
Manthey F., O historii Kaszubów, Gdańsk 1997.
Matelski D., Niemcy i mniejszość niemiecka na Pomorzu Gdańskim (1920-1945), „Rocznik Gdański”, 58(1998), z. 1, s. 39-59.
Mering T., Las piaśnicki. Fabularyzowany komiks historyczny, Sztutowo–Wejherowo 2016.
Mikos S., Gdańsk w okresie II wojny światowej, w: Historia Gdańska, t. 4, cz. 2: 1920-1945, red. E. Cieślak, Sopot 1999.
Panorama 05.10.2019 18:30, „TVP3 Gdańsk” [online], 5 X 2019 [dostęp: 10 X 2019], dostępny w internecie: <https://gdansk.tvp.pl/44707528/05102019-183>.
Przemoc i dzień powszedni w okupowanej Polsce, red. T. Chinciński, Gdańsk 2011.
Przewodnik. Piaśnica. Miejsce niemieckich zbrodni na Pomorzu w 1939 roku, red. M. Tomkiewicz, Wejherowo 2017.
Stażewski M., Sprawa „niebezpieczeństwa polskiego” na łamach niemieckiej prasy w Gdańsku w pierwszej połowie 1919 roku, w: Gdańsk i Pomorze w XX wieku, red. M. Andrzejewski, Gdańsk 1997.
Stepko M., Wybrane aspekty nazistowskiej polityki ludnościowej w okupowanej Gdyni w latach 1939-1940, w: Przemoc i dzień powszedni w okupowanej Polsce, red. T. Chinciński, Gdańsk 2011.
Steyer D., Eksterminacja ludności polskiej na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1945, Gdynia 1967.
Szymikowski D., „Zrzesz Kaszëbskô” w latach 1933-1939, Bolszewo 2010.
Wapiński R., Polska i małe ojczyzny Polaków. Z dziejów kształtowania się świadomości narodowej w XIX i XX wieku po wybuch II wojny światowej, Wrocław 1994.
Wapiński R., Świadomość polityczna w Drugiej Rzeczypospolitej, Łódź 1989.
Wardzyńska M., Był rok 1939. Operacje niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion, Warszawa 2009.
Wardzyńska M., Wysiedlenia ludności polskiej z okupowanych ziem polskich włączonych do III Rzeszy w latach 1939-1945, Warszawa 2017.
Zajewski W., Eksterminacja Polaków na Pomorzu Gdańskim, „Litery”, 6(1967), nr 6, s. 29.
Zajewski W., Wolne Miasto Gdańsk, „Litery”, 9(1970), nr 6, s. 30-31.
